Sebutkan komoditas ikan yang berpotensi di pesisir Pantai Teleng Ria Pacitan

1 DESAIN PENGELOLAAN PERIKANAN MADIDIHANG (Thunnus albacars) DI PERAIRAN ZEEI SAMUDERA HINDIA SELATAN JAWA TIMUR DAVID HERMAWAN SEKOLAH PASCASARJANA INSTITUT PERTANIAN BOGOR BOGOR 2011

2 PERNYATAAN MENGENAI DISERTASI DAN SUMBER INFORMASI Dngan n saya mnyaakan bahwa sras Dsan Pnglolaan Prkanan Mahang (Thunnus albacars) Praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur aalah karya saya ngan arahan ar koms pmbmbng an blum ajukan alam bnuk apa pun kpaa prguruan ngg manapun. Sumbr nformas yang brasal aau kup ar karya yang rbkan maupun yang ak rbkan ar pnuls lah sbukan alam ks an canumkan alam Dafar Pusaka bagan akhr sras n. Bogor, Januar 2012 Dav Hrmawan NIM. C

3 ABSTRACT DAVID HERMAWAN. Managmn Dsgn of Mahang (Thunnus albacars) Fshrs n Inonsa Economc Exclusv Zon (IEEZ) of Inan Ocan a Souhrn Coas of Eas Java. Suprvs by: MENNOFATRIA BOER, ROKHMIN DAHURI, WIDODO FARID MA RUF an SUGENG BUDIHARSONO Yllowfn una (Thunnus albacars) ar among h largs, mos spcalz an commrcally mporan of all plagc fsh. Thy ar n gra man hroughou h worl mark u o hr xclln ma qualy. Yllowfn una s a cosmopolan spcs srbu manly n h ropcal an subropcal ocanc wars, nclung n war of Inonsa Economc Exclusv Zon (IEEZ) of Inan Ocan. Toal cachs of yllowfn una hav bn ncrasng mor or lss prmannly n Inan ocan whr hs cachs hav bn qu sabl or slowly clnng urng rcn yars n hr rns an absolu lvls. Thrfor sock saus of yllowfn una n Inan Ocan on souhrn war of Eas Java currnly has bn prc unrgong ovrfshng or clos o ovrfshng whch s vry alarmng from susanably conx. A rsarch has bn on on yllowfn una fshrs susanably of arsanal fshrs bas on cology, conomy, chnology, socal an nsuonal mnson. Prmarly aa wr collc from logbook of skoc boa a Snang Bru Malang rgncy from 2003 o Sconary aa wr oban from fshrmn of skoc boa who has yllowfn una fshng n fsh aggrgang vs (FADs) s srbuon on quaor ara 9-12 S an Eas longu. Daa wr analyz usng RAPFISH (mulmnsonal scalng/ms, lvrag analyss, mon carlo analyss), an comparson parws analyss o asss mulmnsonal susanably of yllowfn una fshrs. Rsarch rsul show ha Rapfsh nx for cologcal susanably s 78.78%, whras conomcal, chnologcal, rspcvly socal an nsuonal susanably wr: 72.60%, 72.56%, 39.44% an 39.57%. Mulmnsonal susanably saus assssmn usng parws comparson analyss show susanably nx %, or farly susanabl. Th concluson of hs rsarch s h susanably of yllowfn una fshrs n Inan Ocan of Inonsa Economc Exclusv Zon (IEEZ) wll b sablsh whl socal an nsuon mnsons s an an mprov by govrnmn. If h socal an nsuon mnsons ar mmaly mprov hn h yllowfn una fshrs of arsanal fshrs a EEZI can ak plac n suanabl. Kywor: IEEZ, Rapfsh, Susanably, Yllowfn una

4 RINGKASAN DAVID HERMAWAN. Dsan Pnglolaan Prkanan Mahang (Thunnus albacars) Praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur. Dbmbng olh: MENNOFATRIA BOER, ROKHMIN DAHURI, WIDODO FARID MA RUF an SUGENG BUDIHARSONO. Inonsa mmlk wlayah Zona Ekonom Eksklusf Inonsa (ZEEI) Samura Hna yang mnja alur ruaya Mahang, ngan wlayah pnglolaan ko 71 (FAO 2007). Mahang praran Samura Hna habanya rapa lapsan campuran (mx layr) an rmokln, yau paa kalaman m (Brran al. 2002). Brasarkan alur wlayah pnglolaan prkanan (WPP) Inonsa, wlayah rsbu, anaranya braa WPP 573. Namun mkan, saus ponsnya (sock) paa saa n prkrakan lah mngalam ovrfshng aau mnka ovrfshng (IOTC 2011). Prkraan n asarkan kpaa hasl angkapan una wlayah rsbu, slama pro ahun , yau ngan raaan on smnara Maxmum Susanabl Yl (MSY) smas skar on, shngga masa akan aang kbrlanjuannya sanga mngkhawarkan (ISSF 2011). Guna kpnngan konsrvas an kbrlanjuan, alam konks global pnglolaannya aur olh suau organsas prkanan rgonal, yau Inan Organzaon Tuna Commson (IOTC). IOTC, paa ahun 2012 akan mngaur an mmbag kuoa jumlah angkapan yang prbolhkan (Toal Allowabl Cach, TAC) unuk masng-masng ngara anggoa, rmasuk Inonsa (IOTC 2011). Knuan lan yang harus pauh olh Inonsa aalah kapan, pmbrlakuan langkah an nakan yang brkaan ngan pnggunaan ala angkap, mo pnangkapan, jumlah upaya angkap, musm pnangkapan, musm ak mnangkap, moraorum, sra pmbaasan ukuran kan yang angkap. Apabla auran n ak pauh maka anggap mlakukan kgaan pnangkapan yang llgal, yang akan brampak alam pmasaran hasl (kspor). Knuan rsbu slan mmbawa kunungan juga mnja prmasalahan bag nlayan Inonsa, karna nlayan Inonsa harus brsang ngan nlayannlayan asng yang brknolog ngg smnara nlayan Inonsa paa umumnya brknolog rnah, rmasuk nlayan una Snang Bru. Dalam rangka aapas rhaap auran rsbu, alam pnlan n lakukan valuas rhaap fshng groun, hasl angkapan an armaa angkap nlayan una Snang Bru Kabupan Malang. Brbaga arbu analss, ruama yang brkaan langsung ngan mns kolog, sampng mns, konom, knolog, sosal an klmbagaan. Masng-masng arbu slanjunya nla nks kbrlanjuannya, shngga kahu pula nla lvrag-nya. Nla n, slanjunya gunakan sbaga acuan alam mnnukan kbjakan alam upaya prbakan paa kgaan prkanan angkap Mahang yang mngacu paa Co of Conuc for Rsponsbl Fshrs

5 (FAO 1995), yau pnglolaan prkanan yang mngacu paa konsp pnglolaan yang branggung jawab an brklanjuan. Brasarkan hasl valuas rhaap kons hyro-ocanograf fshng groun prolh hasl unuk suhu mngak, DO an konsnras klorofl-a prolh gambaran sbaga brku bahwa lapsan campuran rapa paa kolom ar anara 0-29 m paa musm bara an 0-49 m paa musm mur, ngan suhu, DO an konsnras klorofl-a raaan masng-masng C an C, mg/l an mg/l sra mg/l an mg/l. Sangkan lapsan rmokln paa musm bara rapa paa kalaman m an m paa musm mur. Kons suhu an DO paa masng-masng musm rsbu braa paa ksaran C an C; mg/l. Brasarkan korlas slang anara suhu prmukaan ngan CPUE prolh hubungan yang ngaf, sangkan anara klorofl-a ngan CPUE prolh hubungan yang posf arnya bahwa CPUE nak paa saa rjanya pnngkaan konsnra klorofl-a. Pnggunaan rumpon olh nlayan skoc Snang Bru, brpran pnng sbaga ala banu alam pnangkapan kan una, karna kapal skoc mmlk ukuran kcl, yau panjang 16 m, lbar 3.5 m an ngg 1.2 m, shngga anpa kbraaan rumpon paa kons praran Samura Hna yang ksrm sul unuk mlakukan pnangkapan. Manfaa rumpon bag nlayan skoc, anaranya aalah: (1) hasl angkapan bsar (2) baya oprasoanal rlaf rnah an (3) mmprpanjang masa angkapan, ar 6 bulan mnja 8-10 bulan, bahkan aa yang mlau sampa 12 bulan. Jns kan una yang rangkap omnan aalah Mahang (36.71%). Tnggnya hasl angkapan rumpon rsbu brampak rhaap pnngkaan jumlah armaa skoc, yau paa ahun 2001 sjumlah 77 un mnngka mnja 303 un paa ahun Mnngkanya jumlah kapal skoc rsbu mnggambarkan bahwa scara konoms usaha pnangkapan kan una ngan mnggunakan kapal skoc mngunungkan. Hal n apa lha ar hasl analss klayakan,yau: R/C rao an profably masng-masng brksar anara an 58-94% ngan payback pro slama 27 bulan. Hasl valuas nla nks kbrlanjuan pmanfaaan sumbraya Mahang, mns kolog, konom an knolog masng-masng aalah 78.78%, 72.60%, 72.56% an brkaagor cukup brklanjuan, sangkan unuk mns sosal an klmbagaan aalah 39.44% an 39.57% ngan kaagor kurang brklanjuan. Nla nks kbrlanjuan mul mns mnunjukkan saus cukup brklanjuan, namun mkan prbanngan nla kbrlanjuan mulmns sbarannya unuk nks ar klma mns rsbu ak brmbang. Hal n brar bahwa kgaan pmanfaaan sumbraya Mahang praran ZEEI olh nlayan skoc paa masa akan aang kbrlanjuannya mnghawarkan. Ksablan nla nks kbrlajuan apa rjaga apabla kgaan usaha pnangkapan Mahang rsbu aakan prbakan aau pnaaan rhaap arbu-arbu snsf, ruama paa mns sosal an klmbagaan. Kaa Kunc: Mahang, rumpon, CPUE, kbrlanjuan an ZEEI.

6 Hak cpa mlk IPB, ahun 2011 Hak Cpa lnung Unang Unang Dlarang mngup an mmprbanyak anpa zn ruls ar Insu Pranan Bogor, sbagan aau sluruhnya alam Bnuk apa pun, bak cak, fookop, mcroflm, an sbaganya

7 DESAIN PENGELOLAAN PERIKANAN MADIDIHANG (Thunnus albacars) DI PERAIRAN ZEEI SAMUDERA HINDIA SELATAN JAWA TIMUR DAVID HERMAWAN Dsras Sbaga salah sau syara unuk mmprolh glar Dokor paa Program Su Pnglolaan Sumbraya Pssr an Lauan SEKOLAH PASCASARJANA INSTITUT PERTANIAN BOGOR BOGOR 2011

8 Pnguj paa Ujan Truup: 1. Prof. Dr. Ir. Syo Bu Suslo, MSc. (Saf Pngajar IKL IPB) 2. Prof. Dr. Ir. Danl Monnja, MSc. (Saf Pngajar TKL IPB) Pnguj paa Ujan Trbuka : 1. Dr. Ir. Dy H Susna, MS. (Drjn Prkanan Tangkap Drkora Jnal Prkanan Tangkap Kmnran an Klauan Rpublk Inonsa) 2. Prof. Dr. Ir. Lao M Kamallun MSc.,MEng. (Kua Forum Rkor Inonsa)

9 Juul Dsras Nama NIM Program Su : Dsan Pnglolaan Prkanan Mahang (Thunnus albacars) Praran ZEEI Samura Hna Slaan JawaTmur : Dav Hrmawan : C : Pnglolaan Sumbraya Pssr an Lauan Dsuju Koms Pmbmbng Prof. Dr. Ir. Mnnofara Bor, DEA. Kua Prof. Dr. Ir. Rokhmn Dahur, M.S. Anggoa Ir. Woo Far Ma ruf, MSc., Ph.D. Anggoa Dr. Ir. Sugng Buharsono Anggoa Mngahu Kua Program Su Dkan Skolah Pascasarjana IPB Prof. Dr. Ir. Mnnofara Bor, DEA. Dr. Ir. Dahrul Syah, M.Sc., Agr. Tanggal Ujan: 29 Dsmbr 2011 Tanggal Lulus:

10 PRAKATA Puj syukur pnuls panjakan k hara Allah SWT, karna aas rahma an karuna-nya shngga sras n apa slsakan. Dsras n brjuul Dsan Pnglolaan Prkanan Mahang (Thunnus albacars) Praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur. Dsras n mmua 6 bab yang rr aas pnahuluan; njauan pusaka; moolog pnlan; hasl an pmbahasan, arah kbjakan pnglolaan sumbraya prkanan Mahang yang brklanjuan sra ksmpulan an saran. Pnulsan sras n apa slsakan aas banuan an arahan ar brbaga phak, unuk u paa ksmpaan n pnuls mngucapkan rma kash yang sbsarbsarnya an pnghargaan yang sngg-nggnya kpaa : 1. Bapak Prof. Dr. Ir. Mnnofara Bor, DEA, slaku kua koms pmbmbng sra Prof. Dr. Ir. Rokhmn Dahur, MS, Dr. Ir. Sugng Buharsono an Ir. Woo Far Ma ruf, MSc., Ph.D, masng-masng sbaga anggoa koms pmbmbng aas sgala kbakan an ksabarannya alam mmbmbng an mngarahkan pnuls shngga pnlan an pnulsan sras n apa slsakan. 2. Kua Dparmn MSP an Kua Program Su SPL sra sluruh saf Program Su SPL aas sgala playanan akamk yang brsahaba slama mngku prkulahan Program Su SPL IPB. 3. Pmpnan Unvrsas Muhammayah Malang (UMM), khususnya kpaa Dr. Muhajr Effny, MAP., slaku Rkor aas zn an pmbayaan slama pnkan, Dkan Fakulas Pranan an Prnakan UMM an Kua Jurusan Prkanan UMM sra rkan-rkan Fakulas Pranan an Prnakan sra Jurusan Prkanan aas movas, kbrsamaan an banuan faslas an marl alam mnukung plaksaan su an ujan rbuka. 4. Prof. Drs. Malk Fajar, MSc., sbaga Kua BPH Unvrsas Muhammayah Malang an Manan Rkor Mnknas Rpublk Inonsa aas rkomnas, movas, arahan an bmbngan sra nspras unuk mmp-mmp bsar. 5. Drjn DIKTI yang lah mmbrkan basswa BPPS slama ga ahun. 6. Prof. Dr. Ir. Danl Monnja, MSc. Aas bmbngan an arahan sra mmprlancar pross banuan pnulsan sras ar COREMAP. 7. Prof. Dr. Maran Husan, MSc. an Ir. Woo Far Ma ruf, MSc., PhD, masng-masng sbaga Drjn an Drkur paa Drkora Jnral Pngolahan an Pmasaran Hasl Prkanan KKP aas pnunjukan sbaga psra Tranng Cours n Tchncal Asssanc o Small an Mum Enrprss n Inonsan Fsh an Shrmp Inusry 4 Jpang bkrja sama ngan JICA., sra aas pmbayaan su banng pnangkapan an pngolahan una Mnao. 8. Ir. Frry Djas, MRUP sbaga Drkur Taa Ruang Drkora Jnral Pssr an Pulau-Pulau Kcl KKP aas krjasamanya alam pmbuaan Bussnss Plan pngmbangan kawasan nusr una rakya Snang Bru.

11 9. Prof. Dr. Ir. W Agus Prakko, MEng, slaku Drjn P3K Dparmn Klauan an Prkanan Rpublk Inonsa aas arahan an bmbngan sra movas unuk brkarya an brphak kpaa kaum huafa. 10. Prof. Drs. Malk Fajar, MSc., sbaga Kua BPH Unvrsas Muhammayah Malang an Manan Mnknas Rpublk Inonsa aas rkomnas, movas, arahan an bmbngan sra nspras unuk mmp-mmp bsar (ca cra) 11. Prof. Dr. Lao M. Kamallun, MSc., MEng., Kua Forum Rkor Inonsa an Guru Bsar Ekonom Marm Unvrsas Muhammayah Malang aas arahan, bmbngan, movas, plajaran mngna konom marm, orongannya unuk sgra mnmpuh jnjang okoral an mmbrkan pngalaman sra kprcayaan unuk mlakukan krjasama nang pngurangan ms karbon ngan Bupa an Walkoan, Brokra, DPRD Koa an Kabupan koa-koa bsar Sluruh Inonsa. 12. Al Wbsono, Komsars uama PT. Dho Cannng Surabaya aas pmbayaan uj coba pmbuaan Kasuabush ar cakalang an una kcl alam skala rumah angga Snang Bru sra banuannya unuk mngkooranaskan ngan Komsars PT Anka Tuna Inonsa, Iochu Jpang sbaga pasar uama kan una hasl angkapan nlayan Snang Bru an sponsorshp sra rkomnas lgas k Jpang. 13. Ir. M. Najkh. Komsars uama PT. Klola Mna Lau Grsk aas banuan unuk mnganalsa scara fsk-kma-bolog, pnyaan aa kualas kan una hasl angkapan nlayan Snang Bru yang pross pabrk an orongan, movas sra mmbrkan arahan mngna nusr pnangkapan an pngolahan una una sra sponsorshp paa sang rbuka. 14. Dr (HC). Salm Komar. Komsars Uama PT. Snar Mas Cannng Banyuwang aas sumbangan sau un lapop an 2 un lfon gnggam unuk mmprlancar pnuls slama blajar IPB sra komunkas nnsf alam upaya pngmbangan nusr pngolahan una sbaga komoas kspor an sponsorshp paa ujan rbuka. 15. Mr. Osamu Baba, PhD., Profsor Tokyo Unvrsy of Marn Scnc an Tchnology, yang lah mmbrkan mar kulah an arahan pngkayaan klmuan alam manajmn prkanan, khususnya prbanngan brbaga kbjakan mnajmn prkanan anara Jpang an ngara-ngara Bara rmasuk saran-sarannya alam skus lbh lanju nang manajmn prkanan una Samura Hna unuk mmprkaya ulsan sras. 16. Mr. Kazufum Osako, PhD. Profsor Tokyo Unvrsy of Marn Scnc an Tchnology, yang lah mmbrkan klmuan an bmbngan sra aplkas knolog alam pngolahan kan. Dngan lan mmbrkan arahan nang pnngnya pngolahan kan hasl angkapan, khususnya kan una, sra lah mngajarkan kaulaanan alam mnghorma snor. 17. Ir. A Sasono, Kua Dkopn an manan Mnkop RI, aas arahan, bmbngan, movas an plajaran mngna konom krakyaan an kopras, khususnya unuk pngmbangan konom nlayan sra plajaran ka mngna khupan alam brbangsa an brngara. 18. Prof. Dr. Troyo Kusumasano, MS., aas arahan an bmbngannya sra movas unuk mnmpuh lmu program su SPL.

12 19. Ir. Kagus Abul Azs, MSc. Aas arahan, bmbngan, an kasnya unuk mngajarkan nang prnsp-prnsp prhungan unuk mngsmas klmpahan Mahang Samura Hna sra pnajaman ulsan alam sras. 20. Kluarga H. Amo Ismal, SH aas sgala banuannya, ruama pnyaan mpa nggal, banuan konsums an arahan kns alam mmprlancar pnlan Snang Bru sra oa an movasnya. 21. Kluarga Hj. Marwa, pngambk kapal skoc, aas pmbran aa caaan hasl angkapan haran Snang Bru. 22. Kluarga H. Yusuf, Pngusaha Kapal Skoc, aas ksaan akss aa kuangan prusahaan an aa GPS lokas rumpon Snang Bru. 23. Kluarga Darsono, pagang pranara una Snang Bru, yang lah mmbrkan aa hasl pnjualan an krbukaan margn kunungan unuk sap hasl jual bl una ar nlayan Snang Bru. 24. Drs. H. Rnra Krsna, MBA, Bupa Kabupan Malang, aas sgala banuannya slama pnlan an Kpala Dnas Klauan an Prkanan Kabupan Malang. 25. Drs. Lalang Saksono MS, Managr Humas Dk Kmnran Pnkan Nasonal, aas banuan pmbayaan an pnyaan spa moor yang suah mofkas ngan cank unuk gunakan pnuls alam prkulahan. 26. Rokham, aas banuan pkran, naga an movas slama pnlan Snang Bru. 27. Rkan rkan paa Program Su SPL an rkhusus kpaa Dr. Ir. Hasn Y. Azs, MP., Dr. Ir. Famawa, MS., Bapak Ir. Agung Wnaro, Ms, Ir. Sapono Waspoo, Ms an man spnlan Dr. Ir. An Irwan Nur, MSc., aas sgala prsauaraan, prsahabaan an kbrsamaan slama mngku pnkan SPL sra ak Ir. Syamsul Haya, Ir. Muh Yusuf Halm, MS, Ir. Muh. Marzuk, Ms., aas sgala banuannya slama pross analss aa sra smua phak yang ak apa pnuls sbukan sau prsau, yang lah mmbanu slama kulah, plaksanaan pnlan an pnylsaan pnulsan sras n. 28. Kakak-kakak an ak-ak rcna: Drs. Hnar Supra, Ir. Du Sawan, Iwa Karwa, SH., Dra. T Warya, Ir. Dn Juan, Ia War, Elly Juhm, SP. an Rahman, SAk., aas ukungan morl/marl an ukungannya slama pnuls mngku pnkan IPB. 29. Khusus kpaa Isr rcna Dra. Rahmawa, an anak-anakku rsayang: Gurna Nng Kusumawa, Shafra Asokawa an Rzky Fajar Mahnra sra kluarga bsar Bapak Harry Subroo aas ukungan morl/marl, pngran, ksabaran, oa, an kash sayang slama pnuls mngku pnkan IPB. Saya mnyaar bahwa pnlan an sras n mash jauh ar smpurna, karna u saran unuk prbakannya sanga kam harga. Smoga hasl pnlan n apa brmanfaa an mmprkaya khasanah lmu pngahuan an bsa aplkaskan olh masyaraka nlayan kan una umumnya an khususnya nlayan skoc Snang Bru an pmrnah Kabupan Malang. Bogor, Januar 2012 Dav Hrmawan

13

14 RIWAYAT HIDUP Pnuls lahrkan Kabupan Garu, paa anggal 26 M Mrupakan anak k-3 ar smblan brsauara, pura pasangan Ibu Eus Marsah (almarhumah) an Bapak Sunana (almarhum). Pnkan Skolah Dasar mpuh SDN Tamansar I Tarogong, lulus ahun Pnkan Skolah Mnngah Prama mpuh SMPN I Garu lulus ahun Pnkan Skolah Mnngah Aas mpuh SMAN Garu, lulus ahun Pnkan Sarjana mpuh Fakulas Prnakan Unvrsas Jnral Sorman Purwokro, lulus ahun 1987 an Magsr sans Pascasarjana Unvrsas Pajajaran Banung paa Program Su Ilmu Prouks an Nurs Trnak lulus ahun Kmuan paa ahun 2005 mlanjukan pnkan k program okor paa Program Su Pnglolaan Sumbraya Pssr an Lauan (SPL) IPB. Pnuls bkrja sbaga saf pngajar paa Jurusan Prkanan Fakulas Prnakan an Prkanan Unvrsas Muhammayah Malang sjak ahun 1990 hngga skarang.sjak ahun pnuls mmmpn ua Jurusan Fakulas Prnakan-Prkanan, yau Jurusan Prkanan an Jurusan Tknolog Inusr Prnakan an paa ahun mnja Pmbanu Dkan III. Slan akf mngajar pnuls juga brpran akf organsas profs an kmasyarakaan. Paa ahun pnuls mmmpn Lmbaga Ekonom an UKM paa Pmpnan Pmua Muhammayah Jawa Tmur, paa ahun mmmpn Lmbaga Buruh Tan an Nlayan paa Pmpnan Muhammayah Jawa Tmur an paa ahun 2008-skarang paa Majls Ekonom Pmpnan Muhammayah Jawa Tmur. Paa ahun 2009-skarang pnuls br amanah unuk mnja wakl kua bang Klauan an Prkanan KADIN Jawa Tmur. Paa ahun pnuls akf alam pnurunan Ems Karbon Inonsa ngan pran sbaga Koornaor Lanfll Inonsa paa PT. Global Eco Rscu Inonsa. Paa ahun 2011 pnuls sbaga Kua Dwan Pakar Klauan an Prkanan paa Garu Prabowo. Slan akf bang organsas kmasyarakaan an profs pnuls juga mnkaskan naga an pkran unuk mmbanu Bupa an Pmrnah Kabupan Malang paa ahun alam mrancang Kawasan Pssr Snang Bru unuk jakan Koa Pana an Bupa Pacan alam prancangan Kawasan Pssr Tlngra unuk jakan kawasan nusr prkanan an parwsaa paa ahun Paa ahun pnuls mmbanu Drkora Taa Ruang Dparmn Klauan an Prkanan Rpublk Inonsa unuk mnyusun Rncana Dal Taa Ruang Kawasan Snang Bru sbaga Mol Unuk Pngmbangan Koa Pana sra pnyusunan Bussns Plan unuk Akslras Prcpaan Pmbangunan Kawasan Koa Pana Snang Bru. Paa ahun skarang mmbna nlayan Snang Bru alam mplmnas pmbrayaan mlalu program PEMP an Prancangan usaha pmbuaan Kasuabush paa skala Rumah Tangga. Pnuls sjak brpran akf alam pnybaran nformas mngna pmbangunan klauan an prkanan Inonsa mlalu brbaga ulsan brbaga ma, anaranya: Koran Kompas an Jawa Pos, sra mnja narasumbr paa acara alog nrakf bbrapa sasun lvs rgonal an

15 nasonal an paa acara smnar nasonal an nrnasonal. Unuk mmprkaya r alam hal lmu klauan an prkanan sra lngkungan pnuls akf alam kgaan plahan nang:gnognss (2002) paa kan, Clan Mcansm Dvlopmn (2007) an Tchncal Asssanc o Small an Mum Enrprss n Inonsa Fsh an Shrmp Inusry Jpang (2009). Pnuls juga brpran akf alam pnlan bang klauan an prkanan sjak 2001-skarang yang publkaskan alam jurnal lmah. Pnuls mncoba mngakualsaskan pmkran mngna pssr, klauan an prkanan alam bnuk buku ngan juul:1) Rona Lngkungan Kawasan Pssr unuk Prncanaan Pmbangunan an Koan Nlayan (War fron Cy) (2007, ISBN), 2) Pngmbangan Kawasan Pssr (2008, ISBN), an 3) Rncana Pngolaan Kawasan Pssr (Su Kasus Tluk Pacan) (2010, ISBN).

16 DAFTAR ISI xx Halaman DAFTAR TABEL... xv DAFTAR GAMBAR... DAFTAR LAMPIRAN... xxv 1. PENDAHULUAN Laar Blakang Prumusan Masalah Tujuan Pnlan Manfaa Pnlan Krangka Pmkran Kbaruan (Novly) TINJAUAN PUSTAKA Tor Sumbraya Prkanan Sumbraya Mahang (Thunnus albacars) Klasfkas an Morfolog Mahang Aspk Bolog Mahang Darah Pnybaran an Musm Tangkap Kons Hro-Ocanograf Praran Samura Hna Slaan Jawa Proukvas Prmr Suhu Praran Ssm Angn Muson Karakrsk Armaa an Skala Usaha Prkanan Pnglolaan Sumbraya Prkanan Kbrlanjuan Pmanfaaan Sumbraya Prkanan METODOLOGI PENELITIAN Waku an Lokas Pnlan Tahapan Pnlan Rancangan Pnlan Jns an Sumbr Daa Mo Pngumpulan Daa Prosur Pnlan Analss Daa Analss Sbaran Spasal Analss Cach pr Un Effor (CPUE) Analss Dr Waku Analss Klayakan Usaha Analss Kbrlanjuan Dfns Oprasonal HASIL DAN PEMBAHASAN Rumpon (Fsh Aggrgang Dvc) an Kons Hro-Ocanograf Ara Fshng Groun Rumpon aau Fsh Aggrgang Dvcs (FADs) Kons Hro-Ocanograf Praran Fshng Groun xx

17 4.1.3 Analss Trn Bomas Analss Dr Waku Korlas CPUE ngan Kons Hro-Ocanograf Slaan Jawa Aspk Prouks, Bolog Ikan Tuna Mahang an Kaannya ngan Kons Hro-Ocanograf Rumpon Saus, Jns an Jumlah Tangkapan Ukuran Ikan an Ikan Maang Gona yang Trangkap Dscar by Cach Esmas Krkaan anara Kons Hro-Ocanograf Praran Fshng Groun ngan Kbraaan Ikan Hasl Tangkapan Karakrsk Kapal Skoc Snang Bru Aspk Tknolog Armaa Pnangkapan PPP Ponokaap Spsfkas Armaa Tangkap Kapal Skoc Ala Tangkap (Fshng Gar) yang Dgunakan Pralaan an Mo Pnanganan Kapal, Kualas Hasl Tangkapan Aspk Ekonom Prkanan Tuna Mahang Harga Jual an Pasar Baya Oprasonal an Pnapaan Pnapaan Nlayan an Pngambk sra Subs Analsa Usaha Kapal Skoc an Kpmlkan Usaha Konrbus Skor Prkanan Trhaap PDRB Aspk Sosal Prkanan Tangkap Nlayan Skoc Snang Bru Tpolog Nlayan Snang Bru Pnkan, Umur an Pngalaman Nlayan Skoc Srapan Tnaga Krja an Prumbuhan Nlayan Skoc Aspk Klmbagaan Prkanan Tuna Mahang Krsaan Auran Lmbaga Plaksana Plabuhan Prkanan KUD an Lmbaga Kuangan Mkro Klompok Nlayan an Plbaan Nlayan Illgal Fshng an Pngakan Auran Kpmlkan Usaha an Pmbaasan Masuk Analss Kbrlanjuan Kgaan Pnangkapan Mahang Saus Kbrlanjuan Dmns Ekolog Saus Kbrlanjuan Dmns Ekonom Saus Kbrlanjuan Dmns Tknolog Saus Kbrlanjuan Dmns Sosal Saus Kbrlanjuan Dmns Klmbagaan Saus Kbrlanjuan Mulmns ARAHAN STRATEGI PENGEMBANGAN PERIKANAN TANGKAP TUNA MADIDIHANG (Thunnus Albacars) BERBASIS MULTIDIMENSI BERKELANJUTAN Sknaro Jangka Pnk Kbjakan Oprasonal Pngmbangan Prkanan Tuna Mahang Snang Bru xx

18 5.2 Sknaro Jangka Mnngah Kbjakan Oprasonal Pngmbangan Prkanan Tuna Mahang Snang Bru KESIMPULAN DAN SARAN Ksmpulan Saran DAFTAR PUSTAKA LAMPIRAN xx

19 xx

20 DAFTAR TABEL Halaman 1. Tahapan, jns an sumbr aa, mo analss an oupu Kagor nks kbrlanjuan sap mns ssm yang kaj Prouks an ukuran Mahang brasarkan musm Sbaran suhu mngak bulanan paa mx layr, hrmocln, p layr paa ransk I, II an III ahun Ksaran suhu an suhu omnan prmukaan lau paa musm mur an pralhan k-1 (Dsmbr 2005 M 2010) Ksaran suhu an suhu omnan prmukaan lau paa musm mur an pralhan k-2 (Jun 2005 Novmbr 2010) Sbaran konsnras klorofl-a Slaan Jawa (2005 Dsmbr 2010) Sbaran MngakDO bulanan (mg/l) ahun 2009 slaan Jawa paa ransk I, II an III Toal Prouks, ukuran an CPUE una ahun Hasl korlas slang suhu prmukaan lau an klorofl-a praran slaan jawa Jumlah hasl angkapan (kg), Trp an CPUE Prubahan upaya angkap prkanan Mahang ahun Ukuran mahang yang rangkap nlayan Skoc Mo pmancngan an ukuran Mahang ahun Jns armaa yang mnara PPP Ponokaap Snang Bru Fshng Gar an mo yang gunakan nlayan Sanar Fsk an Bolog Pabrk Jns pmbayaan nlayan skoc pr rp ahun Raaan baya (Rp) oprasonal kapal skoc Pnapaan koor (Rp) kapal skoc Moal an pnapaan pngambk kapal skoc ahun Nla nvsas an pnyusuan nvsas kapal skoc ahun Baya, pnapaan, sra laba kapal skoc ahun PDRB Kabupan Malang aas asar harga brlaku (Mlyar Rp) xx

21 25. Dnamka jumlah upaya pnangkapan (rp) Mahang ngan kapal skoc PPP Ponokaap Prsnas jumlah pnapaan yang rransfr an yang rnggal Nla an skor sap arbu paa mns kolog Nla an skor sap arbu paa mns konom Nla an skor sap arbu paa mns knolog Nla an skor sap arbu paa mns sosal Nla an skor paa mns klmbagaan Nla nks kbrlanjuan mulmns pmanfaaan Mahang Prbaan nla nks kbrlanjuan anara hasl analss MDS an Mon Carlo Hasl analss Rapfsh unuk nla srss an kofsn rmnas Uruan proras mns hasl analss Rapfsh unuk nla srss an kofsn rmnas Proras arbu yang nrfns paa masng-masng mns Prubahan knakan arbu an nkaor kbjakan oprasonal paa sknaro jangka pnk Nla nks kbrlanjuan paa sknaro I Srag an program mplmnas kbjakan pngmbangan kapasas klmbagaan, sosal an knolog paa kgaan prkanan Mahang PPP Ponokaap paa program jangka pnj Prubahan knakan arbu an nkaor kbjakan oprasonal paa sknaro jangka mnngah Nla nks kbrlanjuan paa sknaro jangka mnngah Srag an program mplmnas kbjakan pngmbangan kapasas klmbagaan paa kgaan prkanan Mahang PPP Ponokaap paa program jangka mnngah xx

22 DAFTAR GAMBAR Halaman 1. Krangka Pmkran Pnlan Tuna Mahang (Thunnus albacors) Pa lokas sbaran rumpon pnlan Wlayah pnglolaan prkanan Rpublk Inonsa Sbaran rumpon nlayan skoc Snang Bru sbaga fshng groun Rumpon lau alam ( m) nlayan skoc snang bru Sbaran mngak suhu bulanan ( 0 C) ahun 2009 slaan Jawa Sbaran suhu mlnang fshng groun nlayan skoc Snang Bru Raaan sbaran suhu prmukaan lau bulanan ( 0 C) paa musm bara pro Dsmbr 2005-M 2010; (a) Dsmbr, (b) Januar, (c) Fruar, () Mar, () Aprl, an (f) M Raaan sbaran suhu prmukaan lau bulanan ( 0 C) paa musm mur pro Jun 2005-Novmbr 2010; (a) Jun, (b) Jul, (c) Agusus, () Spmbr, () Okobr, an (f) Novmbr Raaan sbaran konsnras klorofl-a (mg.l -1 ) paa musm bara pro Dsmbr 2005-M 2009; (a) Dsmbr, (b) Januar, (c) Fbruar, () Mar, () Aprl, an (f) M Raaan sbaran konsnras klorofl-a (mg.l -1 ) paa musm mur pro Jun 2005-Novmbr 2009; (a) Jun, (b) Jul, (c) Agusus, () Spmbr, () Okobr, an (f) Novmbr Sbaran mngak DO bulanan (mg/l) ahun 2009 slaan Jawa CPUE una Mahang hasl angkapan ahun Spkrum nsas nrg suhu prmukaan lau pro ahun ; (a) mo FFT; (b) mo Wavl Spkrum nsas nrg klorofl-a ahun ; (a) mo FFT; (b) mo Wavl Spkrum nsas nrg CPUE pro ahun ; (a) mo FFT; (b) mo Wavl Sbaran mporal suhu prmukaan lau (SST), klorofl-a, an CPUE ahun Hasl korlas slang anara suhu prmukaan lau an CPUE slaan Jawa pro mnggunakan mo Wavl Hasl korlas slang anara klorofl-a ngan CPUE slaan Jawa pro mnggunakan mo Wavl xx

23 21. Hubungan anara suhu prmukaan lau ngan CPUE una Mahang slaan Jawa pro Komposs hasl angkapan kan brasarkan jns Hubungan anara prouks (kg) Mahang an rp Hubungan panjang-bra una Mahang Snang Bru Prubahan ukuran kan yang angkap 8 ahun rakhr Prumbuhan armaa angkap yang mnara PPP Ponokaap Snang Bru Kapal skoc nlayan ar PPP Ponokaap Ala angkap yang gunakan alam mo layang-layang Ala angkap Mo Choppng Ala pancng mo omba Ala pancng mo ona Raaan harga (Rp/kg) Mahang PPP Ponokaap Prbanngan baya an pnapaan pr rp nlayan skoc ahun Pnkan nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru Usa nlayan kapal skoc PPP Ponokaap Snang Bru Trn pnngkaan jumlah nlayan Snang Bru ar Tahun Propors nlayan brasarkan jns prahu PPP Ponokaap ahun Inks kbrlanjuan mns kolog kgaan pnangkapan kan una wlayah ZEEI slaan Jawa Tmur Pran masng-masng arbu mns kolog yang nyaakan alam bnuk nla roo man squar (RMS) Inks kbrlanjuan mns konom kgaan pnangkapan prkanan una wlayah ZEEI Slaan Jawa Tmur Pran masng-masng arbu mns konom yang nyaakan alam bnuk nla roo man squar (RMS) Inks kbrlanjuan mns knolog kgaan pnangkapan prkanan una Pran masng-masng arbu mns knolog yang nyaakan alam bnuk nla roo man squar (RMS) Inks kbrlanjuan mns sosal kgaan pnangkapan prkanan una wlayah ZEEI Slaan Jawa Tmur Pran masng-masng arbu mns sosal yang nyaakan alam bnuk nla roo man squar (RMS) xx

24 46. Pran masng-masng arbu mns klmbagaan yang nyaakan alam bnuk nla roo man squar (RMS) Inks kbrlanjuan mns klmbagaan kgaan pnangkapan prkanan una wlayah ZEEI Slaan Jawa Dagram layang-layang nla nks kbrlanjuan sap mns kgaan pmanfaaan sumbraya una Mahang olh nlayan skoc Dagram layang-layang nla kbrlanjuan sap mns paa pnrapan kbjakan oprasonal jangka pnk Dagram layang-layang nla kbrlanjuan sap mns paa pnrapan kbjakan oprasonal jangka mnngah xx

25 xx

26 DAFTAR LAMPIRAN Halaman 1. Arbu mns kolog, konom, knolog sosal an klmbagaan Trp, ukuran, an jns kan yang rangkap paa kapal sampl Ukuran panjang, bra an lngkar aa kan una Mahang sampl Ukuran panjang, lbar, ngg (m), bobo (GT), aya an jns msn paa kapal sampl Ukuran panjang, bra, kualas an prunukan Mahang hasl Tangkapan Nlayan Skoc Snang Bru Sanar PT KML Sarana an prasarana PPP Ponokaap Snang Bru Prouks alam rbuan (000) kg, pnapaan, baya an pongan alam rbuan rupah (Rp,000) unuk masng-masng kapal conoh sbaran suhu mlnang fshng groun nlayan skoc Snang Bru Nama-nama pngambk, jumlah kapal yang ambk, kwajban an hak Snang Bru ahun Pmboboan unuk analss parws comparson paa mns kbrlanjuan ar pakar Raaan Konsnras Klorofl-a an Suhu prmukaan lau Slaan Jawa Foo-foo Kgaan Pnlan xx

27 1. PENDAHULUAN 1.1 Laar Blakang Ikan una (Thunnus spp) mrupakan komoas pangan yang sanga gmar an car pasar una, karna mmlk kualas agng yang sanga bak, lmbu, an lza, sra mmlk kanungan gz yang ngg an lngkap ruama kanungan pron (asam amno ssnsal lngkap), vamn, mnral sra mmlk kanungan kolsrol rnah, shngga prmnaan rhaap agng una pasaran una rus mngalam pnngkaan (FAO 2007). Ikan una mrupakan salah sau komoas kan komrsal palng bsar, khusus an brpran pnng alam pragangan kan una (Coll an Naun 1983). Jumlah onas yang arakan unuk hasl angkapan kan una una paa ahun 2009 skar 5% ar oal angkapan kan lau una. Prouks rsbu bla lha ar nla hasl pnjualan, maka mmlk nla rngg banngkan ngan nla hasl angkapan kan lannya, yau mncapa 12% (ISSF 2009). Hal n karnakan harga kan una yang mmang rlaf lbh ngg banngkan ngan harga kan lannya. Paa ahun 2009 ISSF mlaporkan prouks kan una una mncapa 4 jua on pr ahun. Pnngkaan angkapan rsbu rja sbaga akba ar pnngkaan kbuuhan pnuuk una an prubahan prfrns konsumn una ar r ma k wh ma. Hal n srng prbakan prkonoman una an pnngkaan ksaaran akan kshaan, ruama unuk ngara-ngara maju spr ngara-ngara Eropa an Asa lannya (Chang an Lu 1995). Prouks kan una rsbu, brsumbr ar Samura Pasfk skar 68%, Samura Hna skar 22% an ssanya 10% ar Samura Alank an Lau Mrana. Aapun komposs kan una yang rangkap mlpu kan Cakalang skar 60%, Mahang 24%, bg y 10%, Albacor 5% an ssanya srp bru skar 1%. Dsampng u, pnngkaan prouks kan una juga pcu olh brkmbangnya ala angkap jarng purs sn, sbaga salah sau ala alrnaf baru slan ala angkap pancng (hook an ln) yang lah gunakan sjak ahun

28 hngga prngahan ahun 60-an. Hal n mmcu ngka ksploas yang ngg yang akhrnya akan mnybabkan rja pnurunan sumbraya (sock) hampr smua praran lauan una (FAO 2009). Paa ahun 2009, sbanyak 80 ngara una mlakukan kgaan pnangkapan kan una shngga pnangkapan kan una lah mnja nusr prkanan yang prospkf an brpran sbaga sumbr vsa ngara an skalgus pnya lapangan krja (ISSF 2009). Inonsa yang mrupakan ngara kpulauan an ap olh ua Samura yakn Samura Hna bagan slaan an Samura Pasfk Bara bagan uara, saa n scara konoms mnjakan kan una sbaga salah sau komoas konom yang mmlk nla srags sbaga sumbr vsa an pnyrapan naga krja (Arano 2004). Paa ahun 2009 volum kspor kan una Inonsa mncapa on ngan nla sbsar USD jua, nomor ua slah komoas uang yang mncapa oal kspor snla USD jua (Dparmn Klauan an Prkanan 2010). Prouks rsbu apabla banngkan ngan ngara lannya, knrja prouks una Inonsa mash sanga rnah, paahal Inonsa mmlk praran yang sanga luas an kaya akan kan una ruama praran Zona Ekonom Ekslusf Inonsa (ZEEI) yang braa Samura Hna ngan ko wlayah 71 an Samura Pasfk Bara Tngah ngan ko 57 (FAO 2007). Rnahnya prouks prkanan una rsbu anaranya sbabkan olh armaa kapal pnangkapan una yang mash omnas olh armaa ngan skala kcl, spr yang lakukan olh nlayan skoc Snang Bru Kabupan Malang. Wlayah Pssr Snang Bru Kabupan Malang paa saa n lah mnja salah sau snra pnangkapan kan una rpnng Kabupan Malang, karna nlayan skoc, walaupun kapal yang gunakannya mmlk skala kcl, namun lah mampu mlakukan kgaan pnangkapan kan una praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa yang kaya akan sumbraya kan una. Prfrns sosal konom an klmbagaan mnja fakor uama kgaan pnangkapan kan una praran rsbu. Fakor sosal konom, kan una mrupakan komo prkanan lau yang mmlk harga yang ngg, sra

29 3 prospk pasar yang bak. Smnara prfrns klmbagaan lbh banyak pngaruh olh kbraaan mpa pnaraan an pllangan kan PPP Ponokaap yang aman an nyaman unuk amba labuh an bongkar mua hasl angkapan, prbkalan an BBM sra kmuahan rhaap akss pasar. Innsas kgaan pnangkapan kan una yang lakukan olh nlayan skoc Snang Bru Samura Hna rmasuk ngg. Prouks kan una ar ahun kahun rus mngalam pnngkaan paa ahun 2003 sbsar on (PPI 2003) an paa ahun 2010 sbsar on (PPI 2010). Pnngkaan rsbu mmbrkan pluang konom rhaap pnngkaan pnapaan masyaraka, khususnya nlayan Snang Bru Kabupan Malang. Namun mkan slan mnaangkan pluang, nlayan skoc rsbu juga mnghaap anangan yang bsar an bra alam pmanfaaan sumbraya kan una. Fakor pmbaas uama alam pmanfaaan sumbraya kan praran Samura Hna, aalah klayakan kapal yang gunakan bak ukuran, knolog maupun sumbraya manusannya (SDM). Hal n mnja fakor pnnu karna praran Samura Hna mmlk cuaca an kons ocanograf yang ak mnnu, ruama kcpaan angn an glombang yang bsar sbaga akba pngaruh angn muson. Brasarkan kons rsbu paa umumnya kgaan pnangkapan kan una yang lakukan praran Samura Hna lakukan olh kapal-kapal bsar ngan SDM ngg yang lngkap ngan pralaan navgas brknolog ngg an morn sra ala angkap yang fkf, yau purs sn an longln. Slan lngkap olh ala navgas an ala angkap yang brknolog ngg, kapal pnangkap kan una juga lngkapa sarana pngawan kan yang morn. Hal n pnng prhakan, karna pnangkapan kan una praran Samura Hna jauh ar plabuhan pnaraan sbaga pusa pnaraan (Lanng por), sangkan kan una mrupakan bahan pangan yang muah rusak shngga pross pnanganan pasca angkap mnja uama.

30 4 Kapal skoc yang gunakan olh nlayan Snang Bru mmlk ukuran kcl, yau panjang 16 m, lbar 3.5 m an ngg 1.2 m an bobo 10 GT ngan ala navgas brknolog rnah karna hanya mnganalkan GPS an kompas. Dmkan pula unuk ala angkap an sarana pngawan, rmasuk rnah yau gunakan pancng ulur (hanln) ngan ala banu rumpon an sarana pngawan aalah s balok yang smpan alam fbr box, paahal lama mlau skar 7-10 har/rp. Rnahnya knolog yang gunakan rsbu, slanjunya mnja pmbaas paa kualas kan yang haslkan. Ikan yang haslkan paa umumnya brkualas rnah, shngga harganya mnja rlaf murah. Rnahnya kualas kan rsbu, slan sbabkan rnahnya knolog yang gunakan juga pngaruh olh ssm klmbagaan yang blum konusf, ruama PPP Ponokaap. Ssm fungs pokok, fungsonal an fungs pnunjang ar PPP Ponokaap blum mmaa, yau kapasas rmaga rnah an rusak, mpa pllangan kan koor an kasar, sra ssm llang yang kurang rbuka. Tanangan lan yang haap nlayan Snang Bru, slan fakor knolog an klmbagaan aalah aanya gangguan rhaap rumpon yang mlknya olh nlayan kapal purs sn ar Pkalongan an Muara Angk sra nlayan kapal long ln, shngga mnja konflk yang brkpanjangan. Pngauran an pnglolaan prkanan Inonsa ooras pnglolaannya lakukan scara snralsk olh pmrnah pusa, alam hal n kmnran prkanan an klauan bawah rkora jnral prkanan angkap, yang aur brasarkan UU No. 31 ahun 2004 nang Prkanan an UU No. 32 ahun 2004 nang Pmrnahan Darah, mnja pmbaas alam pnylsaan konflk. Brasarkan brbaga fakor pmbaas rsbu, slanjunya mnybabkan kbrlanjuan ar kgaan pnangkapan kan una praran ZEEI Samura Hna olh nlayan skoc mnja rancam, shngga pmanfaaan sumbraya kan una yang aa praran ZEEI sbaga pons konom kan una Inonsa mnja ak opmal. Agar kgaan pnangkapan kan una yang lakukan olh nlayan skoc rsbu apa brklanjuan maka buuhkan srag aau san

31 5 pnglolaan prkanan una, khususnya Mahang, praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur. Sbaga upaya pnngkaan prouks angkapan an pnngkaan pnapaan yang harapkan apa mnngkakan ksjahraan nlayan Snang Bru scara umum an khususnya bag nlayan Snang Bru. 1.2 Prumusan Masalah Scara umum kgaan prkanan una Inonsa rbag aas ua klompok bsar yakn, prkanan una skala bsar (nusr) an prkanan una skala kcl (rasonal). Prkanan una skala bsar banyak lakukan Samura Hna sblah Bara Sumara yang rkonsnras Paang, Bana Ach, an sbagan Slaan Jawa rpusa Plabuhan Rau Sukabum, Clacap, an Prg Trnggalk, Snang Bru Kabupan Malang, Bnoa Bal sra Lau Cna Slaan bagan uara Manao. Sangkan prkanan una skala kcl banyak lakukan olh nlayan PPP Ponokaap Snang Bru Kabupan Malang an praran Sla Makassar olh nlayan Majn/Manar. Paa umumnya knrja prkanan una paa saa n mash rlaf rnah, salah sau fakor uama pnybab rnahnya knrja rsbu sbabkan olh kons armaa kan una yang mash omnas olh armaa rasonal. Mnuru Dahur (2009), srukur armaa pnangkapan mash omnas skala kcl/rasonal ngan kmampuan IPTEK rnah. Paa ahun 2007, ar sluruh kapal kan Inonsa ( un) yang rgolong morn sbanyak un mrupakan kapal moor (nboar moor) yang brukuran aas 30 GT (gross onnag) aau hanya skar 1%, an slbhnya 99% brupa prahu moor bawah 30 GT, prahu anpa moor (non-ngng boas) an prahu yang hanya mnggunakan layar an ayung. Saa n, mskpun konsnras armaa angkap kan una, khusus unuk skala kcl, PPP Ponokaap Snang Bru rus mngalam knakan scara sgnfkan. Namun pnngkaan rsbu rja karna wlayah pssr Snang

32 6 Bru panang sbaga wlayah yang mmlk nla srags bak ar ss kolog, konom, sosal buaya maupun alam pngmbangan knolog. Scara kolog wlayah pssr Snang Bru mmlk kossm yang proukf ngan brbaga sumbraya an bovrsas yang sanga ngg. Wlayah pssr Snang Bru brhaapan langsung ngan Samura Hna (WPP 573) yang kaya akan kan plags bsar. Aapun kan plags bsar yang omnan aalah una an cakalang ngan pons unuk kan una sbsar on/ahun sangkan prouksnya baru mncapa on/ahun, brar ngka pmanfaaannya baru mncapa 45% (BRKP-DKP 2007). Apabla jumlah angkapan yang prbolhkan sbsar 80% ar pons rsbu (MSY), maka jumlah kan yang prolhkan unuk angkap mash sanga bsar, yau sbanyak on/ahun. Pons rsbu prlu manfaakan ngan bak agar opmal alam pmanfaaannya. Scara konoms, Snang Bru ka ngan akss pasar (Malang, Surabaya, Banyuwang an Bnoa Bal). Slan u scara sosal buaya, masyaraka Snang Bru aapf rhaap prubahan knolog an apa mnrma kbraaan nlayan pnaang (anon). Dss lan, Snang Bru mmlk PPP Ponokaap yang aman unuk brlabuh Slaan Jawa slan Clacap, karna mmlk Pulau Smpu yang brfungs sbaga plnung (barrr) ar hmpasan glombang Samura. Lokas PPI Ponokaap braa Sla Smpu, ngan panjang sla kurang lbh 4 km an lbar m, sra kalaman praran raa-raa 20 m. Kons n panang olh nlayan sbaga mpa yang aman an bak sra nyaman unuk brlabuh bag armaa angkap (Hrmawan al. 2003). Srukur armaa yang aa PPP Ponokaap Snang Bru scara ksluruhan mrupakan armaa rasonal (skala kcl). Paa ahun 2008 jns armaa yang mnara PPP Ponokaap, mlpu: prahu moor ngan ukuran GT sjumlah 30 un, ukuran 5-10 GT sjumlah 335 un, prahu moor mpl sjumlah 390 un, an prahu anpa moor 36 un. Dar k mpa jns armaa angkap rsbu yang arg oprasnya kan una aalah prahu moor ngan raaan bobo 10 GT aau lazm knal ngan slah armaa

33 7 skoc olh nlayan Snang Bru. Ala pancng uama yang gunakan aalah ln an hook ngan mo mmancng yang lakukan ngan cara mnona (pancng ona), mnggunakan layangan, cara coppng an omba. Dngan ala banu uama rumpon lau alam (Fsh Agrgang Dvc/FADs). Armaa skoc mrupakan armaa kcl ngan bobo onas raaan 10 GT, ngan panjang m, lbar 3.5 m an ngg m an barawak anara 4-5 orang. Armaa n sbu skoc, karna asarkan paa bobo, bnuk an ukurannya kcl spr skoc yang aa kapal bsar yang brfungs sbaga pnylama. Olh karna ala angkapnya omnan pancng ona, maka masyaraka Snang Bru mnama kapal skoc rsbu, juga ngan nama kapal ona (Hrmawan al. 2001). Jumlah armaa skoc yang bropras ar ahun k ahun mngalam prkmbangan yang sanga psa paa ahun 2001 armaa skoc hanya brjumlah 30 un, namun paa ahun 2007 jumlahnya sbanyak 318 un an paa ahun 2008 mnja 335 un (PPI 2007). Dngan mkan, alam kurun waku 8 ahun prkmbangan jumlah armaa skoc lah mncapa %. Dss lan nfraksrukur yang rsa PPP Ponokaap mash brkapasas rnah yakn sbaga Plabuhan Prkanan Pana, shngga ak mncukup unuk bongkar-mua hasl angkapan. Kons n ngara mnambah pnurunan kualas kan, paahal lokas pnangkapan (fshng groun) armaa skoc sanga jauh yakn rlak ZEEI (WPP 573) anara koorna 9º-12º LS an 110º30-115º45 BT ngan lama rp 7-10 har/rp. Paa ahun 2008 oal prouks yang arakan PPP Ponokaap mncapa on ngan nla Rp Dar oal prouks kan rsbu sbagan bsar aalah kan una an cakalang yau sbanyak on (89%) ngan nla mncapa Rp an ssanya kan plags lannya. Aapun jns una yang rangkap omnas jns una bsar, spr Mahang (Thunnus albacars), Tuna Maa Bsar (Thunnus obsus) an Albakora (Thunnus allalunga) yang mncapa on (47% ), Cakalang

34 8 (Kasuwonus plams) sbsar on (39%) an ssanya sbsar on (14%) ar jns ongkol. Unuk jns kan una bsar komposs yang omnan rangkap bruru-uru aalah Mahang (Thunnus albacars) skar 92%, una Maa Bsar (Thunnus obsus) skar 7% an Albakora (Thunnus allalunga) skar 3%. Dar hasl angkapan una rsbu, ar ahun , unuk Mahang (Thunnus albacars) sbagan bsar omnas kan brukuran kcl, yau brukuran 1-2 kg skar 5%, 2-9 kg skar 66%, kg skar 10% an brukuran aas 20 kg skar 18%, sangkan unuk kan una Maa Bsar (Thunnus obsus) an Albakora (Thunnus allalunga) sbagan bsar (95%) omnas kan brukuran kcl an unuk kan Cakalang (Kasuwonus plams) sbagan bsar brukuran anara 2-6 kg, yau 93% an ssanya (7%) brukuran 1-2 kg (PPI 2008). Namun mkan, walaupun nlayan skoc Snang Bru lah mmlk kmampuan unuk mnangkap sumbraya kan una praran ZEEI, konsnya ak jauh brba ngan sbagan bsar kons nlayan Inonsa. Scara sosolog, buaya an konom rgolong mskn an brpnkan rnah. Hal n sbabkan karna srukur armaa yang gunakan rgolong skala kcl/rasonal ngan kmampuan IPTEK yang rnah, pnanganan pasca pann hasl angkapan kan sjak ar kapal sampa k pnaraan kan mash sanga buruk. Kons n prparah ngan buruknya kons pusa pnaraan kan yang mmlk kapasas rnah an koor, shngga mnybabkan kons hasl angkapan kan kualasnya mnurun. Efk lanjunya mnybabkan harga jual kan sanga rnah, paahal sbagan bsar kan yang angkap mrupakan kan una yang mmlk nla konoms pnng. Kons n prparah ngan prmanan para ngkulak yang srng kal paa saa musm kan ba slalu mnurunkan harga jual, an sbalknya paa musm packlk. Klmbagaan yang aa yang mngaur aanaga pasar kan, spr KUD Mna Jaya an PPP Ponokaap sbaga pnglola TPI, ak brjalan sbagamana msnya shngga harga kan mngku pasar bbas. Dukungan pmrnah unuk mnyakan nfrasrukur ak lakukan ngan bak, kons PPP Ponokaap sbaga mpa pllangan kan (TPI)

35 9 konsnya sanga buruk, slan ukurannya ak cukup, sanasnya buruk skal an rmaga mpa bongkar mua mngalam anran yang panjang. Tak rsanya sarana mlau spr s, prbkalan sra logsk Snang Bru, mmbua harga lbh mahal an manambah baya sbaga sarana npu prouks, shngga pnapaan mnja brkurang. Dampak ar kons rsbu, maka nlayan Snang Bru mnangkap kan ak mngnahkan kslkfan an ksmbangan scara kologs, smua kan angkap, ja yang pkrkan smaa kuanas hasl angkapan yang bsar. Olh karna hasl angkapan nlayan rsbu omnas olh kan brukuran kcl, maka srng kal prmasalahkan olh lmbaga asng alam hal n IOTC (Inan Organzaon Tuna Commsson) an anggap sbaga ksploas kan yang ak mngnahkan kbrlanjuan, shngga scara kologs anggap pnangkapan yang ak branggungjawab (Unrsponsbly Fshrs). Slan hasl angkapan kan omnas yang brukuran kcl, jumlah hasl angkapan yang prolh saa n juga mngalam pnurunan. Trjanya prmasalahan rsbu mnybabkan pnapaan nlayan ar kahun k ahun mngalam pnurunan. 1.3 Tujuan Pnlan Pnlan n harapkan apa mnjawab an mngvaluas saus kbrlanjuan sra mrumuskan san pnglolaan prkanan Mahang (Thunnus albacars) Praran Zona Ekonom Eksklusf Inonsa Samura Hna Slaan Jawa Tmur. Aapun ujuan ar pnlan n aalah: 1. Mngkaj aspk hyro-osanograf praran sbaga wlayah fshng groun nlayan skoc alam kaannya ngan prfrns lngkungan sumbraya Mahang (Yllowfn, Thunnus albacars) Zona Ekonom Eksklusf Inonsa Samura Hna Slaan Jawa Tmur. 2. Mngkaj karakrsk nusr prkanan una rakya Snang Bru Kabupan Malang.

36 10 3. Mnla nks an saus kbrlanjuan nusr prkanan una rakya Snang Bru Kabupan Malang. 4. Mnyusun srag pngmbangan nus prkanan una rakya alam upaya pnglolaan sumbraya kan Mahang Praran Zona Ekonom Eksklusf Inonsa Samura Hna Slaan Jawa Tmur yang brklanjuan. 1.4 Manfaa Pnlan Brasarkan ujuan yang lah apkan, maka harapkan hasl pnlan n apa mmbrkan manfaa sbaga brku: 1. Djakan acuan olh nlayan alam pnnuan wlayah angkap (fshng groun), waku angkap an pnnuan prss ala angkap paa lngkungan yang ssua ngan prfrns kan una, khsusunya Mahang. 2. Djakan acuan olh nlayan alam pnnuan ngka knolog pnangkapan Mahang alam usr prkanan una rakya praran ZEEI Samura Hna, khususnya Jawa Tmur. 3. Krsaan aa prouks kan una, fshng groun an knolog yang gunakan olh nusr prkanan una rakya praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur 4. Djakan acuan unuk pnyusunan srag pnglolaan sumbr aya Mahang praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur yang brklanjuan. 1.5 Krangka Pmkran Tuna mrupakan kan yang rgolong sbaga hghly mgraory an ransbounary spcs, shngga scara umum rsrbus an rsbar luas anara 3 lauan bsar (Coll an Naun 1983). Olh karna u, alam pnglolaannya mnuru Arano (2004) harus aur alam konks global, yang lakukan scara brsama anar nas amnsras sbuah arah aau bahkan ngara. Hal n pnng unuk lakukan, mngnga klsaran sumbraya kan una lah rancam, rlha ar pnurunan sok hampr smua lauan bsar rmasuk Samura Hna (Fonnau ; Hsu ).

37 11 Khusus unuk pngauran an pnglolaan sumbraya kan una Samura Hna agar pmanfaaannya apa brklanjuan, maka aur mlalu Agrmn on h Concrvaon an Managmn of Sralng Fsh Sock an Hghly Mgraory Fsh Sock, yang srng sngka Un Naon Fshrs Agrmn (UNFA) mngaskan bahwa Organsas Pnglolaan Prkanan Rgonal (Rgonal Fshrs Managmn Organzaon, RFMO) aalah mkansm an ala uama alam mnglola an mlnung SHMF. Trapa 2 aspk pnng ar mana yang brkan kpaa RFMO, yakn; bahwa pmanfaaan an prlnungan sumbraya SHMF harus brasarkan kspakaan (agrmn) an konsulas (consulaon) phak-phak yang rka. Apabla suah aa RFMO unuk suau wlayah praran aau spss kan rnu maka bag ngara yang brbaasan ngan praran u skalpun, ak znkan mnangkap kan kcual ngara u aalah bagan ar RFMO aau spaka unuk mlakukan langkah-langkah manjmn konsrvas yang lah apkan olh RFMO (Pasal 8:4 UNFA). Pasal 10 UNFA mnapkan 13 fungs RFMO, anaranya; aalah mnapkan an mngmplmnaskan nakan manjmn konsrvas, mngumpulkan an mnybarkan aa, sra mnapkan an mnjalankan mkansm pmanauan, pngnalan, pngawasan, sra pngakan hukum. Aapun ooras yang mlk RFMO, yau: (1) Pnnuan jumlah angkapan yang prbolhkan (Toal Allowabl Cach, TAC), sra alokas kuoa bag sap anggoa RFMO an (2) Pnapan an pmbrlakuan langkah an nakan yang brkaan ngan pnggunaan ala angkap, mo pnangkapan, jumlah upaya angkap, musm pnangkapan, musm ak mnangkap, moraorum, sra pmbaasan ukuran kan yang angkap. Dar k 10 RFMO yang aa an yang brkaan langsung ngan akvas nlayan Snang Bru aalah IOTC (Inan Organzaon Tuna Commson) an CCSBT (Commson for Consrvaon of Shourn Blu Tuna) (Nkjuluw 2005). Fshng groun nlayan Snang Bru braa alam Wlayah Pnglolaan Prkanan 573 Samura Hna. Dalam konks pnglolaan an yurks global

38 12 WPP 573 rsbu, anaranya braa alam kwnangan organsas IOTC. Inonsa lah mrafkas auran an masuk alam kanggoaan IOTC rsbu paa ahun Kbraaan WPP 573 rsbu, alam konks pnglolaan global brasarkan pmbagan wlayah olh FAO braa alam wlayah 71. Saa n ngara yang rgabung alam naungan IOTC rsbu brjumlah 27 ngara. Dngan mkan, maka alam pmanfaaan sumbraya kan rsbu harus mngku auran organsas rsbu. Mnuru (L al. 2003) brasarkan hasl kajan ar aa hasl angkapan nlayan Tawan anara ahun 1967 an 1996 prolh gambaran bahwa Samura Hna rapa 3 jns srbus una yang bsar, yau 62.4%-76.1% jns Albacor, 52.6%-68.0% jns Maa Bsar an % jns Mahang. Sangkan khusus WWP 573, mnuru Mra al. (2003), wlayah praran yang mmbnang ar ujung Sla Suna sampa k Pulau Tmor, Nusa Tnggara Tmur mrupakan wlayah yang kaya akan sumbr aya kan, ruama kan plags bsar, khususnya sumbr aya kan una, shngga nlayan rasonal Snang Bru mmanfaakan pons una yang aa sbaga fshng groun. Konskuns logs ar kkayaan yang rapa WPP 573 rsbu, slan mnaangkan kunungan, juga mnmbulkan prmasalahan bag nlayan Snang Bru. Prmasalahan yang mbul aalah brkaan ngan su nrnasonal (global) an nasonal (omsk). Isu nrnasonal brkaan ngan auran CCRF an RFMO, anaranya IOTC, slan u haapkan pula paa prmasalahan IUU (Ilgal Fshng, Unrpor, Unrgula), sangkan su omsk aalah brkaan ngan konflk vrkal an horzonal. Slan haapkan kpaa prmasalahan yang brkaan sbaga mana rsbu aas, nlayan Snang Bru juga haapkan kpaa prmasalahan klask lannya, yau mngna knolog, ruama yang brkaan ngan armaa angkap an ala angkap yang gunakan. Paa umumnya brknolog rnah, paahal wlayah oprasnya (fshng groun) braa ZEEI (WPP 573), ngan jarak 200 ml lau, ngan lama mlau brksar 7-10 har/rp. Armaa angkap ak lngkap ngan ala pnngn (frzr), pngahuan nang

39 13 pnanganan pascaangkap sanga rnah. Es gunakan sbaga bahan pngaw. Ukuran kapal brksar anara M, gan bobo raa-raa 10 GT, ala angkap yang gunakan aalah pancng ona an hanln. Konskuns logs ar rnahnya knolog yang gunakan an kurangnya skll alam pnanganan pasca angkap, aalah muu kan yang haslkan mnja sanga rnah. Nlayan Snang Bru mnangkap kan skar rumpon, sbaga ala banu. Rumpon rpasang ksaran kalaman m, shngga baya yang kluarkan rlaf bsar yau Rp Rp pr un. Prmasalahan yang muncul aalah rjanya pnjarahan kan skar rumpon olh kapal-kapal bsar yang bropras ZEEI, shngga mnmbulkan konflk. Dampak ar pnjarahan rumpon rsbu aalah brkurangnya hasl angkapan una an cakalang, mana paa saa nlayan Snang Bru sampa rumpon kbraaan kan-kan suah ak aa, bahkan ak jarang rumponnya ku hlang. Kons n mnambah krugan bag nlayan Snang Bru, karna slan harus nvsas rumpon baru, hasl angkapan brkurang, ss lan baya opras unuk pmblan solar, s an prbkalan lannya mncapa Rp pr rp (PPI 2007). Scara kologs ngan ala angkap yang srhana (han ln) kan yang rangkap aalah kan yang braa prmukaan. Kalaman pancng brksar anara m, bahkan ngan mo layang-layang, amba an choppng, umpan lakan prmukaan. Mo n mngakbakan rnahnya hasl angkapan. Hal n rlha ar ukuran kan una yang rangkap aalah yang brukuran kcl (baby una) yau brukuran 1-2 kg (5%) ukuran 2-9 kg (66%) an ssanya brukuran 10 kg k aas (PPI 2008). Paahal smakn bsar ukuran kan, maka harganya mnja lbh mahal. Dss lan, kbraaan PPP Ponokaap Snang Bru, bak kapasas, sanas an manajmnnya blum mnukung unuk akvas prkanan una, mana unuk pnanganannya mmbuuhkan kcpaan an sanas yang ngg. Slan koor, juga ak aa pmlahan (grang) unuk komoas kan yang bak

40 14 an jlk muunya, sra aya ampung yang rnah mngakbakan rja krusakan kan paa saa pmbongkaran, pngangkuan, pnmbangan an pllangan. Pnnuan harga ak asarkan kpaa muu kan, ap aas asar ukuran bobo kan. Llang aur olh KUD Mna Jaya, lakukan scara rbuka, ap ak brlakukan harga pokoknya, shngga nlayan srng kal mrasa prmankan olh pagang pranara. Kbraaan KUD Mna Jaya an Klompok nlayan rasa ak brphak kpaa nlayan, srngkal anggap ak mmlk fungs sbagamana msnya. Shngga nlayan lbh mmprcayakan pnglolaan hasl angkap an kbuuhan smbakonya kpaa pngambk. Brasarkan prmasalahan rsbu maka scara konoms srngkal nlayan mrasa rugkan. Pmlk kapal an anak buah kapal (ABK) pnapaannya ar ahun k ahun mngalam pnurunan, shngga scara sosal mash rgolong mskn. Paa ahun 2003 pnapaan raaan/bulan unuk ABK skar Rp /bulan, paa ahun 2004 sbsar Rp ahun 2005 sbsar Rp ahun 2006 mngalam pnurunan srng ngan knakan harga BBM an knakan harga bahan pokok lannya, yau mnja Rp an paa ahun 2007 sbsar Rp (PPI 2008), kons pnurunan n brbanng lurus ngan pmlk kapal. Dss lan nla nvsas kapal ar ahun k ahun mngalam pnngkaan yang sgnfkan. Sumbraya Mahang ZEEI Pons Bo-Fsk Pons Ekonom Aspk Bolog-Ekolog Aspk Hyro- Oanograf Prfrns Eksraks Manfaa Masalah Bnf-Cos Sosal Ekonom Tknolog Klmbagaan Ekolog

41 15 Kajan Saus Kbrlanjuan Dsan Pnglolaan Prkanan Mahang yang Brbrlanjuan Gambar 1. Krangka Pmkran Pnlan Brasarkan prmasalahan rsbu aas, maka prmasalahan yang apa rumuskan, agar pnglolaan sumbraya prkanan wlayah Pssr Snang Bru an pons sumbraya kan praran Slaan Jawa khususnya praran Slaan Malang apa manfaakan scara fkf an fsn, an brklanjuan. Plhan rbak aalah mrumuskan mol brklanjuan pnglolaan sumbraya kan una olh nlayan skoc, ngan mmprhakan aspk konom prouks, kologs, sosal an klmbagaan. Agar sumbraya kan una rsbu apa manfaakan scara opmal, maka alam pmanfaaannya harus rncanakan bnuk pnglolaan yang spaka olh smua sakholrs. Dngan mkan mol pnglolaan yang spaka unuk jakan acuan pnglolaan an pmanfaaan sumbraya kan una praran ZEEI Slaan Jawa yang apa manfaakan olh nlayan Snang Bru, haruslah mmnuh kpnngan sakholrs. Bagamana mol pnglolaan prkanan kan una wlayah Pssr Snang Bru yang ssua agar bsa brmanfaa unuk smua sakholr, shngga mmbrkan kmakmuran kpaa nlayan an mmbrkan sumbangan rhaap pnrmaan pnapaan arah aau sumbr vsa ngara anpa mngorbankan lngkungan, sosal smpa an apa brklanjuan.

42 Kbaruan (Novly) Pnlan n mnghaslkan kbaruan: 1. Pngahuan baru nang hubungan anara mpraur, klorofl-a rumpon ngan klmpahan (CPUE) Mahang praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur. 2. Pngahuan baru nang pngaruh sbaran suhu mngak rhaap kalaman lapsan campuran (mx layr), rmokln an lapsan alam (ph layr) praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur sbaga fshng groun sra krkaannya ngan klmpahan Mahang rumpon. 3. Saus kbrlanjuan pmanfaaan sumbraya Mahang (Thunnus albacars) Praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur yang manfaakan olh nlayan skoc Snang Bru Kabupan Malang.

43 2. TINJAUAN PUSTAKA 2.1 Tor Sumbraya Prkanan Ranall (1989) n Arano (2005) mngaakan bahwa sumbraya apa fnskan alam ar luas sbaga sgala ssuau yang bak langsung maupun ak langsung mmlk nla unuk mmnuh kbuuhan manusa (anyhng ha s rcly or nrcly capabl of sasfyng human wans). Sangkan mnuru Graham an Brks (1989) n Fauz (2004), mnfnskan sumbr aya sbaga ass unuk pmnuhan ulas manusa. Dalam panangan konom rasonal slah sumbraya gunakan unuk mnybu npu ar sbuah fungs prouks. Msalnya, sbuah fungs prouks (Y) aalah fungs ar sumbraya kapal (K) an naga krja (L) aau Y= f (K, L), shngga apa kaakan bahwa kapal an naga krja aalah sumbraya. Sumbraya kapal (capal rsourcs) mnunjuk paa klompok sumbraya yang gunakan unuk mncpakan pross prouks yang lbh fsn. Smnara sumbraya naga krja (labor rsourcs) maksukan sbaga kapasas proukf ar manusa bak scara fsk maupun mnal yang rka ngan kmampuan unuk bkrja aau mmprouks suau barang an aau jasa. Slan kua sumbraya rsbu, sumbraya alam (naural rsourcs) mrupakan salah sau sumbraya pnng alam panangan konom. Sumbraya alam (naural rsourcs) aalah sok mar lvng maupun nonlvng yang rapa alam lngkungan fsk an scara ponsal mmlk fungs unuk mmnuh kbuuhan hup manusa. Mnuru Fauz (2004), scara umum sumbraya alam apa golongkan mnja ua kagor bsar yau (1) brasarkan skala waku prumbuhannya an (2) brasarkan kgunaan akhr. Brasarkan skala waku prumbuhan, sumbraya alam yang brupa sok an sumbraya alam yang brbnuk flow (alran). Sumbraya alam sok mmlk cr bahwa kuanas an kualas sumbraya alam brsfa gvn olh alam aau ngan kaa lan ak apa prbaharu (non-rnwbl rsourcs). Walaupun mkan, aa bbrapa jns sumbraya sok yang apa aur ulang spr bs an mbaga, sangkan sumbraya flow mmlk cr uama apa

44 18 prbaharu (rnwbl rsourcs). Sumbraya alam jns n rr ar ua klompok uama yau: mmlk k krs (carryng capacy) spr sumbraya kan, huan, an sumbraya alam yang ak mmlk k krs spr angn, pasang suru an lan-lan (Fauz 2004). Mnuru Hussn (2000) n Arano (2005), aa 4 su uama yang rka ngan noas konom rhaap sumbraya yakn; Prama, sanga jarangnya sumbraya kapal, naga krja an sumbraya alam yang gunakan alam konsums langsung anpa mofkas. Dalam konks n, sumbraya srng paka sbaga fakor prouks unuk mmprouks barang an jasa unuk mmnuh kbuuhan manusa, shngga sumbraya panang sbaga a mans o an n, rahr han ns n hmslvs. Kua, bahwa ar uraan aas apa kaakan bahwa noas konom rhaap sumbraya aalah murn anhroposnrs, yau bahwa nla sumbraya fnskan brasarkan human ns an ak aa yang lan. Kga, bahwa sumbraya alam prspkf konom aalah langka (scarc), yau bahwa rapa krbaasan kuanas maupun kualas sumbraya. Kmpa, mnkankan bahwa sumbraya apa gunakan scara kombnas. Solow (1986) n Fauz (2004) mnybu hal n sbaga fungbl, yau sumbraya yang sau apa gankan olh sumbraya yang lan. Sbaga conoh sumbraya kapal (msal; msn) apa gankan ngan sumbraya naga krja. Kons rsbu ampak paa ua panangan bsar rhaap sumbraya alam yakn; panangan konsrvaf aau srng pula sbu panangan psmss aau yang lazm ka knal ngan prspkf Malhusan, an panangan ksploaf aau yang lazm knal ngan prspkf Rcaran. Prspkf Malhusan brpanangan bahwa rsko akan rkurasnya sumbraya alam mnja prhaan uama. Dngan mkan alam panangan n sumbraya alam harus manfaakan scara ha-ha karna aanya fakor kakpasan rhaap apa yang akan rja paa sumbraya alam unuk masa yang akan aang. Panangan n brangka ar pmkran Malhus yang kmukakan paa ahun 1879 mlalu publkas Prncpl of Populaon, mana sumbraya alam yang rbaas ak akan mampu mnukung prumbuhan pnuuk yang

45 19 cnrung umbuh scara ksponnsal. Prouks ar sumbraya alam akan mngalam apa yang sbu mnshng rurn mana oupu prkapa akan mngalam kcnrungan yang mnurun spanjang waku. Lbh jauh, prspkf Malhusan mlha bahwa kka pross mnshng rurn n rja, sanar hup juga akan mnurun sampa kngka subssn yang paa glrannya akan mmpngaruh rprouks manusa, sangkan prspkf Rcaran mlha sumbraya alam sbaga msn prumbuhan (ngn of growh) yang mnransformaskan sumbraya k alam man-ma capal yang paa glrannya akan mnghaslkan proukvas yang lbh ngg masa mnaang. Krbaasan supla ar sumbraya unuk mmnuh kbuuhan konom apa subsuskan ngan cara nnsfkas (ksploas sumbraya scara nnsf) aau ngan cara ksnsfkas (mmanfaakan sumbraya yang blum ksploas). Apabla sumbraya mngalam klangkaan, hal rsbu akan rcrmn alam ua nkaor konom, yakn mnngkanya harga oupu an baya ksraks pr sauan oupu. Pnngkaan harga oupu akba rjanya pnngkaan baya pr sauan oupu, akan brakba paa mnurunnya prmnaan rhaap barang an jasa yang haslkan olh sumbraya alam. Dss lan, pnngkaan harga oupu mnmbulkan nsnf kpaa prousn sumbraya alam unuk brupaya mlakukan pnngkaan supla. 2.2 Sumbraya Prkanan Mahang (Thunnus albacars) Klasfkas an Morfolog Mahang (Thunnus albacars) Mnuru Saann (1984), klasfkas kan una Mahang aau yllowfn una sbaga brku: Kngom : Anmala Phylum : Choraa Sub phylum : Vrbraa Thunnus Class : Tlos Sub Class : Acnopryg Oro : Prcforms Sub Oro : Scombroa

46 20 Gnus : Thunnus Spcs : Thunnus albacars Tubuh brukuran bsar, brbnuk fusform (orpo), sk komprs ar ss k ss. Jar-jar nsang paa lngkungan prama. Mmlk ua srp orsal/punggung, srp pan basanya pnk an rpsah olh clah yang kcl ar srp blakang. Mmpunya jar-jar srp ambahan (fnl) 8-10 fnl blakang srp punggung an srp anal 7-10 fnls. Mmlk srp plvk yang kcl. Paa spsmn yang brukuran bsar mmlk srp orsal kua an srp anal yang sanga panjang, mncapa lbh ar 20% panjang cagak; srp pkoralnya cukup panjang, basanya lbh ar panjang srp orsal kua basanya 22-31% ar panjang fork. Srp kor brcagak agak k alam ngan jar-jar pnyokong mnuup sluruh ujung hpural. Srp kornya brbnuk sanga rampng an rr ar 3 kl. Tubuhnya ruup olh ssk yang sanga kcl, brwarna bru ua an agak glap paa bagan aas ubuhnya. Ssk brukuran bsar kaang brkmbang namun jarang nampak. Tana ssk yang brukuran bsar mmbnuk smacam lngkaran skllng ubuh paa bagan blakang kpala, an kmuan brkurang bagan blakang srp orsal kua. Mahang brwarna bru ua glap paa ss blakang an aas ubuhnya ngan pru kunng aau prak. Srp orsal, srp anal an jar-jar srp ambahan brwarna kunng mnyala. Mmlk prmukaan vnral ha yang cukup halus. Mahang maanya kcl an mmlk gg brbnuk krucu. Kanung rnang rapa paa jns una n.

47 21 Gambar 2 Ikan una Mahang (Thunnus albacars) PPP Ponokaap. Mahang aalah anggoa ar albacor, bono, makarl, an una. Jnsjns kan una agak susah unuk bakan spssnya. Blacky, blackfn, albacor, an Mahang mmlk bnuk yang mrp an srng angkap brsama-sama. Karakrsk yang mmbakan Mahang ar spss yang lan aalah srp anal an orsal yang mmanjang paa ukuran kan yang bsar. Mahang mrupakan kan kua rbsar ar spss una yang aa. Mahang apa mncapa oal panjang 2.8 mr an bra maksmum 400 kg shngga sanga populr. Umumnya mmlk panjang cagak 150 cm. Raa-raa umur kan aalah 8 ahun. Tuna rmasuk prnang cpa ngan kcpaan mncapa 80 km/jam an rkua anara kan-kan yang brangka ulang. Mrka mampu mmbngkokkan srpnya lalu mluruskan ubuhnya unuk brnang cpa. Ikan n mmakan kan kcl, krusaca, plagk an pplagk moluska. Mahang aalah makanan lau sluruh una an ancaman ovrfshng. Ikan n nak unuk makan. Mahang mrupakan kan komrsal rpnng kua ar bbrapa jns una. Kapasas maksmum s pru paa Mahang apa mncapa 7% ar bra ubuhnya. Ikan una sap harnya apa mncrna makanannya 15% ar bra ubuhnya. Ikan una yang mnam arah pana basanya mmakan grombolan kan hup (anchovs, sarns). Mahang yang wasa apa brsfa kanbal.

48 Aspk Bolog, Haba an Prlaku Mahang (Thunnus albacars) Bbrapa slah lan unuk jns Mahang aalah yllowfn-una (Inggrs) an Thunnus albacars (lan). Salah sau cr uama una Mahang aalah gars brwarna kunng yang rapa spanjang ss kr an ss kanan kan una. Mahang (Thunnus albacars) mrupakan spss cosmopolan, ruama rsbar praran samura arah rops an subrops (Coll an Naun 1983). Mnuru Langly al. (2009) Samura Hna ukuran Mahang yang rangkap brksar anara 30 cm o 180 cm (fork lngh), fas juvnl brgrombol ngan Cakalang (Kasuwonus plams) an Tuna Maa Bsar (Thunnus obsus). Fas juvnl braa prmukaan aau lapsan campuran (mx layr) (Marsac, 2001; Langly al. 2009). Tmpraur yang opmal unuk fas juvnl Samura Hna aalah aas 27 C (Conan an Rchars 1982), sangkan fas wasa braa lapsan rmokln ngan suhu opmal brksar C ngan DO mnmal 1 mg/l (Mohr an Nsha 2000) an mnuru Haluan al. (1991) praran ZEEI bara Sumara suhu opmal unuk Mahang rsbu braa paa suhu prmukaan paa ksaran anara C. Mnuru Gunarso (1996), suhu yang al unuk kan una anara 26 o C- 32 o C, an suhu yang al unuk mlakukan pmjahan 28 o C-29 o C ngan salnas 33%. Sangkan mnuru Jons an Slas (1962) una hup paa mpraur anara 16 o C-30 o C ngan mpraur opmum 28 o C. Sklus hup Mahang mnuru Fromnn an Fonnau (2001) maksmal brumur 7.5 ahun, maang gona brumur 2.8 ahun, ngan bra 25 kg an panjang baan 105 cm (fork lngh), panjang maksmum 170 cm ngan bra 176 kg, sangkan lama mmjah (spawnng uraon) aalah 6 bulan/ahun. Dalam okumn IUCN Rls of Thran Spcs (2011) nang haba an kolog Mahang Samura Hna, nyaakan bahwa Mahang hup skurang-kurangnya 7 ahun (Romanov an Korokova 1988), smnara Pasfk Tmur (Easrn Pacfc) 4.8 ahun, Pasfk Bara 6.5 ahun (Lhoy an Lroy 1999), an Samura Alank 8 ahun. D Samura Hna Mahang angkap paa ukuran anara cm (IOTC, 2008). Darah pmjahan Samura Hna rja paa bulan Dsmbr sampa bulan Mar k koorna 0-10 C LS ruama paa 75 BB, namun Bujur Tmur blum prolh nformas yang pas. Ukuran maang gona unuk Mahang rsbu

49 23 uga rja paa saa brukuran 100 cm (IOTC, 2008). Sangkan Samura Pasfk yang mngnkaskan puncak pmjahan yang ngg an brulang-ulang spanjang arah kuaor aalah skar Flpna Slaan. Brkurangnya akfas pmjahan anara kan wasa uga karna mnurunnya suhu prmukaan ar arah n anara bulan Fbruar hngga M. Slan u prubahan musm pmjahan Mahang brkaan ngan prubahan ana-ana klm an proukfas lokal. Puncak musm an ara pmjahan ar Mahang braa skar arah kuaor Pasfk Bara an Tngah. Puncak pmjahan bagan bara (135 E 165 E) uga rja paa kuarr kmpa an prama an puncak pmjahan arah Pasfk Tngah ( W) rja paa kuarr kua an kga. Musm pmjahan spanjang pulau Hawa rja anara bulan Aprl hngga Okobr an puncaknya paa Jun, Jul an Agusus, mana kan una Mahang wasa mnja rnan rangkap olh pancng an ala angkap lan. Slama puncak pmjahan musm panas yang pnk, lbh ar 85% ar Mahang brhasl mmjah. Sangkan paa musm ngn Mahang mnghnkan akfas pmjahannya. Pro puncak mmjah ar Mahang umumnya musm panas an musm sm, namun umumnya masa mmjah apa rja spanjang ahun. Mahang mrupakan kan plags an p-plags yang mnghun lapsan aas praran samura aas lapsan rmokln an mmlk prlaku yang mnyuka bna pngapung praran shngga slalu brasosas ngan bna mngapung (Goong an Magnuson 1967; Hunr an Mchll 1967; Fonnau 1993) an bna brgrak lannya paa saa bruaya, spr kapal pnangkap kan (Fonnau an Douf 1994). Brasarkan prlaku una rsbu, nlayan mmbua bna mngapung buaan yang slanjunya sbu rumpon (Hallr an Garnr 2008) an kbraaan rumpon mmgang pranan pnng alam prkanan angkap una (Dagorn al. 2001). Prgrakan vrkal ar Mahang yang ag (Cayré 1991) paa malam har mnghabskan wakunya paa kalaman brba yau kalaman anara m, smnara sang har braa paa kalaman m an jarang skal k prmukaan 0-10m. Paa waku sang har suhu yang al brksar C, smnara paa malam har

50 24 braa ara lapsan campuran yang hanga ngan suhu aas 27 C. Sangkan Tluk Mxco, mnuru Wng al. (2009) Mahang mmlk kbasaan unuk mnghabskan waku 93.40% lapsan campuran an rmokln aas 200 m, an 72.0% aas 50 m ar kolom ar (mx layr). Paa malam har 84.9% hupnya braa aas 50 m an 59.3% paa sang har an hanya 10.7% aas 50 m, 34.20% paa sang har. Pnlan mmprlhakan bahwa msk Mahang kbanyakan mngarung lapsan kolom ar 100 m raas, an rlaf jarang mnmbus lapsan rmokln, namun kan n mampu mnylam jauh k kalaman lau. Skor Mahang yang l Samura Hna mnghabskan 85% wakunya kalaman kurang ar 75 m, namun rcaa ga kal mnylam hngga kalaman 578 m, 982 m an yang palng ksrm hngga m (Brll al. 1988) Darah Sbaran an Prouks an Saus Sok Mahang Samura Hna Dalam konks pragangan, kan una mrupakan salah sau komoas kan komrsal palng bsar, khusus an brpranan pnng alam pragangan kan una (Coll an Naun 1983). Sbaga gnus Thunnus an kluarga Scombra, una mukan an rsbar samura arah brklm rops an sub rops una (L al. 1999). Paa ahun 2009 (ISSF 2009) prouks kan una una lah mncapa 4 jua on pr ahun. Prouks kan una rsbu brsumbr ar Samura Pasfk skar 68%, Samura Hna skar 22% an ssanya 10% ar Samura Alank an Lau Mrana. Aapun komposs kan una yang rangkap mlpu Mahang 24%, bg y 10%, Albacor 5% an ssanya Srp Bru skar 1%. Tnggnya prouks kan una rsbu pcu olh brkmbangnya ala angkap jarng purs sn, sbaga salah sau ala alrnaf baru slan ala angkap pancng (hook an ln) yang lah gunakan sjak ahun 1940 hngga prngahan ahun 60-an. Hal n mmcu ngka ksploas yang ngg, yang akhrnya akan mnybabkan rja pnurunan sumbraya (sok) hampr smua praran lauan una (FAO 2009). Paa

51 25 ahun 2009, sbanyak 80 ngara una mlakukan kgaan pnangkapan kan una shngga pnangkapan kan una lah mnja nusr prkanan yang prospkf an brpran sbaga sumbr vsa ngara an skalgus pnya lapangan krja (ISSF 2009). Pnybaran kan una rsbu paa umumnya mngku pnybaran aau srkulas arus gars konvrgns anara arus ngn an arus panas yang mrupakan arah yang kaya akan organsm sbaga arah fshng groun yang sanga bak unuk prkanan una. Shngga alam prkanan una pngahuan nang srkulas arus an suhu sanga prlukan, karna kpaaan populas paa suau praran sanga brhubungan ngan arus an suhu rsbu (Nakamura 1965). Pnybaran una praran Samura Hna mlpu arah rops an sub rops, pnybaran una n rus brlangsung scara raur Samura Hna mula ar Pana Bara Ausrala, sblah slaan Kpulauan Nusa Tnggara, sblah slaan Pulau Jawa, sblah Bara Sumara, Lau Anaman, luar pana Bombay, luar pana Cylon, sblah Bara Hna, Tluk An, Samura Hna yang brbaasan ngan Pana Somala, Pana Tmur an slaan Afrka (Jons an Slas 1963). Sbaran una Samura Hna mnuru (L al. 1983) brasarkan srbus spaalnya yang analss ar hasl angkapan bulanan nlayan Tawan yang mnggunakan ala angkap long ln ar ahun 1967 hngga ahun 1996 prolh ga spss una yang omnan, yau una Maa Bsar (Thunnus obsus), Mahang (Thunnus albacors) an una Albacor (Thunnus alalunga). Mnuru Ukolsja al. (1987), pnybaran una praran Inonsa mlpu Samura Hna (praran bara Sumara, slaan Jawa, Bal, Nusa Tnggara), Praran Inonsa bagan Tmur (Lau Sulaws, Maluku, Arafuru, Bana, Flors an Sla Makassar) an Samura Pasfk (praran Uara Iran Jaya). Mahang mrupakan spss yang palng omnan angkap ar oal prouks kan una yang haslkan ar Samura Hna, Paa ahun 2009 prouks Mahang yang haslkan aalah on, smnara Maa Bsar an Albacor, masng-masng on an on. Prouks Mahang

52 26 rsbu lbh rnah 11% ar hasl angkapan paa ahun 2008 yau on. Apabla banngkan ngan prouks paa ahun 2004 ( on), prouks paa ahun 2009 rsbu mngalam pnurunan sbsar 45%. Trjanya pnurunan rsbu uga sbaga akba mnngkanya prmasalahan kamanan praran Somala yau akfas bajak lau, yang brpngaruh rhaap kgaan pnangkapan kan una. Hal n unjukan ngan mnurunnya kapasas angkap kapal-kapal una ar Eropa sbsar 25% ar ahun an mngalhkan ara angkapnya ar Samura Hna k mpa lan. Dugaan n prkua olh prlaku yang sama ar kapal-kapal long ln ar Jpang, Tawan an Kora scara brganan kaang-kaang brpnah k Samura lan (ISSF, 2011). Aanya nkas pnurunan prouks Mahang praran Samura Hna rsbu, slanjunya paa prmuan k 15 Inan Organzaon Tuna Commsson (IOTC) Colombo, Sr Langka yang laksanakan paa anggal Mar 2011 anaranya mnapkan bahwa saus sok Mahang lah mngalam angkap lbh (ovrxplo) aau mnka angkap lbh (clos ovrxplo). Arnya hasl angkapan mnka aau mlbh ar ngka MSY, yau on. Dngan mkan, maka unuk kpnngan pnglolaan maka rkomnaskan unuk pngnalan kanan ar jumlah kapal yang bropras ruama kapal IUU fshng (Illgal Unrpor an Un rgula), ranshpmn olh kapal bsar, pngnalan kapal purs sn an rumuskan kmbal mngna mplmnas rlosus 10/01 yang rkomnaskan Busan Kora paa bulan Mar 2010 nang ssm krra pmbagan alokas quoa Mahang an Maa Bsar yang akan mplnaskan paa ahun 2012 (IOTC, 2011). Brasarkan pngkajan sok paa ahun 2010 (rvs/upa 2009) prolh gambaran bahwa raso hasl angkapan rhaap MSY (Th rao of F currn /F MSY ) Mahang Samura Hna aalah 0.99 brar mash mnka masa angkap lbh (clos ovrxplo) karna braa alam ksaran Dngan mkan, kons rsbu mngnkaskan bahwa ovrxplo akan rja baru paa bbrapa ahun yang akan aang. Paa rvs rsbu prolh gambaran bahwa MSY Mahang aalah on,

53 27 prouks ahun 2009 aalah on, raaan prouks ar ahun aalah on, B/B MSY aalah 1.1 (rnang ). Namun mkan, nformas nang jumlah angkapan paa MSY an Toal Allowabl Cach (TAC) blum aa. Prouks sbu prolh ar hasl angkapan ngan glln sbsar 30%, purs sn paa rumpon 18% (by-cah: pnyu an hu), long ln 15% (bycach: pnyu, hu an burung), 12% ngan purs sn paa grombolan kan, an 6% ngan mnggunakan pol an ln ngan by-cah yang blum kahu (ISSF, 2011). Kons saus sok Mahang yang rja Samura Hna rsbu nampaknya acu olh pmrnah Inonsa unuk mnapkan kons sok an smas klmpahan Mahang yang aa wlayah pnglolaan prkanan (WPP) Rpublk Inonsa yang uangkan alam sura Kpuusan Mnr Klauan an Prkanan Rpublk Inonsa Nomor 45 ahun Hal n rja mngnga Inonsa mmlk praran ZEEI Samura Hna ngan WPP 572 (Samura Hna Bara Sumara) an 573 (Samura Hna Slaan Jawa). Kua wlayah rsbu braa alam wlayah pnglolaan prkanan una una ngan ko 71 (FA) 2007) yang nunya unuk paa prauran yang kluarkan lmbaga yang mngaur alam pnglolaan una Samura Hna, yau IOTC, karna Inonsa mrupakan anggoa ar organsas rsbu. Brasarkan sura Kpuusan Mnr Klauan an Prkanan Rpublk Inonsa Nomor 454 ahun 2011 yang ruang alam lampran II Kpuusan Mnr Klauan an Prkanan RI Nomor KEP.45/MEN/2011 nyaakan bahwa saus aau ngka ksploas ar Mahang rsbu lah mngalam angkap pnuh (Fully-xplo). Namun yang sayangkan bahwa kbjakan rsbu kluarkan ak mngacu paa prouks Mahang yang jlas. Esmas Mahang hanya prolh ar gambaran pons kan plags bsar yang aa WPP rsbu, spr unuk WPP 572 aalah on an on unuk WPP 573. Paahal mnuru Nkjuluw (1986), musm pnangkapan una suau praran ak sama ngan praran yang lan. Hal n unjukkan musm angkap una praran Inonsa apa lakukan spanjang ahun, walaupun hasl yang prolh brba ar musm k musm an brvaras mnuru lokas pnangkapan. Hal n kuakan olh hasl pnlan yang lakukan olh Kasma

54 28 al. (2008) yang mlaporkan bahwa Samura Hna rangkap mpa jns kan una yau Mahang/Yllowfn una (Thunnus albacars), Maa Bsar/Bgy una (Thunnus obsus), Souhrn Blufn una (Thunnus macoy), an Albacor (Thunnus alalunga), mana skar 73% oal hasl angkapan aalah jns una maa bsar. Tuna maa bsar, albacor, an yllowfn rangkap hampr spanjang ahun, sangkan Souhrn Blufn una ak rangkap paa saa musm mur (norhws monsoon). Hal n mnunjukan bahwa kons saus Mahang yang aa WPP Inonsa akan brba ngan Samura Hna yang braa ngara lan, ruama Samura Hna bagan Bara (Wsrn Inan Ocan) yang lah mngalam pnangkapan jnuh Kons Hyro-ocnograf Praran Samura Hna Slaan Jawa Proukvas Prmr D lau, khususnya lau rbuka, foplankon mrupakan organsm auorof uama yang mnnukan proukvas prmr praran. Proukvas prmr aalah jumlah bahan organk yang haslkan olh organsm auorof, yau organsm yang mampu mnghaslkan bahan organk ar bahan anorgank ngan banuan nrg maahar. Proukvas prmr srng smas sbaga jumlah karbon yang rapa alam maral hup an scara umum nyaakan sbaga jumlah gram karbon yang haslkan alam sau mr kuara kolom ar pr har (g C/m 2 /har) aau jumlah gram karbon yang haslkan alam sau mr kubk pr har (g C/m 3 /har) (Lvnon 1982). Slan jumlah karbon yang haslkan, ngg rnahnya proukvas prmr praran apa kahu ngan mlakukan pngukuran rhaap bomassa foplankon an konsnras klorofl-a, mana kua mo n apa ukur scara langsung lapangan (Valla 1984). Proukvas prmr praran sanga nukan olh bbrapa fakor. Fakor-fakor uama yang mmpngaruh proukvas prmr lau aalah cahaya, nurn, an suhu (Valla 1984; Parsons al. 1984; Clorn al.1995; Tomasck al. 1997). Slan kga fakor rsbu, nggnya laju grazng an snkng (Lhman, 1991) sra jns foplankon (Hyman an Lungrn 1988) juga brpran alam mnukung proukvas prmr praran. Mnuru Tubalawony (2007) praran slaan Jawa, konsnras klorofl-a bulanan raa- raa skar 0.2 mg m -3 sangkan slaan Bal-Sumbawa rja

55 29 pnngkaan 75 konsnras ( mg m -3 ) ngan arah sbaran yang smakn mluas k slaan. Pusa sbaran konsnras klorofl-a rngg braa praran slaan Bal. Slama musm mur, sbaran klorofl-a mmprlhakan pnngkaan konsnras spanjang slaan Jawa Sumbawa. Paa bulan Jun, slaan Jawa. Hal n kuakan olh pnlan Kasma al. (2008) yang mlaporkan bahwa nla klorofl paa arah ngan k koorna LS an BT aalah 0,06 mg/m 3-0,38 mg/m 3. Kofsn rlas anara proukvas prmr an kan hasl angkapan arah pnlan sanga kcl (r = 0.008), hal n brar bahwa jumlah kan hasl angkapan ak pngaruh olh nla proukvas prmr praran. Darah pnangkapan yang ponsal unuk kan una maa bsar, Albakora, Mahang, an Souhrn Blufn una Samura Hna paa skar koorna LS an BT ngan rnang nla proukvas prmr yang sama yau 73 mgc/m 2 ay sampa 732 mgc/m 2 ay Suhu Praran Suhu scara langsung maupun ak langsung brpngaruh rhaap proukvas prmr lau (Tomasck al. 1997). Scara langsung, suhu brpran alam mngonrol raks kma nzmak alam pross foosnss. Tnggnya suhu apa mnngkakan laju maksmum foosnss (Pmax), sangkan scara ak langsung, suhu brpran alam mmbnuk srafkas kolom praran yang akbanya apa mmpngaruh srbus vrkal foplankon. Dalam brpran sbaga fakor pnukung proukvas prmr lau, suhu praran brnraks ngan fakor lan spr cahaya an nurn. Valla (1984) mngaakan bahwa alam kaannya ngan proukvas prmr lau, suhu lbh brpran sbaga kovaran ngan fakor lan ar paa sbaga fakor bbas. Sbaga conoh, plankon paa suhu rnah apa mmprahankan konsnras pgmn-pgmn foosnss, nzm-nzm an karbon yang bsar. In sbabkan karna lbh fsnnya foplankon mnggunakan cahaya paa suhu rnah an laju foosnss akan lbh ngg bla sl-sl foplankon apa mnysuakan ngan kons yang aa. Prubahan laju pngganaan sl hanya paa suhu yang ngg. Tnggnya suhu mmuahkan rjanya mnyrapan

56 30 nurn olh foplankon. Dalam kons konsnras fosfa sang alam kolom praran, laju foosnss maksmum akan mnngka paa suhu yang lbh ngg. Grazng an aya ngglamnya foplankon alam praran juga brpran alam mnnukan ngg rnahnya proukvas prmr praran. Grazng foplankon olh zooplankon aau nkon akan mnurunkan klmpahan foplankon alam praran. Tnggnya grazng nukan olh klmpahan zooplankon. Zooplankon mmlk klmpahan yang ngg slah puncak plakan populas foplankon. Mnuru Lvnon (1982), rjanya klmpahan zooplankon, kmungknan karna waku lag alam prouks zooplankon an grazng sanng crop foplankon scara graual. Tngglamnya foplankon akan mngakbakan rjanya prubahan alam srbus foplankon scara vrkal. Laju ngglam foplankon akan brkurang ngan mnngkanya nsas praran. Kuanya srafkas praran ruama paa lapsan rmokln mngakbakan foplankon yang ngglam ak apa mlwa lapsan rmokln (Tomasck al. 1997). Hal nlah yang mngakbakan nggnya proukvas prmr paa lapsan aas rmokln. Foplankon yang ngglam hngga bagan bawah lapsan ufok akan sul rangka k lapsan prmukaan kcual bla rja prgrakan vrkal massa ar. Mnuru Swar (2002), pnybaran suhu paa prmukaan lau mmbnuk suau zona brasarkan lak lnang. Smakn mnka gars khaulswa (lnang rnah) suhu akan mnngka an sbalknya, suhu akan smakn mnurun saa mnka kuub (lnang ngg). Pnybaran suhu lapsan prmukaan (surfac layr) nukan olh brbaga fakor, yau jumlah bahang yang rma an pngaruh morolog spr angn, pnguapan, hujan an lan-lan. Scara vrkal suhu lauan bag mnja ga zona (Barman 2004), yau: (1) lapsan prmukaan(homognous layr) yang mrflkskan suhu raaraa ap lnang, (2) lapsan rmokln (hrmocln layr), (3) lapsan alam (p layr) yang mrflkskan cr khas asal massa ar ap lnang. Lapsan prmukaan srng sbu sbaga lapsan homogn karna paa lapsan n rja pngaukan massa ar olh angn, arus, an pasang suru shngga apa mncapa

57 31 suhu yang sragam aau homogn. Paa arah rops pngaukan n apa mncapa kalaman 50 m sampa 100 m ngan suhu brksar C an gran ak lbh ar 0.03 C/m. Lapsan n sanga pngaruh olh musm an lak gografs. Lapsan homogn Lau Cna Slaan mncapa kalaman 30 m sampa 40 m saa musm mur an apa brambah saa musm bara, yau mncapa 70 m sampa 90 m shngga mmpngaruh srkulas vrkal ar praran (Wyrk 1961; Gross 1990). Mnuru Gross (1990), lapsan rmokln yang rbnuk praran rops apa mncapa kbalan anara 100 m sampa 205 m ngan gran suhu mncapa 0.1 ºC/m. Namun mnuru Illahu (1978), lapsan rmokln scara lbh rnc apa bag mnja ua lapsan, yau lapsan rmokln aas (man hrmocln) an rmokln bawah (sconary hrmocln). Paa rmokln aas suhu mnurun lbh cpa banngkan ngan rmokln bawah. Raa-raa pnurunan suhu rmokln aas apa mncapa 19 C/200 m= 9.5 C/100 m an raa-raa pnurunan suhu rmokln bawah apa mncapa 1.3 C/100 m (Gross 1990; Illahu 1978). Lapsan alam (p layr) apa mncapa kalaman 2500 m ngan pnurunan suhu yang sanga lamba. Gran suhu mncapa 0.05 C/100 m. Paa arah rops ksaran suhu lapsan alam aalah 2 C sampa 4 C (Illahu 1978) Ssm Angn Muson Kaaan amosfr an prubahan kanan yang rja aas suau praran an araan skarnya sanga brpngaruh rhaap pola angn yang brup aas suau praran. Inraks yang ra anara uara an lau rsbu mngakbakan srkulas osans Samura Hna sanga brhubungan ra ngan srkulas angn muson yang brup aas praran rsbu. Wbsr (1987) n Clark al. (1999) mngaakan bahwa mkansm srkulas muson asarkan olh aanya gran kanan yang mmoong khaulswa akba prbaan bahang ar araan an lauan sbaga ampak ar prpuaran bum,

58 32 an prubahan klmbaban anara lau, amosfr an araan. Praran mur lau Samura Hna yang rlak anara bnua Asa an Ausrala mrupakan wlayah yang al unuk rjanya angn muson. Brubahnya poss maahar mngakbakan rjanya prubahan kanan kua bnua rsbu, an prgrakan Equaoral Prssur Trough (EPT) an brubahnya arah angn. Mnuru Wyrk (1961), EPT akan brgrak mlwa khaulswa sbanyak ua kal alam sahun. Angn muson yang brup aas praran bara Sumara an slaan Jawa - Sumbawa crkan olh pmbalkan arah angn prmukaan scara musman. Mnuru Tchrna (1980), angn muson bara lau rja slama bulan Dsmbr Fbruar (musm bara) an angn muson nggara slama bulan Jun Agusus (musm mur). Paa musm bara, blahan bum uara (araan Asa) rja musm ngn an blahan bum slaan (araan Ausrala) rja musm panas. Paa saa n, pusa kanan ngg braa araan Asa an pusa kanan rnah araan Ausrala. Kaaan n mnybabkan angn brup ar araan Asa mnuju araan Ausrala, an sbalknya rja paa saa musm mur. Paa bulan Aprl M an Okobr Novmbr, arah angn ak mnnu an pro n knal sbaga musm pancaroba awal ahun an akhr ahun. Mnuru Clark al. (1999), Samura Hna slama musm mur, angn brup ar blahan bum slaan, akbanya rja akumulas klmbaban an prspas yang ngg araan Asa, sangkan paa musm bara, angn krng brup ar araan Asa Bara yang ngn k Lauan Slaan yang panas. Prubahan angn muson praran bara Sumara an slaan Jawa - Sumbawa mmlk karakrsk yang sama ngan praran Inonsa lannya. Prubahan arah an kkuaan angn yang brup aas praran mngakbakan rjanya prubahan namka alam praran rsbu. Mnuru Clark al. (1999), kuanya angn muson mngakbakan mnngkanya ranspor Ekman, prcampuran vrkal, an nggnya bahang yang hlang akba vaporas spanjang musm panas, shngga mngakbakan rjanya pnngnan suhu prmukaan praran, an sbalknya bla angn mnja lmah mana prcampuran vrkal massa ar akan lmah an bahang

59 33 yang hlang mlalu vaporas mnja brkurang. Kaaan n brampak rhaap nggnya suhu prmukaan praran. 2.4 Karakrsk Armaa an Skala Usaha Prkanan Kgaan prkanan angkap Inonsa, sampa saa n mash omnas olh prkanan angkap brskala kcl. Hal n rgambarkan ar komposs armaa prkanan angkapnya yang sbagan bsar mash omnas olh usaha prkanan angkap skala kcl yau skar 97.11%, unuk brskala kcl an 2.89% brskala bsar (KKP 2009). Aapun srukur armaanya, rr ar prahu moor mpl un (39.17%), prahu anpa moor un (34.46%), an kapal moor un aau 26.37%. Dar kapal moor yang aa rsbu, rbag alam kagor ukuran brasarkan bobo onas, yang mlpu kapal moor brukuran &l; 5 GT (69.70%), 5-10 GT (19.33%), an ssanya brukuran anaara 10 GT sampa aas 200 GT. Brasarkan prsnas ar kompossnya, maka smpulkan bahwa prkanan angkap Inonsa scara nasonal mash rnah aau mash raonal, yang basanya ku ngan kualas knolog an sumbraya manusa yang rnah pula. Ala angkap yang gunakan alam prkanan brskala kcl rsbu paa umumnya masng-masng arah rlaf sama. Sbaga conoh Manao unuk yang brukuran &l; 5GT mnggunakan pancng slar (noru) an pancng ulur (han ln), sangkan yang brukuran &l; 30 GT purs sn (Mamuaya 2007). Dmkan juga halnya Pana Uara Jawa, khsususnya Jawa Tngah sbagan bsar nlayannya mnggunakan ala angkap gll n, payng aau ramml n unuk kapal brukuran kurang ar 5 GT an 5-10 GT, sangkan unuk yang brukuran GT mnggunakan Canrang, an aas 20 GT basanya mnggunakan purs sn an glln (Hrmawan 2006). Bobo onas an pnggunaan msn alam kapal, Inonsa jakan nkaor unuk mmbakan anara klompok kapal rasonal aau kcl, mnngah an bsar. Paahal mnuru Smh (1983) pnglompokan rsbu bsa lha ar ukuran kapal, an brasarkan wlayah oprasnya, shngga bsa klompokan k alam prkanan pana aau lpas pana, arsanal aau

60 34 komrsal. Hal n kuakan olh Charls (2001), yang brpnapa bahwa pnglompokan skala usaha alam kgaan prkanan angkap harus bakan aas asar prbaan ar ukuran kapal, arah pnangkapan, yau jarak ar pana k lokas pnangkapan an brasarkan ujuan prouksnya. Pnglompokan rsbu lakukan mlalu prbanngan prkanan skala kcl (small-scal fshrs) ngan prkanan skala bsar (larg-scal fshrs), walaupun akunya blum bgu jlas shngga mash prlu lha ar brbaga aspk yang lbh spsfk. Asums ar Charls (2001) rsbu, slanjunya gunakan sbaga acuan olh Inan Ocan Tuna Commson (IOTC 2009) alam pnnuan jns usaha prkanan angkap, khsususnya wlayah Samura Hna. Skala usaha kgaan prkanan angkap, khususnya yang broprs Samura Hna klompokkan aas ga kagor, yau skala kcl, mnngah an bsar, ngan ukuran masng-masng &l; 12 M, M an &g; 24 M. Pnnuan skala usaha prkanan angkap Inonsa, brba ngan Malaysa yang mmbakan anara bobo kapal, p ala angkap, an ara pnangkapan. Sangkan Hongkong an Sngapura, pnglompokan rsbu asarkan kpaa wlayah opras, yau nshor an offshor fshrs, smnara ngara Thalan prbaannya brasarkan p ala angkap yang gunakan (Smh 1983). 2.5 Pnglolaan Sumbraya Prkanan Pnglolaan sumbraya prkanan lau haapkan paa anangan yang mbul karna fakor-fakor yang mnyangku prkmbangan pnuuk, prkmbangan sumbraya an lngkungan, prkmbangan knolog an ruang lngkup nrnasonal. Mnuru Unang-Unang No.31 Tahun 2004 nang prkanan bahwa yang maksu ngan prkanan aalah smua kgaan yang brhubungan ngan pnglolaan an pmanfaaan sumbraya kan an lngkungannya mula ar praprouks, prouks pngolahan sampa ngan pmasaran, yang laksanakan alam suau ssm bsns prkanan. Pnglolaan sumbraya kan apa manfaakan scara opmal an brlangsung rus mnrus, bak mlalu kgaan pnangkapan maupun buaya. Pnangkapan kan fnskan sbaga kgaan yang brujuan unuk mmprolh kan

61 35 praran yang ak alam kaaan buayakan ngan ala aau cara apapun, rmasuk kgaan yang mnggunakan kapal unuk mmua, mngangku, mnympan, mnngnkan, mngolah an mngawkannya. Pnglolaan prkanan aalah suau pross yang rngras mula ar pngumpulan nformas, analss, prncanaan, konsulas, pngamblan kpuusan, alokas sumbr an mplmnasnya (wh nforcmn f n), alam upaya mnjamn klangsungan proukvas sra pncapaan ujuan pnglolaan (CCRF Guln No.4). Sangkan mnuru Djn Prkanan (1999) pnglolaan sumbraya prkanan mrupakan suau ssm yang rr ar 3 sub-ssm, yau : 1) Sub-ssm ksploras sumbraya prkanan. Dharapkan akan apa mnjawab krbaasan nformas, yang rka ngan bsarnya pons sumbraya prkanan yang rsa mnuru jns an pnybarannya yang apa uangkan alam bnuk pa pnybaran, aa ruang wlayah, kawasan konsrvas an bsarnya alokas sumbraya yang apa manfaakan paa pro waku an lokas rnu, Pnyaan sarana yang rcakup alam subssm ksploras harapkan akan apa mnukung rncana lokas pmanfaaan sumbraya, sjalan ngan pnybaran sumbraya an aa ruang wlayah, shngga prolh suau ssm jarngan prasarana yang mmaa an fssn. 2) Sub-ssm pmanfaaan sumbraya an pmbnaan usaha. Pnanganan subssm pmanfaaan sumbraya prkanan harapkan apa mngmbangkan usaha pmanfaaan sumbraya yang proukf, mmpunya nla ambah yang ngg an apa mmbrkan jamnan pnapaan bag para plakunya, alam rangka pnngkaan ksjahraan. Pmanfaaan sumbraya an pmbnaan usaha lakukan brasarkan pons sumbraya wlayah yang rsa an asarkan paa parsspas an kngnan masyaraka smpa ssua ngan prmnaan pasar. 3) Sub-ssm pngawasan an pngnalan pmanfaaan sumbraya. Pnanganan subssm pngawasan an pngnalan pmanfaaan sumbraya, harapkan apa mmbrkan jamnan bahwa pmanfaaan sumbraya lakukan scara fsn an ssua ngan knuan yang aa. Brjalannya subssm n akan apa mnkan pmborosan an khlangan akan sumbraya prkanan, sra harapkan akan apa mmbrkan

62 36 jamnan rhaap kbrlanjuan usaha yang lakukan olh plaku usaha, unuk u prlukan krpauan anara lmbaga pngawasan an pnngkaan koornas anara pngak hukum. Pngloalan prkanan khususnya kgaan prouks prkanan angkap paa suau wlayah praran pngaruh olh banyak fakor anara lan: krsaan sok, ngka upaya pnangkapan, sra fakor lan rmasuk moralas yang brsfa alamah. Fakor-fakor prouks (ngka upaya) yang lah aa mrupakan fakor yang pngaruhnya palng bsar (Monnja an Zulkarnan 1995). Krsaan sok kan yang pngaruh olh bbrapa fakor anara lan: klahran, prumbuhan, kmaan, mgras an mgras kan. Prumbuhan paa ngka nvu apa rumuskan sbaga prambahan ukuran panjang aau bra alam suau waku, sangkan prumbuhan populas, arkan sbaga prambahan jumlah. Fakor alam an luar yang mmpngaruh prumbuhan anaranya alah jumlah an ukuran makanan yang rsa, jumlah nvu yang mnggunakan makanan yang rsa, suhu, oksgn rlaru, fakor kualas ar, umur an ukuran kan sra kmaangan gona (Effn 1997). Slan prmasalahan aspk bo-kolog an ngka upaya, aspk kbjakan skor prkanan juga mnja sanga pnng. Kusumasano (2002), mnyaakan bahwa krnggalan skor prkanan an klauan mrupakan akba ar aanya prsoalan-prsoalan yang brsfa srukural, ruama aanya kbjakan pmbangunan paa masa or baru yang cnrung brornas paa prumbuhan konom non-klauan, paahal skor mmpunya logka an karakrsk pmbangunan yang brba ngan skor non-klauan yang lbh brornas karaan (rrsral). Lbh jauh nyaakan bahwa arah pmbangunan yang mngarah paa oupu smaa harus nggalkan an kmbangkan paa pmbangunan yang mmbrkan nla ambah (a valu), ksjahraan rakya, sra mnngkakan harka an maraba bangsa Inonsa. Pmbangunan prkanan mrupakan suau pross aau kgaan manusa unuk mnngkakan prouks bang prkanan an skalgus mnngkakan pnapaan nlayan mlalu pnrapan knolog yang lbh bak. Pngmbangan jns knolog pnangkapan kan prlu arahkan agar apa mnunjang ujuan

63 37 pmbangunan umum prkanan. Aapun syara-syara pngmbangan knolog pnangkapan kan haruslah apa, mnyakan ksmpaan krja yang banyak, mnjamn pnapaan yang mmaa bag para naga krja aau nlayan, mnjamn jumlah prouks yang ngg unuk mnyakan pron, mnapakan jns kan komoas kspor aau jns kan yang basa kspor sra ak mrusak klsaran kan. Mnuru Fauz (2004) unuk mngnalkan hal-hal rsbu, pnrapan kbjakan konvnsonal yang srng gunakan anara lan pajak, bak pajak rhaap npu maupun oupu prkanan, pmbaasan nry (lm nry) maupun kuoa, unuk mncapa ujuan pnglolaan prkanan yang rasonal an branggung jawab, srng mnmu kgagalan. Usr f aau fshng f sbaga salah sau alrnaf pnglolaan sumbraya prkanan yang asarkan paa cos-ffcv managmn, harapkan mnja smulus bag pnglolaan sumbr aya prkanan yang lbh fkf, sampng rsanya ana unuk pmlharaan an pnglolaan sumbr aya prkanan. Pnglolaan sumbraya prkanan prlu mlakukan smas ngan valas yang ngg. Salah sau komplksas alam pnglolaan prkanan arah rops aalah umumnya kan crkan olh sfa mulspss an usaha prkanan crkan olh kragaman armaa. Ssm prkanan rapa ga p uama nraks anara komponn ssm mulspss/mularmaa yakn: 1) nraks bolog, nraks konom an nraks kns (FAO 1999). Lbh jauh Kng (1995) mnyaakan bahwa ujuan uama pnglolaan prkanan aalah mnjaga krsaan sok sumbraya kan. Pnglolaan prkanan morn prlu mmasukkan aspk konom, sosal an lngkungan ngan ujuan ksjaraan masyaraka pmanfaa (nlayan), fsns konom, alokas sumbr aya an mnjaga klsaran lngkungan. 2.6 Kbrlanjuan Pnglolaan Sumbraya Prkanan Dasarkan paa ujuan uama pnglolaan sumbraya brklanjuan aalah pncapaan kunungan scara maksmum ngan ap mnjaga

64 38 kbrlangsungan krsaan sumbraya sbagamana ujuan pmbangunan brklanjuan yakn pmbangunan unuk mmnuh kbuuhan uma manusa saa n anpa mnurunkan aau mnghancurkan kmampuan gnras mnaang alam mmnuh kbuuhannya (WCED 1987 n Dahur 2003). Slanjunya bahwa aas asar fns ar ujuan rsbu, pmbangunan brklanjuan mnganung ga unsur (mns) uama yang mlpu mns konom, kologs an sosal (Harrs an Goown 2002 n Dahur 2003). Prasyara uama pmbangunan brklanjuan aalah rsanya sumbr aya (npu) scara brklanjuan. Mnuru Hal (1998) n Fauz (2004), konsp kbrlanjuan n palng ak mnganung ua mns: Prama aalah mns waku karna kbrlanjuan ak lan mnyangku apa yang akan rja masa mnaang. Kua aalah mns nraks anara ssm konom an ssm sumbraya alam an lngkungan. Unuk mmnuh krsaan sumbraya (npu) scara rus mnrus, maka prhungan-prhungan lngkungan (nvronmnal accounng) harus masukkan sbaga nsrumn kbjakan. Dngan mkan maka pmbangunan brklanjuan apa rwuju, sbagamana yang kaakan olh Toaro an Smh (2003), bahwa suau pross pmbangunan baru apa kaakan brksnambungan apabla oal sok moal jumlahnya ap aau mnngka ar waku k waku. Hal pnng yang rkanung scara mpls alam prnyaaan rsbu aalah knyaaan bahwa prumbuhan konom masa mnaang an kualas khupan uma manusa scara ksluruhan sanga nukan olh kualas lngkungan hup yang aa paa saa n. Skor prkanan an klauan mrupakan salah sau skor yang mmgang pranan pnng alam pmbangunan konom, khususnya ngarangara brkmbang spr Inonsa. Slan sbaga sumbr pron uama bag kurang lbh 230 jua pnuuk Inonsa, skor prkanan an klauan juga mrupakan sumbr pnghaslan an lapangan pkrjaan bag sbagan bsar masyaraka. Skor prkanan an klauan juga brpran pnng alam pnrmaan vsa mlalu pragangan nrnasonal (global ra). Sukno an Maryunan (2006), mnyaakan sumbraya prkanan sbaga salah sau sumbr aya alam yang brsfa apa prbaharu

65 39 (rnwabl), alam hal pnglolaannya mmrlukan pnkaan yang brsfa mnyluruh an ha-ha. Dsampng u, mol pngusahaan sumbraya prkanan slama n knal ngan opn accss yang mmbrkan anggapan bahwa sumbraya prkanan lau ak bruan, shngga ngan mkan sapa saja, kapan saja sra brapapun jumlah yang manpu ksploas ulah mnja hak mrka. Kons yang mkan akan mngarah paa rzm pngolaan anpa kpmlkan (opn accs). Mnuru FAO (1999) bahwa pnglolaan prkanan sanga pnng mmprhakan aspk-aspk kologs (lngkungan) spr prkanan angkap ramah lngkungan (frnly fshng mho), mol pmbuayaan kan an uang yang mmprhakan aspk-aspk lngkungan sbagamana yang syarakan alam Co of Conuc for Rsponsbl Fshrs (CCRF). Aspk-aspk kbrlanjuan rsbu mnja sanga pnng ruama kka kakan ngan ampak yang mbulkan ar mol pnglolaan unsusanabl spr angkap lbh (ovrfshng), sbaga akba ar ak aanya rgulas pnangkapan kan spr baas jumlah angkapan (qoua), hak kpmlkan (propry rghs) yang ak jlas sra mnmnya pngawasan. Mo pnangkapan kan ngan bom an cyana, sra mo pmbukaan lahan buaya mlalu konvrs huan mangrov aalah mol-mol pnglolaan yang kurang mngpankan aspk-aspk kbrlanjuan. Slan u akvas konom ara (uplan), pngboran mnyak an pngrukan pasr lau sra lau mnja jalur ransporas yang paa, akan brpons unuk mmbrkan kanan yang smakn bsar kpaa lau, shngga ampak rsbu brakba rhaap rjanya graas an prsas sumbraya alam. Mol-mol pnglolaan prkanan an klauan yang rapkan kmuan mnja sanga pnng. Pngalokasan sumbraya yang jlas fsn an mraa sra susan akan mnnukan ngka ksjahraan masyaraka nlayan. Inkaor-nkaor pnglolaan sra ala-ala valuas (ools analyss) yang gunakan akan mnnukan sbrapa bsar kunungan yang prolh masyaraka nlayan bak sbaga prousn maupun sbaga konsumn.

66 40 Pngamblan kbjakan rhaap pnglolaan sumbraya, ngan prnsp kbrphakan rhaap masyaraka (nlayan) aalah hal yang uama. Pngauran an pngalokasan sumbr aya scara fsn an mraa akan sanga mnnukan kbrhaslan program. Pngauran propry rghs (hak kpmlkan), aalah salah sau upaya alam opmalsas pons sumbr aya yang brklanjuan. Slan u ksrnalas an masalah rhaap lngkungan juga prlu masukkan alam prhungan konom sumbraya prkanan brklanjuan. Pngauran alam pnglolaan sumbraya prkanan prlu lakukan, mngnga sumbraya prkanan mrupakan sumbraya publc goos (barangbarang publk), shngga alam pnglolaannya mnja opn accss an mlk brsama (common propry). Pnglolaan sumbraya yang mkan olh Garr Harn akan mngarah paa h ragy of commons, (rag mlk brsama). Slan u sfa sumbraya prkanan yang mskpun apa pulh (rnwabl) akan ap sanga brganung paa aya ukung lngkungan (carryng capacy), shngga mmrlukan klan alam pnglolaannya. Mnuru Goron (1954) n Fauz (2004) bahwa sumbraya kan paa umumnya brsfa opn accss. Tak spr sumbraya alam lannya, spr pranan an prnakan yang sfa kpmlkannya jlas, sumbraya kan rlaf brsfa rbuka. Goron slanjunya mnyaakan bahwa angkap lbh scara konom (conomc ovrfshng) akan rja paa prkanan yang ak rkonrol n. Mngacu paa conoh ua p akss yang brba, yakn akss rbuka (opn accss) an akss rbaas (lm accss). Konsp kbrlanjuan palng ak mnganung ua mns: Prama, aalah mns waku karna kbrlanjuan ak lan mnyangku apa yang akan rja masa mnaang. Kua, aalah mns nraks anara ssm konom, sumbr aya alam an lngkungan (Hal 1998 n Fauz 2004). Prkanan angkap mrupakan akvas konom yang unk bla banngkan ngan akvas lan. Hal n brkaan ngan kons sumbraya kan an lau u snr, yang srngkal anggap sbaga common pool rsourcs. Slan u, prkanan angkap n basanya klola paa kons opn accss, yang mnybabkan sulnya pngnalan fakor npu, shngga akhrnya

67 41 sul unuk mngukur sbrapa bsar kapasas prkanan yang alokaskan suau wlayah praran. Dalam kons n, sul bag ka unuk mngahu apakah prkanan alam kaaan klbhan kapasas (ovr capacy), aau bawah kapasas (unr capacy) aau lah fsn? Kgagalan alam pngukuran kapasas prkanan nlah yang mnybabkan ka ksulan mngaas masalah ksrnalas (Fauz an Anna 2005). Slan u, pnglolaan sumbr aya prkanan scara brklanjuan harus pula mmprhakan krkaan aspk kologs, aspk konom an aspk sosal. Kga aspk rsbu salng rka. Aspk kologs mrupakan pnkaan klsaran kolog an mnuru Kraf (2002) sbu kolog brklanjuan bla mmlk sasaran mmprahankan an mlsarkan kolog an sluruh kkayaan bnuk bnuk khupan alamnya. Pmbangunan prkanan brklanjuan juga harus mmprhakan komplksas alam pnglolaannya. Bagamana suau akvas pmbangunan akan brampak rhaap lngkungan. Konsp kbrlanjuan kmuan akan mnja sanga pnng. Pmbangunan brklanjuan aalah suau srag pmanfaaan kossm alamah smkan rupa, shngga kapasas fungsonalnya unuk mmbrkan manfaa bag khupan uma manusa ak rusak. Dalam kaannya ngan akvas pmbangunan prkanan an konsp kbrlanjuan, mnuru Bngn (2004) bahwa akan rapa ga ops yakn: 1) akvas pmbangunan yang ak brampak ngaf sama skal rhaap lngkungan, 2) akvas yang hanya sk ampak ngafnya an 3) akvas yang mnmbulkan prubahan bsar rhaap lngkungan.

68 3. METODOLOGI PENELITIAN 3.1 Waku an Lokas Pnlan Pnlan laksanakan paa Aprl 2008 sampa bulan Dsmbr 2010 wlayah praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur ngan k koorna 9-12º LS, º BT an wlayah pssr Snang Bru Dsa Tambak Rjo Kcamaan Sumbrmanjng Wan Kabupan Malang Propns Jawa Tmur. Pa lokas sbaran rumpon pnlan an poss Snang Bru Dsa Tambak Rjo Kcamaan Sumbrmanjng Wan Kabupan Malang sajkan alam Gambar 3. Gambar 3 Pa lokas sbaran rumpon sampl pnlan (Sumbr: Pa asar ar Bakosuranal). Poss rumpon yang kaj alam pnlan n mrupakan rumpon lau alam an prmann yang pasang olh nlayan skoc Snang Bru Kabupan Malang ngan fshng groun yang brpaan wlayah pnglolaan prkanan (WPP) 573 Rpublk Inonsa (Gambar 4). Hasl angkapan yang kaj aalah hasl angkapan nlayan skoc sap rp yang lakukan 18 rumpon sampl ar ahun 2003 hngga ahun 2010.

69 42 Gambar 4 Wlayah pnglolaan prkanan Rpublk Inonsa (Sumbr: KKP 2011). 3.2 Tahapan Pnlan Pnlan Dsan Pnglolaan Prkanan Mahang (Thunnus albacars) Praran Zona Ekonom Eksklusf Inonsa Samura Hna Slaan Jawa Tmur, rancang k alam 7 (ujuh) ahapan unuk mmuahkan pncapaan ujuan pnlan. Aapun k-7 ahapan pnlan rsbu sbaga brku: 1. Infkas kons arbu pmanfaaan yang rapa paa mns kolog, konom, sosal-buaya, knolog an klmbagaan prkanan una nlayan skoc praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur 2. Analss hro-osanografs yang rr aas sbaran spasal suhu prmukaan lau an konsnras klorofl-a praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur. 3. Analss sok bomas Mahang (Thunnus albacars) brasarkan Cach pr Un Effor (CPUE) Mahang hasl angkapan nlayan skoc praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur. 4. Analss hubungan anara kons bofsk praran ngan kons sok bomassa Mahang praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur. 5. Analss nkaor klayakan usaha prkanan Mahang ngan kapal skoc praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur.

70 43 6. Analss nks kbrlanjuan mns pmanfaaan kolog, konom, sosalbuaya, knolog an klmbagaan prkanan Mahang yang lakukan olh nlayan skoc praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur. 7. Analss saus kbrlanjuan mulmns an pngmbangan srag alam pnglolaan prkanan Mahang yang lakukan olh nlayan skoc brbass saus kbrlanjuan mulmns praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur. 3.3 Rancangan Pnlan Rancangan pnlan mlpu; 1) jns an sumbr aa yakn mnjlaskan jns aa yang akan gunakan alam pnlan an sumbr aanya; 2) mo pngumpulan aa yakn mnjlaskan bagamana aa yang akan gunakan alam pnlan prolh; 3) analss aa yakn mnjlaskan ala analss yang akan gunakan alam mnganalss aa-aa yang prolh Jns an Sumbr Daa Jns aa alam pnlan n rr aas 2 kagor yakn aa prmr an aa skunr. Daa prmr aalah yang prolh ar hasl pngamaan/pngukuran maupun wawancara ngan nlayan aaupun sakholrs lannya lapangan, sangkan aa skunr prolh ar hasl pnlan, laporan maupun okumn lmah sra nformas lannya. Pngamblan an pngumpulan aa prmr fokuskan paa objk pnlan yang prlukan mlpu: 1. Nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru, mlpu: nas nlayan (umur, pnkan, jumlah anggungan, pngalaman/lama bkrja, fshng bas, fshng groun). 2. Upaya pnangkapan, mlpu; baya nvsas, baya opras pnangkapan, jumlah rp pnangkapan, waku/musm pnangkapan, baya ap usaha pnangkapan, moal opras pnangkapan). 3. Hasl angkapan, mlpu: jumlah angkapan pr rp, jns an ukuran angkapan, harga komoas hasl angkapan (Rp/kg).

71 44 4. Kbjakan pnglolaan: prauran rka pnglolaan prkanan Mahang (Thunnus albacars) an klmbagaannya. 5. Rumusan sakholrs: mlpu, kbuuhan sakholrs, formulas kbjakan olh sakholrs, pran sakholrs. Daa skunr yang prlukan alam pnlan n aalah aa yang brkaan ngan kons hro-osanograf, kbjakan sra auran pmanfaaan prkanan angkap, yau: 1. Daa koorna lokas rumpon yang prolh ar GPS nlayan skoc. 2. Daa sbaran mngak suhu ar Januar-Dsmbr 2009 prolh ar Worl Ocan Alas sus woaslc.pl?paramr=1, sbaran konsnras oksgn rlaru scara mngak ar sus woaslc.pl? paramr=13 3. Daa suhu prmukaan lau an klorofl-a, prolh mlalu cra Aqua Mos lvl 3 yang prolh ar sus l3?pr=ay. Daa sa surfac mpraur ngh an klorofl-a yang gunakan brupa aa raaan bulanan ar Januar 2005-Dsmbr 2010 ngan rsolus spasal 4 km x 4 km an sajkan alam forma DHF an ksrak ngan program SEADAS. 4. Daa prauran/rumusan kbjakan pnglolaan prkanan angkap Mahang (Thunnus albacars) Kabupan Malang. 5. Daa prauran/rumusan kbjakan pnglolaan prkanan angkap Mahang (Thunnus albacars) Kabupan Malang Mo Pngumpulan Daa Mo pngumpulan aa lakukan ngan mo survy (obsrvas an wawancara) an mo kpusakaan (sk suy). Mo survy lakukan unuk mmprolh aa prmr sra nformas akual lannya. Mo survy mrupakan suau knk pngumpulan nformas yang lakukan ngan cara mnyusun afar pranyaan yang ajukan kpaa 135 rsponn. Dalam mo survy, pnl mnl karakrsk aau hubungan sbab akba anar varabl

72 45 anpa aanya nrvns pnl. Mo Survy aalah pnlan yang lakukan paa populas bsar maupun kcl, ap aa yang plajar aalah aa ar sampl yang ambl ar populas rsbu, shngga mukan kjaan-kjaan rlaf srbus, an hubungan-hubungan anar varabl, sosologs maupun pskologs. Dalam mo survy, slan mlakukan pngamaan/obsrvas langsung rhaap kgaan pnangkapan Mahang, juga lakukan wawancara ngan nlayan skoc. Mo obsrvas ruama fokuskan paa lokas rumpon sbaga fshng groun. Pnnuan k rumpon pngamaan asarkan nformas ar nlayan sbaga pmlk. Dar jumlah rumpon yang aa (80 un) slanjunya lakukan vrfkas krsaan aa mngna poss rumpon an hasl kan angkapan. Dar jumlah rumpon yang rpasang rsbu slanjunya plh 18 un sbaga sampl. Kapal skoc yang ama aalah 27 un an bropras rumpon yang rplh rsbu. Pnnuan sampl asarkan paa krsaan aa caaan hasl angkapan masng-masng rumpon rsbu. Sbaran lokas un rumpon sampl rapa paa koorna 110 o -115 o BT an 9 o -12 o LS. Mo pngumpulan aa ngan sk suy (kpusakaan ), lakukan unuk mmprolh aa skunr yang umumnya mrupakan aa runu waku (m srs aa). Mo sk suy mrupakan salah sau upaya unuk mmplajar nformas, aa an laporan yang mmpunya rlvans ngan ujuan pnlan. Mo n gunakan unuk mngumpulkan aa aaupun nformas awal an lanjuan yang brkaan ngan su, unuk mmprkaya krangka konspsonal an san moolog sra rfrns paa saa pnyusunan laporan akhr su. Pnggalan aa an nformas n brupa okumn kbjakan, sask, laporan hasl pnlan, an pa yang brhubungan ngan pmanfaaan sumbraya una srp kunng praran ZEEI Samura Hna slaan Jawa Tmur Prosur Pnlan

73 46 Prosur pnlan mlpu ahapan pnlan, pubah yang gunakan, jns an sumbr aa, mo analss yang gunakan an oupu yang harapkan, scara rnc paa Tabl Analss Daa Sbaran Tmporal an Spasal Daa suhu prmukaan lau an konsnras klorofl-a bulan Januar 2005 sampa bulan Dsmbr 2010 buakan sbaran spasal an mporalnya ngan prangka lunak Graphr 7.0 an Ocan Daa Vw (ODV). Daa suhu an Tabl 1 Tahapan, jns an sumbr aa, mo analss an oupu Pnlan san Pubah Analss Daa Oupu (1) Infkas kons arbu Arbu kolog, konom, sosal, knolog an klmbagaan Saska (mcrosof xcl) Tabl, grafk, agram Pa (2) Analss sbaran spasal an mporal (hro-osanografs) (3) Analss sok bomas Mahang Suhu prmukaan lau Konsnras klorofl-a Cach pr Un Effor (CPUE) Sbaran spasal an mporal suhu an klorofl-a Analss CPUE Analss rgrs Pa spasal: Sbaran mporal suhu prmukaan lau, konsnras klorofl-a an CPUE Sbaran mngak an mlnang suhu an konsnras oksgn rlaru (DO) Trn CPUE Mahang Grafk rgrs (4) Analss hubungan hro-osanografs ngan sok bomas (5) Analss nkaor klayakan usaha (6) Analss nks kbrlanjuan (7) Analss saus kbrlanjuan Suhu prmukaan lau ngan CPUE Klorofl-a ngan CPUE C/R rao, PBP, Prof an Profably Dmns kolog, konom, sosal. Tknolog an klmbagaan Sauskbrlanjua n mulmns Analss Dr Waku yang rr ar analss spcral nsas nrgy an korlas slang mnggunakan mo: Mo Fas Fourr Transform Mo Wavl Rgrs lnar Analss C/R Analss PBP An. Profably Analss snsfas (Rapfsh) Analss saus Program pnnuan bobo Grafk spkrum nsas nrgy suhu prmukaan lau, klorofl-a an CPUE ngan mo FFT an wavl Grafk kospkrum nsas nrgy, kohrns kuara an ba fas anara paramr suhu prmukaan lau ngan CPUE an konsnras klorofl-a ngan CPUE Grafk korlas anara suhu prmukaan lau ngan CPUE an konsnras klorofl-a ngan CPUE Proyks laba rug Grafk arbu snsf (RMS) Grafk ornas an Mon Carlo K agram K agram Srag pmanfaaan brbass

74 47 Pnlan san Pubah Analss Daa Oupu mulmns an pngmbangan srag pmanfaaan mns saus kbrlanjuan mulmns konsnras DO buakan sbaran mngaknya ngan Graphr 7.0 an mlnangnya ngan prangka lunak Ocan Daa Vw. Daa CPUE oal Mahang juga buakan sbaran mporalnya. Sluruh aa samakan nrval wakunya yau sau bulan. Unuk mlha krkaan anara paramr suhu prmukaan lau, klorofl-a an CPUE, aa r waku ar smua paramr rsbu amplkan alam bnuk oman waku (m oman). Analss sbaran spasal an mporal suhu prmukaan lau, suhu mngak, klorofl-a an DO juga ama mlalu sbaran nla mnmum, maksmum an raa-raanya. Dar sbaran spasal an mporal kaj fnomna an pross-pross yang rja kolom praran, flukuas pro sgnfkan ar masng-masng paramar an kaannya ngan klmpahan an namka prkanan. Daa suhu yang brforma NCDF sajkan sbaran spasalnya ngan banuan prangka lunak ODV (Ocan Daa Vw mp). Daa suhu prmukaan lau an konsnras klorofl-a bulan Januar 2005 sampa bulan Dsmbr 2009 buakan sbaran spasalnya scara mngak ngan prangka lunak Graphr 7.0 an scara mlnang ngan prangka lunak Ocan Daa Vw Analss Cach pr Un Effor (CPUE) Analss cach pr un ffor (CPUE) hung brasarkan oal hasl angkapan ar sau ala angkap ngan jumlah oal upaya angkapan (ffor) alam sauan un. CPUE hung ngan formula sbaga brku: CPUE Cach Effor Krangan : CPUE = Cach pr un Effor ala angkap- waku k- Cach = Hasl angkapan (cach) ala angkap- paa waku- Effor = Upaya Tangkapan (ffor) ala angkap- paa waku- Analss Dr Waku

75 48 Analss spkral mrupakan mo unuk mngksploras pola-pola cyclc ar aa r waku (m srs). Tujuan analss n aalah unuk mmsahkan m srs yang rr ar komponn cyclc yang komplks mnja bbrapa fungs snusoal (snus an cosnus) ar bbrapa panjang glombang rnu. Analss r waku lakukan rhaap aa suhu prmukaan lau, konsnras klorofl-a an CPUE. Mo yang gunakan aalah Fas Fourr Transform (FFT) an wavl Spkrum Dnsas Enrg Spkrum nsas nrg gunakan unuk mngahu pro flukuas an nla nsas nrg. Spkrum nsas nrg suhu prmukaan lau, klorofl-a an CPUE Mahang car ngan mnggunakan prangka lunak Sasca for Wnows 6.0. Daa r waku suhu, klorofl-a an CPUE rlbh ahulu ubah ar oman waku mnja oman frkuns. Dngan mo Fas Fourr Transform FFT, komponn Fourr ( ) ar r waku yang caa paa slang waku h (1 bulan aau 1 har) yang acu ar Bna an Prsol (1971) n Fara al., (2006): Dmana: = fungs FFT paa frkuns k k(fk) N = jumlah pngamaan = 0, 1, 2,...,N-1 h = 0, 1, 2,...,N-1 = (blangan majnr) Dar aa FFT rsbu apa prolh nla fungs spkrumnya (Sx) ngan rumus:

76 49 Mo FFT ngan prangka lunak Sasca for Wnows 6.0 ak mmlk kmampuan mnganalss slang kprcayaan ar aa yang haslkan an ak mngahu scara prss rnang waku rjanya flukuas pro omnan alam r waku pngamaan. Olh karna u, lakukan analss yang sama mnggunakan mo wavl shngga ar kua mo rsbu apa prolh pro flukuas, nsas nrg an waku rjanya fukuas pro yang omnan paa slang kprcayaan 95%. Mo wavl mrupakan pngmbangan ar mo FFT. Analss wavl mnuru Tornc an Compo (1998) mrupakan upaya mnkomposs r waku k alam ruang waku-frkuns scara smulan. Mo n mngkalkulaskan nrg spkrum ar r waku. Klbhan ar mo wavl yau apa mnks flukuas-flukuas prok yang brsfa ransn sra apa mnggambarkan pross namk nonlnr komplk yang prlhakan olh nraks gangguan alam skala ruang an waku. Prangka lunak yang gunakan aalah Malab 7.70 (R2008b). Analss wavl yang gunakan aalah Connous Wavl Transform (CWT) unuk mnghung pro flukuas an nsas nrgy sap paramr an Cross Wavl Transform (CWT) unuk mnghung kovaran ar ua r waku. CWT mnggunakan wavl sbaga banpass flr rhaap r waku. Wavl panjangkan alam waku ngan mmvaraskan skalanya (s), shngga = s. , an mnormalsasnya shngga mmpunya un nrg. CWT sbuah r waku (x n,n=1,...,n) ngan slang waku yang sama , fnskan sbaga blangan komplks ar xn ngan skala an wavl yang lah normalsas, yang rumuskan sbaga brku: XWT fnskan sbaga brku (Torrnc an Compo 1998):

77 50 mana * mnanakan complx conjugaon. Argumn komplks arg (WXY) apa nrpraskan sbaga fas rlaf lokal anara X n an Y n alam ruang frkuns waku (Grns al. 2004). Hubungan fas rlaf unjukkan ngan arah panah mana panah k kanan brar sfas (nphas), panah k arah kr brar anfas (an-phas), panah 900 brar k arah bawah brar X mnahulu Y an panah k arah aas brar Y mnahulu X Korlas Slang Analss korlas slang lakukan ua kal, yau anara paramr suhu prmukaan lau ngan CPUE Mahang, an anara paramr konsnras klorofl-a ngan CPUE Mahang. Korlas slang gunakan unuk mlha apakah aa hubungan anara flukuas kua paramr. Dalam mlakukan analss korlas slang, komponn suhu prmukaan lau an konsnras klorofl-a anggap sbaga paramr yang mmpngaruh (x), sangkan CPUE Mahang anggap sbaga paramr yang pngaruh (y). Prhungan nla spkrum slang hanya apa lakukan paa bbrapa pasang klompok aa yang mmlk slang waku prkaman yang sama. Analss korlas slang rr ar kospkrum nsas nrg, kohrns kuara an ba fas. Kospkrum nsas nrg mnggambarkan pro flukuas kua paramr yang brsamaan. Hubungan yang ra anara flukuas kua paramr rsbu gambarkan olh nla kohrns yang ngg bgu juga sbalknya. Ba fas mnunjukkan prbaan waku anara kua pro flukuas. Ba fas posf mnanakan bahwa flukuas suhu prmukaan lau an konsnras klorofl-a mnahulu flukuas CPUE Mahang, sangkan ba fas ngaf mnunjukkan bahwa flukuas CPUE Mahang mnahulu flukuas angn suhu prmukaan lau an konsnras klorofl-a. Sauan ba fas paa program Sasca for Wnows 6.0 aalah an -1. Unuk mngubah sauan ba fas ar an -1 mnja waku (bulan), nla ba fas rsbu ubah rlbh ahulu k alam bnuk raja ( 0 ). Nla raja yang prolh kmuan bag ngan 360 lalu kalkan pro (bulan) ar flukuas rsbu. Haslnya aalah

78 51 nla ba fas ngan Analss r waku aau m srs analyss maksukan unuk mlha hubungan/korlas, kohrns an ba fas anara paramr suhu prmukaan lau, klorofl-a an CPUE ngan mo (FFT) an mo Wavl yang mrupakan mo unuk ksploras pola-pola cyclc ar aa r waku (m srs). Tujuan analss n aalah unuk mmsahkan m srs yang rr ar komponn cyclc yang komplks mnja bbrapa fungs snusoal (snus an cosnus) ar bbrapa panjang glombang rnu Analss Klayakan Usaha Klayakan usaha kapal skoc yang gunakan unuk mngvaluas ngka kunungan an klayakan kgaan prkanan angkap una yang lakukan olh nlayan Snang Bru paa ahun , slanjunya analss nang prforman kuangannya ngan mnghung nla pnapaan, R/C raso, Profablas, masng-masng nkaor rsbu hung brasarkan rumus sbaga brku: 1. Pnapaan Π = TR-TC Yang prolh ar: TR = P.Q TC = TFC+TVC Krangan: Π = Pnapaan TR = Toal Rvnu TC = Toal Cos TFC = Toal Fx Cos TVC = Toal Varabl Cos P = Harga prouk kan (Rp/kg) 2. R/C Rao R/C Rao = TR/TC Krangan: TR = Toal Rvnu (Pnrmaan oal alam Rp) TC = Toal Cos (Baya Toal alam Rp)

79 52 Dngan knuan: R/C &g; 1, Prkanan Mahang nlayan skoc mngunungkan R/C = 1, Prkanan Mahang nlayan skoc mpas (brak vn pon) R/C &l; 1, Prkanan Mahang nlayan skoc rug. 3. Profably Rao PR = (Π/I) x 100% Krangan: Π = Pnapaan I = Invsas Knuan: PR &g; suku bunga bank brar mngunungkan 4. Payback Pro Krangan: I = Baya Invsas yang prlukan Ab = Bnf brsh yang prolh ap ahunnya Analss Kbrlanjuan Analss nks an saus kbrlanjuan (xsng conon) sap mns pnglolaan sumbraya Mahang yang brklajuan, mlpu mns kolog, konom, sosal, klmbagaan an knolog lakukan ngan pnkaan Mulmnsonal Scalng (MDS) ngan knk ornas yang mofkas ar program Rapfsh, kmbangkan olh Fshrs Cnr, Unvrsy of Brsh Columba (Fauz an Anna 2002). Tknk ornas Rapfsh yau mnnukan ssuau paa uruan yang rukur ngan mo MDS, slan mrupakan salah sau mo mulvara yang apa mnangan aa marks (skala ornal maupun nomnal), juga mrupakan knk sask yang mncoba mlakukan ransformas mulmns k alam mns yang lbh rnah (Fauz an Anna 2005). Analss ornas Rapfsh lakukan mlalu ahapan: (1) pnnuan arbu ssm yang kaj; (2) pnlaan sap arbu alam skala ornal (Rap Scors) brasarkan krra kbrlanjuan sap mns; (3) analss ornas (Rap Analyss) unuk mnnukan ornas an nla srs; (4) pnyusunan nks an saus kbrlanjuan ssm yang kaj scara umum maupun sap mns

80 53 (Dsancs); (5) analss snsvas (Lvrag Analyss) unuk mlha arbu aau pubah yang snsf mmpngaruh kbrlanjuan. Analss snsvas arbu yang palng snsf mmbrkan konrbus lha alam bnuk prubahan Roo Man Squar (RMS), khususnya paa sumbu X (skala susanablas). Smakn bsar nla prubahan RMS smakn bsar pranan arbu rsbu aau smakn snsf alam pmbnukan nla kbrlanjuan paa skala susanablas, an (6) valuas pngaruh gala (Error) acak gunakan analss Mon Carlo unuk mngahu: (a) pngaruh ksalahan pmbuaan skor arbu, (b) pngaruh varas pmbran skor, (c) sablas pross analss MDS yang brulang-ulang, () ksalahan pmasukan aau hlangnya aa (mssng aa), an () nla srss apa rma apabla &l;20%. Análss kbrlanjuan pnglolaan sumbraya prkanan Mahang lakukan ngan pnkaan mulmnsonal scalng (MDS) yang sbu mo RAPFISH yang gunakan unuk mnla saus kbrlanjuan prkanan angkap (Pchr an Prksho 2001; Kavanagh an Pchr 2004). Analss kbrlanjuan nyaakan alam nks kbrlanjuan pmanfaaan sumbraya kan una. Analss lakukan mlalu ga ahapan: 1). Pnnuan arbu pmanfaaan sumbraya Mahang (Thunnus albacars) yang mncakup lma mns, yau mns kolog, konom, sosal, knolog an klmbagaan. Paa sap mns plh bbrapa arbu yang mwakl mns yang brsangkuan unuk slanjunya gunakan sbaga nkaor ngka kbrlanjuan ar mns rsbu. Arbu paa sap mns mmang sanga banyak ap unuk mmuahkan analss slanjunya maka plh yang bnar-bnar scara kua mwakl mns yang brsangkuan, ak umpang nh ngan arbu yang lan an muah mnapakan aanya. Aapun arbu-arbu ar sap mns yang akan gunakan unuk mnla kbrlanjuan usaha pnangkapan una acu ar Charls (2001) an Pchr an Prksho (2001). Brasarkan kajan awal prolh gambaran mngna arbu masng-masng mns kbrlanjuan sajkan paa Lampran 1.

81 54 2). Pnlaan sap arbu alam skala ornas brasarkan krra kbrlanjuan. Brasarkan pngamaan lapangan aaupun aa skunr yang rsa, yang ssua ngan scnfc jugmn ar pmbua skor, maka sap arbu brkan skor yang mncrmnkan kbrlanjuan ar mns usaha pnangkapan kan una rsbu. Rnang skor brksar anara 0-5 aau rganung paa kaaan masng-masng arbu yang mula ar nla buruk (0) sampa bak (5). Nla buruk mncrmnkan kons yang palng ak mngunungkan bag pmbangunan yang brklanjuan. Sbalknya nla bak mncrmnkan kons yang palng mngunungkan bag kbrlanjuan pmbangunan. Danara ua ksrm nla n rapa sau aau lbh nla anara, rganung ar jumlah prngka paa sap arbu. Jumlah prngka paa sap arbu akan sanga nukan olh rsa aknya lraur yang apa gunakan unuk mnukan jumlah prngka. 3). Pnyusunan nks an saus kbrlanjuan pnglolaan Mahang. Arbu masng-masng mns sra krra bak an buruk mngku konsp yang paka olh Fshrs Com (1999) an Fshrs Cnr (2002) sra pnapa ar para pakar/sakholr yang rka ngan ssm yang kaj. Nla nks an saus kbrlanjuan alam pnlan n klompokkan k alam 4 kagor saus kbrlanjuan. Sap arbu prkrakan skornya, yau skor 3-5 unuk kons bak (goo), 0 unuk jlk (ba) an anara 0-5 unuk kaaan anara bak an buruk. Skor fnfnya aalah nla mous, yang analss unuk mnnukan k-k yang mncrmnkan poss kbrlanjuan ssm yang kaj rlaf rhaap k bak an buruk ngan knk ornas sask MDS. Skor prkraan sap mns nyaakan ngan skala rburuk (ba) 0% sampa yang rbak (goo) 100%. Nla nks &g;50% apa nyaakan bahwa ssm yang kaj lah brklanjuan, sbalknya &l;50% ssm rsbu blum aau ak brklanjuan. Tabl 2 Kagor nks kbrlanjuan sap mns ssm yang kaj Nla Inks Kagor Kbrlanjuan 00,00 25,00 Buruk; Tak Brklanjuan 25,01 50,00 Kurang; Kurang Brklanjuan

82 55 50,01 75,00 Cukup; Cukup Brklanjuan 75,01 100,00 Bak; Sanga Brklanjuan Sumbr: Buharsono, ) Pnyusunan nks an saus kbrlanjuan mulmns. Analss prbanngan kbrlanjuan anar mns lakukan an vsualsaskan alam bnuk agram layang-layang (k agram) yang mnggambarkan kbrlanjuan ar masng-masng mns. Paa ruang arbu ua mns n, sumbu X mwakl raja kbrlanjuan ar buruk sampa bak, sangkan mns lannya yau sumbu Y mwakl fakor fakor lannya. Agar saus kbrlanjuan scara ksluruhan apa nla, maka lakukan skorng rhaap masng-masng mns ngan mnggunakan pnapa 3 (ga) pakar pnglolaan sumbraya prkanan. Hasl skorng sbu kmuan analss ngan mnggunakan program pnnuan skorng mns mnggunakan Mcrosof xcl. Program n kmbangkan olh Buharsono (2002) yang mofkas ar Analycal Hrarchy Procss (AHP). Hasl analss n aalah nla saus kbrlanjuan mulmns yang mnggambarkan kbrlanjuan usaha prkanan Mahang scara ksluruhan. Mnuru Kavanagh (2001) n Buharsono (2006), analss Mon Carlo brguna unuk mmplajar: (1) pngaruh ksalahan pmbuaan skor arbu yang sbabkan olh pmahaman kons lokas pnlan yang blum smpurna aau ksalahan pmahaman rhaap arbu aau cara pmbuaan skor arbu; (2) pngaruh varas pmbran skor akba prbaan opn aau pnlaan olh pnl yang brba; (3) sablas pross analss MDS yang brulang-ulang (ras); (4) ksalahan pmasukan aa aau aanya aa yang hlang (mssng aa); (5) nggnya nla srss hasl analss (nla srss apa rma jka &l; 25%). Mlalu mo MDS, maka poss k kbrlanjuan apa vsualsaskan mlalu sumbu horzonal an sumbu vrkal. Dngan pross roas, maka poss k apa vsualsaskan paa sumbu horzonal ngan nla nks kbrlanjuan br nla skor 0% (buruk) an 100% (bak). Jka ssm

83 56 yang kaj mmpunya nla nks kbrlanjuan 50% maka ssm kaakan brklanjuan an jka nla nks 50% brar ak brklanjuan. Analss snsvas apa mmprlhakan arbu yang palng snsf mmbrkan konrbus rhaap nks kbrlanjuan pnglolaan sumbraya prkanan kan una ngan mlha prubahan bnuk roo man squar (RMS) ornas paa sumbu x. Smakn bsar prubahan nla RMS, maka smakn snsf arbu rsbu alam pmanfaaan sumbraya prkanan Mahang. Dalam análss rsbu akan rapa pngaruh gala yang apa sbabkan olh brbaga hal spr ksalahan alam pmbuaan skor karna pmahaman rhaap arbu aau kons lapangan yang blum smpurna, varas skor akba prbaan opn aau pnlaan pnl, pross análss MDS yang brulang-ulang, ksalahan pmasukan aa aau aa aa yang hlang, an nggnya nla srs (nla srs apa rma jka nlanya &l;25% (Kavangh 2001; Fauz an Anna 2002). Unuk mnganalss nla gala paa pnugaan nla ornas opmas pmanfaaan sumbraya Mahang gunakan análss Mon Carlo. 3.4 Dfns Oprasonal 1. Nlayan skoc aalah nlayan aau klompok masyaraka yang mlakukan kgaan pnangkapan kan una (Thunnus spp.) praran slaan Jawa Samura Hna ngan mnggunakan kapal/armaa ngan kapasas brksar GT. 2. Sumbraya Prkanan Mahang aalah sumbraya kan una jns kor kunng yang umumnya rangkap olh nlayan skoc. 3. Cach pr Un Effor (CPUE) aalah hasl angkapan pr sauan un upaya yang nyaakan alam sauan on pr rp aau sauan on pr har. 4. Yl aalah hasl angkapan kan yang nyaakan alam sauan bra. 5. Effor aalah upaya unuk mnangkap kan ngan mnggunakan knolog pnangkapan rnu yang nyaakan alam sauan rp aau har mlau (fshng ay). 6. Analss Sbaran Spasal aalah analss unuk mmvsualsaskan sbaran suhu prmukaan lau an klorofl-a praran Samura Hna slaan Jawa

84 57 Tmur scara mngak mnggunakan Graphr 7.0 an scara mlnang ngan mnggunakan Ocan Daa Vw 7. Analss Dr Waku aau Tm Srs Analyss mrupakan ala analss unuk mlha hubungan/korlas, kohrns an ba fas anara paramr suhu prmukaan lau an klorofl-a ngan mnggunakan mo Wavl an Fas Fourr Transform (FFT). 8. Analss Korlas Slang aalah analss rhaap hubungan anara suhu prmukaan lau ngan CPUE an anara klorofl-a ngan CPUE. Unuk mlha apakah aa hubungan anara flukuas k ua paramr mnggunakan rgrs lnr srhana. 9. Analss Klayakan Usaha maksukan unuk mlha brbaga nkaor yang apa gunakan unuk mnla klayakan usaha prkanan Mahang mlalu prhungan, BCR, IRR an PBP. 10. Anals Kbrlanjuan aalah unuk mngahu nks an saus kbrlanjuan (xsng conon) sap mns pmanfaaan sumbraya prkanan Mahang yang mlpu mns kolog, konom, sosal, knolog an klmbagaan. 11. Analss kbrlanjuan mulmns aalah unuk mngahu nks an saus kbrlanjuan (xsng conon) ar mns pmanfaaan sumbraya prkanan Mahang scara ksluruhan.

85 4. HASIL DAN PEMBAHASAN 4.1 Rumpon (Fsh Aggrgang Dvc) an Kons Hyro-osanograf Ara Fshng Groun Kbraaan populas kan suau praran pngaruh olh ua fakor, yau fakor nrnal an ksrnal. Dalam konsp bolog kan, fakor-fakor rsbu rbag alam ua klompok bsar, yau yang brsfa bok an abok. Fakor bok mlpu pross bolog yang rja akba pngaruh ar alam ubuh kan, sbaga rspons rhaap prubahan lngkungan mana kan rsbu braa. Sangkan rspon kan rhaap pngaruh ar luar rja alam bnuk nraks anar organsm yang mnghun praran mpa populas kan braa sbaga habanya. Inraks rja basanya alam bnuk hubungan pmangsaan (praor-pry) aau prsangan makanan (foo compon). Fakor abok aalah fakor-fakor lngkungan praran yang lbh brsfa fsk an kma spr klmaolog, arus, krsaan unsur hara, oksgn, nra, fosfa, suhu an salnas. Kua fakor rsbu, yau abok an bok, mrupakan unsur uama alam pnnuan ngg rnahnya klmpahan suau populas aau sok sumbraya kan suau praran. Brasarkan hubungan nraks ar fakor bok an abok rsbu, alam pnlan n, lah kaj fakor abok praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa, khususnya yang jakan fshng groun olh nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru yang mnangkap Mahang. Aas krsaan aa, alam pnlan n lah kaj fakor abok uama yang brpngaruh langsung rhaap populas Mahang, yau suhu, oksgn an klorofl-a. Sangkan aa kan yang kaj mlpu aa sbaran kan scara spasal, yau aa yang prolh ar rumpon sbaga fshng groun yang braa k koorna ' ' BT an 9 00' ' LS). Daa hasl angkapan yang kaj, mlpu aa mporal ar kurun waku ahun 2003 sampa Dngan mkan, harapkan nformas n bsa mnjlaskan kbraaan sumbraya Mahang praran rsbu, paa kurun waku anara ahun 2003 hngga ahun 2010 yang angkap olh nlayan skoc.

86 58 Sbagan bsar nlayan Snang Bru alam mnangkap kan mmprhakan cuaca an unsur rka yang brhubungan ngan kslamaan mlau an kbraaan kan lokas rumpon. Pnysuaan nlayan rhaap fakor cuaca an musm alam pnlan n kaj, ruama mngna: kbraaan rumpon, musm mnangkap, spss an ukuran yang rangkap. Dharapkan ar pnlan n prolh krsaan aa an nformas hasl angkapan nlayan kcl, yang slama n blum rsa scara spsfk ar nlayan Inonsa (IOTC 2010) an kajan lmah nraks anara Mahang ngan kons hro-osanografs, shngga prolh nformas lngkungan yang al yang suka Mahang Rumpon aau Fsh Aggrgang Dvcs (FADs) Rumpon lah gunakan unuk mnngkakan fkvas hasl angkapan paa nusr prkanan angkap bsar yang mnggunakan ala angkap purs sn an long ln, juga paa prkanan angkap arsanal yang mnggunakan ala angkap hanln. D Samura Alank an Samura Hna hampr 75% hasl angkapan Cakalang (Kasuwonus plams), 35% Mahang (Thunnus albacors), an 85% una Maa Bsar (Thunnus obsus) angkap ngan mnggunakan kapal purs sn paa rumpon. Ikan Cakalang yang rangkap paa umumnya brukuran bsar aau fas wasa, namun unuk Mahang an Maa Bsar brukuran kcl (&l; 100 cm fork lngh) aau fas juvnl (Hallr an Garnr 2008). Hasl angkapan Mahang rumpon paa ahun 2010 lah mngalam pnngkaan an hampr 70% hasl angkapan Mahang haslkan olh kapal purs sn yang prolh ar rumpon (Grnpac 2010). Fnomna n rja slah kahu bahwa spss una rops mmlk prlaku yang mnyuka kpaa bna pngampung praran. Mahang brasosas ngan bna mngapung (Goong an Magnuson 1967; Hunr an Mchll 1967; Fonnau 1993) an bna brgrak lannya paa saa bruaya, spr kapal pnangkap kan (Fonnau an Douf 1994). Brasarkan prlaku una rsbu nlayan mmbua bna mngapung buaan yang slanjunya sbu rumpon (Hallr an Garnr 2008) an kbraaan rumpon mmgang pranan pnng alam prkanan angkap una (Dagorn al. 2001). Paa prkanan una ngan

87 59 kapal rasonal lah gunakan unuk mnngkakan fsns hasl angkapan nlayan rasonal kpulauan Comoros (Cayr 2001). Spr halnya nlayan lannya una, paa saa n nlayan kapal skoc Snang Bru lah mnggunakan rumpon sbaga fshng groun. Mnuru Prauran Mnr Klauan an Prkanan Rpublk Inonsa Nomor 2 ahun 2011 pasal 19:(2), yang maksu ngan rumpon aalah ala banu unuk mngumpulkan kan ngan mnggunakan brbaga bnuk an jns pmka/arakor ar bna paa yang brfungs unuk mmka kan agar brkumpul. Pnggunaan rumpon n mula paa ahun 2000-an slah nlayan Snang Bru mmprolh pngahuan nang manfaa rumpon ar nlayan Sulaws Slaan paa ahun 1998-an. Nlayan ar Sulaws Slaan paa saa rhanyu, scara kbulan mnmukan kbraaan rumpon praran roral Inonsa, ak jauh ar PPP Ponokaap. Rumpon n, kmuan kahu mrupakan mlk nlayan bsar yang brasal ar Flpna. Paa saa rhanyu nlayan Sulaws Slaan rsbu mlakukan kgaan pmancngan rumpon an alam waku skar 2-4 jam mmancng mmprolh hasl skar 2 on kan una. Kbraaan rumpon Flpna rsbu, ssungguhnya suah kahu lama olh nlayan Snang Bru, karna paa saa mlau nlayan Snang Bru srng kal brmu ngan nlayan kapal bsar yang brbnra Flpna. Namun manfaanya baru kahu slah aanya ransformas pngahuan ar nlayan skoc Sulaws Slaan yang mmbongkar-mua kan hasl angkapan PPP Ponokaap paa saa rhanyu rsbu. Paa mulanya kbraaan rumpon Flpna rsbu srng puus olh nlayan lokal Snang Bru karna anggap mngganggu nlayan lokal Snang Bru yang paa umumnya mnggunakan ala angkap payang. Mnuru hasl wawancara ngan nlayan, prolh ga alasan rjanya pmuusan rumpon rsbu: (1) nlayan ak mngr akan manfaa ar rumpon,(2) hasl angkapan brkurang slah kaangan kapal bsar ar Flpna, an (3) ala angkapnya srng rsangku paa rumpon paa saa bropras. Pnggunaan rumpon olh nlayan Snang Bru, anggap brpran pnng sbaga ala banu alam pnangkapan. Dar hasl wawancara ngan nlayan, sluruh rsponn mngr manfaa ar rumpon, yau: (1) sbaga mpa

88 60 mncar makan, bruh an brsraha kan una sbaga kan arg uama, (2) prolh ngka kpasan akan hasl angkapan yang lbh ngg, (3) hasl angkapan bsar (4) baya oprasoanal rlaf rnah, akba prubahan pola angkapan ar hunng mnja fshng (harvsng), an (5) mmprpanjang masa angkapan, ar 6 bulan mnja 8-10 bulan, bahkan aa yang mlau sampa 12 bulan. Hal n ssua ngan yang rcanum alam prauran Mnr Klauan an Prkanan Rpublk Inonsa Nomor 02 ahun 2011 nang Jalur Pnangkapan Ikan an Pnmpaan Ala Pnangkapan Ikan an Ala Banu Pnangkapan Ikan yang mncanumkan rumpon sbaga salah sau ala banu pnangkapan kan. Aas asar manfaa rsbu, maka kbraaan rumpon ara angkap smakn psa prkmbangannya. Pngahuan nang pola mgras kan una an fungs rumpon sbaga shlr kan una, gunakan sbaga acuan alam pnnuan pnmpaan lokas rumpon. Nlayan mmlk kyaknan bahwa smakn jauh ar gars pana, maka arusnya akan bsar an launya smakn alam, shngga karakrsk n olh nlayan uga sbaga mpa mgras kan una, slan alasan lannya. Pnnuan plakan poss rumpon lakukan scara nus an pngalaman ar nahkoa, sampng paa mulanya mnjauhkan poss rumpon ar jangkauan kapal armaa lannya, spr Sampan Paksan, Jukung an payangan yang mlk olh nlayan lokal Snang Bru yang anggap mngganggu. Paa ahun 2010 jumlah rumpon yang mlk olh Nlayan Snang Bru skar 80 un. Rumpon n jakan fshng groun, khsusus unuk armaa kapal jns skoc yang mnggunakan ala angkap pancng ulur (han ln). Poss rumpon rsbu pasang olh nlayan skoc an rsbar anara k koorna BT an 9-12 LS, yang pasang paa kalaman lau anara m (Gambar 5), shngga kagorkan sbaga rumpon lau alam yang prmann. Rumpon rancang an bua scara brklompok olh pmlk kapal. Akan ap bag yang mmlk kapal skoc lbh ar 4-5 un pr orang, maka baya pmbuaan rumpon spnuhnya anggung snr, sangkan unuk yang mmlk kapal skoc 1 sampa 3 un/orang, baya anggung scara brsama aas asar kspakaan. Aapun baya unuk pmbuaan sau un rumpon paa ahun 2010 skar Rp

89 61 Gambar 5 Sbaran rumpon nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru sbaga fshng groun.(sumbr: Bas map ODV vrs 3). Paa mulanya rumpon bua ngan mnconoh rumpon yang mlk olh nlayan ar Flpna, namun srng ngan kaangan nlayan skoc ar Snja Sulaws Slaan, sannya brubah brasarkan kpaa pngahuan yang bawa ar Sulaws Slaan. Mofkas uama lakukan paa pnggunaan plampung, yang smula mnggunakan bahan yang rbua ar bs/baja yang brbnuk kapsul, gan ngan plampung yang brbahan syrofoam. Bahan lan yang gunakan aalah rumba aun klapa an al sra, arakor ar al rapa, compac sk (CD) an ban bkas, al baja, an al sra yang brukuran bsar ngan panjang hngga m. Sangkan sbaga pmbra gunakan bahan ar smn (Gambar 6). Mofkas n lakukan ngan ujuan pnghmaan baya pmbuaan, karna jangka waku pakanya ak mnnu. Paa saa n kbraaan rumpon nlayan Snang Bru srngkal hlang, mnuru hasl wawancara hal rsbu rja akba: (1) hanyu aau puus karna ak pas plakan poss rumpon, mana pmbra ak braa asar lau akan ap jauh aas puncak gunung lau, shngga paa saa aa arus, angn an glombang bsar plampung hanyu karna pmbra mngganung, (2) puus olh nlayan ar luar Kabupan Malang ruama olh nlayan ar Bnoa, yang mmasang long ln. Poss rumpon anggap mngganggu, karna braa alam alur pnangkapan nlayan Bnoa, srng kal long ln mlk nlayan Bnoa rsangku paa balng-balng kapal skoc, (3) rpuus olh nlayan purs sn ar Pkalongan an Muara Angk.

90 62 Gambar 6 Rumpon lau alam ( m) nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru. Kons rsbu aas mnmbulkan prmasalahan bag nlayan skoc Snang Bru. Prmasalahan n rasakan olh nlayan Snang Bru sjak ahun 2008, namun pnylsaan masalah baru lakukan paa anggal 24 Mar ahun 2009 yang lakukan olh Dnas Prkanan an Klauan Pmrnah Provns Jawa Tmur an Dnas Klauan Pmrnah Provns Jawa Tngah. Kpuusan ar pnylsaan masalah rsbu, anaranya: (1) pngckan an pmbnaan kpaa nlayan anon ar Jawa Tngah rhaap okumn kapal pnangkapan an sura anon paa kapal yang mlakukan anon k Jawa Tmur, an sbalknya, (2) mlaksakan pngawasan wlayah rawan konflk. Akan ap lapangan kspakaan n blum rasakan olh nlayan Snang Bru, pnjarahan rumpon rsbu rus brlangsung. Sangkan ngan nlayan long ln ar Bnoa sampa saa n blum lakukan pnylsaan, karna nlayan Snang Bru ngan kapal brbobo 10 GT, anggap mnyalah auran alur pnangkapan, sbagamana aur Kpuusan Mnr Pranan Nomor 392 ahun 1999, nang alur pnangkapan mana praran ZEEI mrupakan alur pnangkapan kapal bsar, bukan unuk kapal 10 GT. Prmasalahan gangguan rumpon nlayan Snang Bru rsbu ak bsa slsakan brasarkan koornas anara pmrnah provns, namun harus lakukan ngka nasonal, karna rja wlayah ZEEI yang yurksnya braa alam kwnangan nasonal, sbagamana aur alam UU No 32 ahun Scara yurs kbraaan rumpon nlayan Snang Bru praran ZEEI, mash blum jlas, zn

91 63 pmasangan rumpon baru aur unuk prusahaan prkanan bsar sbagamana yang rcanum paa pasal 9 aya 1 Kpuusan Mnr Pranan nomor 51/Kps/IK.250/1/1997 pasal 12, yang prbaharu olh Kpuusan Mnr Klauan an Prkanan ngan Nomor 30 ahun Pngauran nang prlnungan an pnglolaan unuk rumpon yang pasang olh nlayan kcl blum prhakan, baru sbaas lak poss an prsyaraan pmasangan. Kons rsbu mmbua lmah scara hukum, shngga paa saa n rumpon nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru kbraaannya rancam. Mnuru Pchr an Prksho (2001) pnggunaan rumpon rsbu anggap mngganggu klsaran sumbraya kan una Mahang an Maa bsar, karna mnuru Hallr an Garnr (2008) paa umumnya yang rangkap brukuran kcl (&l;100 cm fork lngh) aau fas juvnl, smnara kons sok kan rsbu Samura Hna an Alank smas suah mnka ovrxplo\ aau lah aas MSY (maxmum susanabl yl). Bsarnya angkapan fas juvnl rsbu anggap mngancam populas una kua praran rsbu, shngga pnggunaan rumpon olh prusahaan bsar lakukan moraorum olh baan yang mnglola sumbraya kan una rsbu, spr IOTC Samura Hna. Brasarkan hasl moraorum rsbu, kapalkapal ngan ala angkap bsar ngan mnggunakan purs sn paa rumpon anggap ak ramah lngkungan an ak slkf, karna slan hasl angkapan uamanya kan brukuran kcl juga banyak by-cach yang rangkap, spr kan lumba-lumba, sbalknya unuk kapal-kapal yang mnggunakan ala angkap hanln pnggunaan rumpon sanga mmbanu an bak unuk gunakan, karna slan mnngkakan fsns pnangkapan juga sanga slkf shngga ak brampak ngaf rhaap klmpahan kan una. Brasarkan knyaaan rsbu, kbrhaslan nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru alam hal pmanfaaan kan Mahang yang aa praran ZEEI samura Hna, khususnya Slaan Jawa Tmur, sanga nukan olh kbraaan rumpon rsbu. Dngan mkan, aanya ngka krganungan yang ngg rhaap rumpon rsbu olh kapal skoc, paa akhrnya akan mnnukan ngka kbrlanjuan ar kgaan prkanan una yang lakukan olh masyaraka. Agar ngka kbrlanjuan prkanan angkap

92 64 una masyaraka Snang Bru rjaga, maka kbraaan rumpon mulak prlukan namun prlu pngauran lbh lanju, ruama jarak anara rumpon, lak poss, shngga ak mngganggu alur pnangkapan aau playaran lannya Kons Hro-Osanograf Praran Fshng Groun Angn Muson an Musn Pnangkapan Ikan Kgaan pnangkapan kan una praran ZEEI olh nlayan kcl paa umumnya sanga brganung kpaa kons hro-osanograf ar praran Slaan Jawa, ruama kcpaan angn. Kons angn muson ama olh nlayan, bukan unuk mnnukan kbraaan kan, akan ap unuk mmprolh kslamaan paa saa mncapa fshng groun karna kapal nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru brukuran kcl (panjang 16 m, lbar 3.5 m an ngg 1.2 m) ngan bobo 10 GT. Upaya unuk mnyasa kons fakor angn muson rsbu, nlayan skoc mrujuk rhaap prubahan angn muson yang brlaku Slaan Jawa. Pngahuan nang musm, prolh scara urun murun ar pngalaman. Nlayan mmbag musm alam 4 pro, yau: (1) musm bara: Dsmbr- Fbruar, (2) musm pralhan I: Mar-M, (3) musm mur: Jun-Agusus, an (4) musm pralhan II: Spmbr-Novmbr. Pmbagan musm n ssungguhnya suah ssua ngan pmbagan musm yang lakukan olh (Wyrk 1961). Prouks an upaya nlayan skoc rumpon conoh, ar 27 un kapal skoc conoh yang ama rsaj paa Tabl 3. Tabl 3 Prouks an ukuran Mahang brasarkan musm ( ) Musm Trp Ukuran Ikan Jumlah 1-2 kg 2-9 kg kg &g; 20 kg (kg) Bara (Ds-Fb) Pralhan I (Mar-M) Tmur (Jun-Agusus) Pralhan II (Sp-Nov) Sumbr:Hasl analss. Dar Tabl 3 prolh gambaran bahwa nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru ar ahun 2003 sampa 2010 spanjang bulan rus mlakukan kgaan pnangkapan Mahang rumpon. Paa musm bara (Dsmbr-

93 65 Fbruar) prolh prouks rnah, yau kg ngan upaya angkap 178 rp. Rnahnya prouks rsbu, karna lah brlangsung musm bara. Paa musm bara sbagan bsar ABK skoc brsraha an gunakan unuk pulang kampung k Sulaws Slaan sangkan pmlk kapal mlakukan prbakan an prawaan kapal. Namun, bag yang ak pulang kampung an kons kapal alam kaaan prma, kgaan pnangkapan ap lakukan, ruama rumpon yang rlaf ka ar PPP Ponokaap. Paa bulan Aprl-M (musm pralhan 1), prouksnya mula mnngka, yau kg. Paa pro n walaupun praran slaan Jawa mash brup angn kncang namun arah angn ak mnnu karna paa pro n mnuru Tchrna (1980) rja musm pancaroba awal ahun. Mnngkanya prouks Mahang PPP Ponokaap sbabkan karna kgaan prkanan angkap una rumpon baru mula slah brhnnya kgaan pnangkapan paa musm bara. Paa musm n walaupun angnnya mash rgolong kncang akan ap anggap kcpaan angn mula mra slah brakhrnya musm bara. ABK yang pulang paa musm bara, paa umumnya kmbal paa akhr bulan Fbruar, unuk mlakukan prsapan pnangkapan paa awal bulan Mar. Paa awal bulan Mar nlayan skoc mlau unuk mmprbak rumpon yang rusak slama musm bara, aau mlakukan pmasangan rumpon lag apabla hlang. Kgaan slanjunya fkf brlangsung sampa prngahan bulan Novmbr mnjlang masuk k pro musm bara. Kgaan pnangkapan kan una rumpon palng bsar lakukan paa bulan M hngga Okobr, puncaknya paa bulan Jun-Agusus ngan jumlah upaya angkap an prouks masng-masng aalah 954 rp an kg. Paa bulan rsbu, mnuru Clark al. (1999), Samura Hna brlangsung musm mur, mana angn brup ar blahan bum slaan. Akbanya rja akumulas klmbaban an prspas yang ngg araan Asa, shngga angn ak bsar. Slan fnomna angn, paa musm mur rsbu slaan Jawa brlangsung fnomna upwllng, yau rjanya prcampuran massa ar scara vrkal maupun horsonal yang mrupakan pross namka massa ar yang brlangsung praran mur lau Samura Hna. Informas fnomna rsbu, olh nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru gunakan unuk

94 66 mnmpakan poss rumpon karna nlayan mngahu bahwa ara upwllng mrupakan mpa yang banyak kannya. Hal n rlha ar hasl analss rumpon sbagan bsar braa paa poss ' ' BT an 9 00' ' LS mpa rjanya upwllng. Hal n kuakan olh Susano al. (2001), bahwa paa masa angn muson mur spanjang praran pana bara Sumara an slaan Jawa rja upwllng, walaupun mnuru Wyrk (1961), upwllng slaan Jawa rja scara mporal an mnmpa zona spanjang baas arus pana Jawa an arus khaulswa slaan. Paa bulan Spmbr-Novmbr (masa pralhan k-2) kgaan pnangkapan kan mula mnurun (575 rp) ngan prouks kg jka banngan ngan musm mur, akan ap mash lbh ngg jka banngkan ngan musm pralhan prama. Kons praran paa saa musm pancaroba k-2 hampr sama ngan musm pancaroba k-1. Mnuru Tchrna (1980) paa bulan rsbu namakan musm pancaroba akhr ahun, mana kons kcpaan angn mula mnngka, namun arahnya ak mnnu. Armaa yang brukuran kcl, spr ukuran armaa angkap skoc nlayan Snang Bru Inonsa, paa saa rjanya angn musm bara an musm pralhan umumnya brhn mlau. Akan ap Snang Bru, kons angn paa musm bara rsbu ak mnyurukan sbagan ABK Skoc unuk prg mlau, walaupun praran slaan Jawa kons cuacanya buruk. Mnuru Tchrna (1980) paa musm bara, kcpaan angn palng bsar karna angn brup ar araan Asa mnuju araan Ausrala sbaga akba pngaruh prganan musm blahan bum uara (araan Asa) yang sang brlangsung musm ngn, sbalknya blahan bum slaan (araan Ausrala) rja musm panas. Nlayan Snang Bru akan brhn mlakukan kgaan pnangkapan, bukan karna fakor musm smaa, akan ap fakor sosal buaya yang lbh uamakan. Kgaan pnangkapan akan brhn scara oal, paa saa mmprnga har-har bsar kagamaan, spr har raya Ihul Fr an Ihul Aha, har bsar kngaraan paa anggal 17 Agusus an plaksanaan buaya aa pk lau yang laksanakan sap anggal 27 Novmbr.

95 67 Brasarkan uraan rsbu aas smpulkan bahwa hro-osanografs Slaan Jawa bukan mnja pmbaas alam kgaan pnangkapan Mahang rumpon yang rlak ZEEI Samura Hna Slaan Jawa. Masa angkap kan brlangsung spanjang ahun, namun masa fkf 8 bulan yang mula paa bulan Aprl sampa Novmbr. Nlayan angkap skoc ak mnghraukan fakor klm lannya spr, bulan purnama, brba ngan kapal armaa payangan an kapal arsonal lannya Inonsa. Aanya prbaan rsbu, anaranya sbabkan olh aanya pola angkap yang brba, yau unuk nlayan payangan ngan pola angkap kan yang brburu (hunng). Paa pola n slan pngaruh olh kons angn, pngaruh juga olh kons bulan. Dar hasl wawancara ngan nlayan payangan, prolh nformas bahwa paa saa bulan purnama kgaan pnangkapan kan brhn, karna paa saa bulan purnama kbraaan grombolan kan ak rlha. Sangkan paa saa ak aa cahaya bulan grombolan kan rsbu rlha jlas karna ssk kan mmanulkan cahaya mngkla. Bag nlayan skoc kbraaan bulan purnama ak mnja pmbaas, ngan alasan: 1) lama rp brlangsung 7-10 har, paa saa bulan purnama gunakan unuk prjalanan mnuju rumpon, shngga paa saa sampa rumpon bulan purnama suah brakhr an 2) pola angkap ak mncar kan (hunng), akan ap mmancng (fshng) rumpon yang lakukan paa sang har, shngga pngaruh bulan purnama abakan Suhu Mahang (Thunnus albacars) sbaga kan plags sbaran vrkalnya pngaruh olh sukur ar kolom ar, karna mnuru Brl al. (1998), skar 60-80% ar hupnya braa lapsan campuran an rmokln aas 100 m, ruama unuk kan wasa yang brukuran kg. Sangkan unuk yang brukuran juvnl braa lapsan campuran. Song al. (2008) mnyaakan, slan lapsan campuran an rmokln, Mahang, juga srng kal hup bawah lapsan rmokln, kons n sanga rganung kpaa suhu, ssolv oxgn (DO) an klorofl. Aapun kons yang opmal unuk masng-masng varabl rsbu Samura Hna, aalah m, ºC, μg/l, an μg/l, sangkan salnas ak bgu brpngaruh rhaap prgrakan vrkal ar kan una rsbu. Namun, scara umum suhu

96 Kalaman (m) Kalaman (m) 68 al unuk sbaran una aalah 26 o C-32 o C (Gunarso (1996), sangkan mnuru Slas (1962) hup paa mpraur 16 o C-30 o C ngan mpraur opmum 28 o C. Dngan mkan, unuk mngahu lapsan campuran (mx layr), rmokln (hrmocln) an lapsan alam (p layr) ara pnangkapan nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru lakukan analss mngna sbaran suhu mlnang an mngak ar kolom ar yang aa rumpon Analss Sbaran Suhu Mngak an Mlnang Fshng Groun Sbaran mngak suhu praran slaan Jawa Tmur, prolh ar hasl prhungan sbaran suhu paa sampl alam ga ransk paa rnang k koorna BT an 9-12 LS paa sbaran suhu ar bulanan Januar sampa Dsmbr Transk prama (I) braa k koorna LS an BT, ransk k-ua (II) paa LS an BT, an ransk k-ga (III) paa LS an BT. Daa sbaran suhu mngak ar lapsan campuran (mx layr), rmokln (hrmocln) an lapsan alam (p layr) paa masng-masng ransk rumpon nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru sajkan paa Gambar BT LS (T mur ) suhu( 0 C) BT LS (Tngah) suhu ( 0 C) BT LS (Bara) suhu ( 0 C) m) ( n a m l a K a I F bruar Mar Janu ar Apr l M Jun Jul Agus us Spmbr Okobr Novmb r Dsmb r Januar Fbruar Mar Aprl M Jun 1200 Jul 1200 Agusus Spmbr Okobr Novmbr II Dsmbr III Januar Fbruar Mar Aprl M Jun Jul Agusus Spmbr Okobr Novmbr Dsmbr Gambar 7 Sbaran mngak suhu bulanan ( 0 C) ahun 2009 slaan Jawa. Grafk warna mrah mwakl bulan musm bara, sangkan grafk warna bru mrupakan bulan musm mur paa ransk I,II an III (Sumbr: Hasl analss ar aa NOAA). Paa Gambar 7, apa lha bahwa paa masng-masng ransk, suhu mngak paa ara rumpon (fshng groun) mnggambarkan pola yang sama an umum yau rja prubahan suhu yang smakn mnurun srng prubahan

97 69 ngka kalaman kolom ar. Daa mngna prubahan suhu mngak paa kolom ar fshng groun rsaj paa Tabl 4. Tabl 4 Sbaran suhu mngak bulanan paa mx layr, hrmocln, p layr paa ransk I, II an III ahun 2009 Bulan LS, BT LS, BT) LS, BT Rang Kalaman (m) Rang Suhu ( 0 C) Rang Kalaman (m) Rang Suhu ( 0 C) Rang Kalaman (m) Rang Suhu ( 0 C) Mx Layr Dsmbr Januar Fbruar Mar Aprl M Jun Jul Agusus Spmbr Okobr Novmbr Thrmocln Dsmbr Januar Fbruar Mar Aprl M Jun Jul Agusus Spmbr Okobr Novmbr Dp Layr Dsmbr Januar Fbruar Mar Aprl M Jun Jul Agusus Spmbr Okobr Novmbr Sumbr: Hasl analss ar aa NOAA. Paa Tabl 4, apa lha bahwa paa musm Bara (Dsmbr-Fbruar), lapsan campuran paa ransk I, II an III mmlk kalaman yang sama, yau 0-29 m, kcual paa bulan Fbruar mmlk kalaman 0-49 m. Dmkan pula unuk suhu mngaknya, mmlk ksaran yang sama, yau anara 27.55ºC ºC. Sangkan unuk musm pralhan k-1 (Mar-M), musm mur (Jun-Agusus) an awal musm pralhan k-2 (Spmbr) lapsan campuran rja paa kalaman 0-49 m ngan ksaran suhu 24.32ºC-28.97ºC, sangkan

98 70 unuk bulan Okobr-Novmbr sama ngan awal musm Bara (Dsmbr) rja paa kalaman 0-29 m ngan ksaran suhu ºC ºC. Pola sbaran suhu mngak unuk lapsan rmokln, mmlk pola yang yang sama ngan lapsan campuran unuk smua musm. Lapsan rmokln paa masng-masng ransk, paa musm bara (Dsmbr-Fbruar) rja paa kalaman m, kcual paa bulan Dsmbr yang mash rpngaruh musm pralhan II, lapsan rmokln braa paa kalaman m. Dmkan pula unuk ksaran suhu paa bulan Dsmbr brksar anara 14.12ºC-27.72ºC, sangkan paa bulan Januar-Fbruar brksar anara 13.24º ºC. Paa bulan Mar-M (pralhan k-1) hngga paa musm mur (Jun- Agusus) lapsan rmokln rja paa kalaman m ngan suhu raaan 27.51ºC-28.81ºC an 24.32º C-27.38ºC, sangkan paa bulan Spmbr- Novmbr (musm pralhan k-2) unuk bulan Spmbr, lapsan rmokln braa paa kalaman m an bulan Okobr sama spr paa musm bara lapsan rmokln rja paa kalaman m. Dmkan pula unuk sbaran suhu mngaknya, yau brksar ºC unuk bulan Spmbr an bulan Okobr-Novmbr aalah º C. Scara mporal, rapa varas akba prbaan musm mana suhu lapsan rcampur lbh ngn paa musm mur arpaa musm bara. Dngnnya suhu lapsan n paa musm mur uga rka pross upwllng praran slaan Jawa an masuknya massa ar ngn ar bara lau Ausrala. Sangkan suhu hanga paa musm bara uga akba pngaruh masuknya massa ar hanga an rngan ar kuaor Samura Hna yang bawa olh glombang Klvn an arus pana Jawa yang mngalr k arah mur samura Prubahan suhu mngak yang rja fshng groun, scara mlnang juga mmlk pola sbaran mlnang yang sama unuk masng-masng kalaman, yau rlaf homogn. Scara spasal ak rapa varas anara smua ransk yang aa fshng groun (Gambar 8). Gran suhu yang ajam rapa lapsan aas yau anara sorm C ngan 25 0 C yang mnanakan poss lapsan rmokln, namun scara umum pola suhu rlaf sama ngan sbaran mngaknya.

99 71 Gambar 8 Sbaran suhu mlnang fshng groun nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru. (Sumbr: Hasl analss ar aa sbaran suhu mngak Januar-Dsmbr 2009 yang prolh ar Worl Ocan Alas, NOAA). Brasarkan gambaran suhu mngak an mlnang yang rlaf homogn sap lapsan sbagamana urakan aas, maka prolh gambaran umum mngna hubungan anara suhu rhaap lapsan campuran, rmokln an lapsan alam ngan suhu yang ssua an suka Mahang. Dngan mkan, maka ar hasl smas lapsan rsbu, apa gambarkan kbalan masng-masng lapsan paa praran slaan Jawa yang mnja fshng groun (9º-12º LS, 110º- 115º BT) nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru, sbaga brku: 1) Lapsan campuran rja sampa paa kalaman 29 m paa musm bara an 49 m musm mur, lapsan rmokln rja sampa paa kalaman 149 paa musm bara an 199 m unuk musm mur. Suhu sabl skar 27-28º C hngga kalaman 50 m. Slanjunya mnurun scara graual ar suhu skar 27ºC sampa suhu 14º paa kalaman 200 m. Paa lapsan alam mula paa kalaman 200 m, scara graual suhu mnurun ar suhu 14.05º hngga suhu 3.42ºC paa kalaman 1600 m. 2) Fas larva hngga juvnl Mahang mnyuka lngkungan lapsan campuran yang mmlk suhu hanga, basanya suhu yang suka braa aas 27ºC (Conan an Rchars 1982; Marsac 2002). Dngan mkan, apa uga bahwa fshng groun mrupakan haba yang ssua ngan fas rsbu karna ssua ngan suhu prsyaraan opmumnya, yau

100 72 hngga kalaman 49 m ar prmukaan mmlk suhu yang sabl, yakn aas 27ºC hngga 28ºC. 3) Fas waku wasa paa umumnya Samura Hna braa paa lapsan rmokln, ngan suhu opmal paa ksaran 13-24ºC (Mohr an Nsha (2000). Sangkan mnuru Rajapaksa al. (2010), unuk kan bsar ngan ukuran cm mnyuka suhu yang hanga, yau anara 28-30ºC. Hal n brar, kan una braa lapsan campuran an rmokln. Dngan mkan, maka kbraaan kan una wasa fshng groun nlayan Snang Bru braa ar prmukaan hngga sampa kalaman 200 m Analss Sbaran Suhu Prmukaan Slaan Jawa Sbaran suhu prmukaan lau paa umumnya ak mmlk hubungan yang langsung ngan kbraaan Mahang Samura Hna akan ap umumnya brhubungan ra ngan klmpahan klorofl-a an prubahan musm. Prubahan suhu prmukaan lau scara prok praran slaan Jawa rja paa sap prganan angn musm. Paa musm bara hngga pralhan k-2 (Dsmbr-M) suhu prmukaan lau slaan Jawa brksar anara C C. Paa pro n, pnngkaan suhu prmukaan lau mula paa bulan Dsmbr an mncapa puncaknya paa bulan Mar. Paa bulan Aprl hngga M suhu prmukaan lau brgrak urun namun ap lbh ngg banngkan suhu prmukaan lau musm mur (Tabl 5). Tabl 5 Ksaran suhu an suhu omnan prmukaan lau paa musm bara an pralhan k-1 (Dsmbr M 2010) No Bulan Ksaran Suhu ( 0 C) Suhu Domnan ( 0 C) 1 Dsmbr Januar Fbruar Mar Aprl M Sumbr:Hasl analss ar aa (NOAA). Brasarkan ornas mronal (uara-slaan), paa musm bara rapa kcnrungan suhu prmukaan lau makn rnah k arah ka pana (Gambar 9). Paa arah 10 0 LS LS suhu prmukaan lau bagan mur Jawa Tmur an Bal cnrung lbh ngg banngkan arah bara Jawa. Sangkan

101 73 arah pana sbaran suhu prmukaan lau cnrung brvaras brasarkan ornas zonal (mur-bara). Suhu prmukaan lau paa musm mur hngga pralhan k-2 (Jun-Novmbr) sajkan paa Tabl 6. Tabl 6 Ksaran suhu an suhu omnan prmukaan lau paa musm mur an pralhan k-2 (Jun Novmbr 2010) No Bulan Ksaran Suhu ( 0 C) Suhu Domnan ( 0 C) 1 Jun Jul Agusus Spmbr Okobr Novmbr Sumbr:Hasl analss ar aa (NOAA). Dar Tabl 6, prolh gambaran bahwa sbaran suhu prmukaan lau paa musm mur hngga pralhan k-2, brksar anara C C. Suhu prmukaan lau rsbu mnurun paa bulan Jun an mncapa suhu rnah paa bulan Agusus. Paa bulan Spmbr hngga Novmbr suhu prmukaan lau mula mnngka kmbal ngan nla yang lbh rnah bla banngkan nla suhu prmukaan lau paa musm bara. Spr halnya musm bara, paa musm mur rapa kcnrungan suhu prmukaan lau yang smakn rnah k arah pana. Brasarkan ornas zonal, suhu paa bagan mur (slaan Bal) cnrung lbh ngg banngkan arah bara (slaan Jawa). Gambaran prubahan sbaran spasal ar suhu prmukaan lau raaan bulanan paa musm mur hngga pralhan k-2 sajkan paa Gambar 10. Rnahnya suhu prmukaan lau paa musm mur rka ngan pross upwllng spanjang praran slaan Jawa yang anaranya bangkkan olh prgrakan angn muson nggara. Upwllng crkan olh pnakan massa ar lapsan bawah yang lbh ngn an kaya nurn k lapsan aas praran. Paa sluruh bulan musm mur suhu rnah rapa pana Jawa Tmur hngga Bal yang uga sbaga pnybab wlayah praran rsbu mrupakan fshng groun yang palng ponsal slaan Jawa.

102 74 (a) (b) (c) () () (f) Gambar 9 Raaan sbaran suhu prmukaan lau bulanan ( 0 C) paa musm bara pro Dsmbr 2005-M 2010; (a) Dsmbr, (b) Januar, (c) Fruar, () Mar, () Aprl, an (f) M. (Sumbr: Hasl analss ar aa sbaran suhu prmukaan lau Januar 2005-Dsmbr 2010 yang prolh mlalu cra Aqua Mos lvl 3 ar sus: hp//

103 73 (a) (b) (c) () () (f) Gambar 10 Raaan sbaran suhu prmukaan lau bulanan ( 0 C) paa musm mur pro Jun 2005-Novmbr 2010; (a) Jun, (b) Jul, (c) Agusus, () Spmbr, () Okobr, an (f) Novmbr. (Sumbr: Hasl analss ar aa sbaran suhu prmukaan lau Januar Dsmbr 2010 yang prolh mlalu cra Aqua Mos lvl 3 ar sus: hp// 75

104 Analss Sbaran Klorofl-a Konsnras klorofl-a praran slaan Jawa sbarannya rsaj paa Tabl 7. Sangkan scara vsual unuk konsnras klorofl-a apa lha paa Gambar 11 an 12. Tabl 7 Sbaran Konsnras Klorofl-a Slaan Jawa (2005-Dsmbr 2010) Musm Bara-Pralhan 1 Musm Tmur-Pralhan2 Bulan Mnmum (mg/l) Maksmum (mg/l) Bulan Mnmum (mg/l ) Maksmum (mg/l) Dsmbr Jun Januar Jul Fbruar Agusus Mar Spmbr Aprl Okobr M Novmbr Raaan Raaan Sumbr:Hasl analss ar aa (NOAA). Paa musm bara hngga pralhan k-1 (Dsmbr-M), paa Gambar 11 (a)-(f), konsnras klorofl-a praran slaan Jawa brksar anara 0.07 mg/l mg/l. Konsnrasnya paa bulan Dsmbr an M rlaf ngg banngkan bulan lannya. Ksaran konsnras klorofl-a bulan Dsmbr an Januar bruru-uru aalah 0.07 mg/l-1.98 mg/l an 0.08 mg/l-1.41 mg/l. Konsnras klorofl-a rnah rja paa bulan Fbruar, mana konsnras klorofl-a hanya skar 0.07 mg/l-1.18 mg/l. Konsnras klorofl paa bulan Mar an Aprl aalah 0.07 mg/l-1.39 mg/l an 0.08 mg/l-2.09 mg/l. Rnahnya konsnras klorofl-a paa bulan Fbruar-Aprl, slan karna sang brlangsungnya pro ownwllng, kmungknan sbabkan lmahnya upan angn shngga massa ar ak banyak brgrak an ak rja pnambahan konsnras klorofl-a yang bawa olh prgrakan massa ar. Konsnras klorofl-a akan rus mnurun karna manfaakan alam pross proukfas prmr praran. Paa bulan M, konsnras klorofl-a mula mnngka ngan ksaran 0.10 mg/l-3.38 mg/l. Pnngkaan n akba mnguanya angn muson nggara sbaga ana mulanya musm mur. Raaan sbaran konsnras klorofl-a (mg/l) paa musm mur pro Jun 2005-Novmbr 2010 sajkan paa Gambar 12 (a)-(f). Scara bruru-uru konsnras klorofl-a bulan Jun an Jul aalah 0.13 mg/l-4.84 mg/l an 0.16

105 77 mg/l-5.28 mg/l. Konsnras klorofl-a rngg paa bulan Agusus ngan ksaran 0.15 mg/l-5.96 mg/l. Ksaran konsnras klorofl-a bulan Spmbr an Okobr mula mnurun ngan konsnras masng-masng 0.14 mg/l-5.22 mg/l an 0.11 mg/l-5.23 mg/l. Konsnras klorofl-a rnah rja paa bulan Novmbr yau skar 0.09 mg/l mg/l. Konsnras klorofl-a paa musm mur lbh ngg banngkan musm bara yang uga sbabkan pross upwllng yang mnakkan massa ar lapsan bawah yang kaya nurn ngan konsnras rngg scara konssn rja arah praran slaan Jawa Tmur. Paa bulan Agusus konsnras klorofl-a mnybar hngga baas rluar ZEEI yau paa koorna ' ' BT an 9 00' ' LS yang mrupakan wlayah angkapan Mahang olh nlayan Snang Bru. Konsnras klorofl-a praran slaan Jawa paa musm mur hngga pralhan k-2 (Jun-Novmbr) brksar anara 0.09 mg/l-5.96 mg/l. Konsnras klorofl-a paa Jun an Jul mula mnngka scara sgnfkan srng mnguanya angn muson nggara yang mnybabkan rjanya upwllng spanjang slaan Jawa. Scara mronal pross upwllng lau lpas Slaan Jawa Tmur uga pngaruh olh bbrapa fakor slan fakor angn muson nggara. Mnuru Tubalawony (2008), anomal ngg prmukaan ar lau (ATPL) Samura Hna paa bulan Agusus umumnya lbh rnah ar prmukaan lau ngan ksaran -7.5 hngga cm yang mngnkaskan aanya prgrakan massa ar mnjauh pana, mana Gaol (2003) mnjlaskan bahwa ATPL cnrung lbh rnah paa musm mur banngkan paa musm bara. Lbh lanju Tubalawony (2008) mnjlaskan bahwa slama musm mur nla gran ranspor Ekman komponn sjajar gars pana mnuju lau lpas mnngka ar bulan Jun hngga Agusus yang mnggambarkan bahwa upwllng slama musm mur kmungknan pcu olh lbh bsarnya nla gran rsbu yang mnybabkan prmukaan ar pana lbh ngg an kanan yang lbh bsar arpaa lau lpas shngga mmcu upwllng mula ar pana k arah lau lpas hngga 10 0 LS. Hal n ssua ngan prnyaaan Purba (1995) bahwa upwllng yang rja slaan Jawa Tmur braa paa raus skar 40 km ar gars pana, aau skar 25 km k arah lau lpas.

106 76 78 (a) (b) (c) () () (f) Gambar 11 Raaan sbaran konsnras klorofl-a (mg/l) paa musm bara pro Dsmbr 2005-M 2010; (a) Dsmbr, (b) Januar, (c) Fbruar, () Mar, () Aprl, an (f) M. (Sumbr: Hasl analss ar aa sbaran klorofl-a Januar 2005-Dsmbr 2010 yang prolh mlalu cra Aqua Mos lvl 3 ar sus: hp//

107 75 (a) (b) (c) () () (f) Gambar 12 Raaan sbaran konsnras klorofl-a (mg/l) paa musm mur pro Jun 2005-Novmbr 2010; (a) Jun, (b) Jul, (c) Agusus () Spmbr, () Okobr, an (f) Novmbr. (Sumbr: Hasl analss ar aa sbaran klorofl-a ar Januar 2005-Dsmbr 2010 yang prolh mlalu cra Aqua Mos lvl 3 ar sus: hp// 79

108 Kalaman (m) Kalaman (m) Kalaman (m) Analss Sbaran Mngak Dssolv Oxygn (DO) Sbaran mngak DO praran slaan Jawa Tmur, prolh ar hasl prhungan sbaran suhu paa conoh alam ga ransk paa rnang k koorna BT an 9-12 LS paa sbaran suhu bulanan ar Januar sampa Dsmbr Transk prama (I) braa k koorna LS an BT, ransk k-ua (II) paa LS an BT, an ransk k-ga (III) paa LS an BT. Daa mngna sbaran suhu mngak ar lapsan campuran (mx layr), rmokln (hrmocln) an lapsan alam (p layr) paa masng-masng ransk rumpon nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru sajkan paa Gambar BT LS (Tmur) Oksgn Trlaru (mg/l) BT LS (Tngah) Oksgn Trlaru (mg/l) BT LS (Bara) Oksgn Trlaru (mg/l) Januar Januar Januar Fbruar Fbruar Fbruar Mar Mar Mar Aprl Aprl Aprl M M M 1200 Jun Jul Jun Jul Jun Jul 120 I Agusus Spmbr Okobr Novmbr Dsmbr II Agusus Spmbr Okobr Novmbr Dsmbr III Agusus Spmbr Okobr Novmbr Dsmbr Gambar 13 Sbaran mngak DO bulanan (mg/l) ahun 2009 slaan Jawa. Grafk warna mrah mwakl bulan musm bara, sangkan grafk warna bru mrupakan bulan musm mur paa ransk I,II an III (Sumbr:hasl analss aa NOAA). Paa Gambar 13, apa lha bahwa paa masng-masng ransk, DO mngak paa ara rumpon (fshng groun), mnggambarkan pola yang sama an umum yau rja prubahan DO yang smakn mnurun srng prubahan ngka kalaman kolom ar. Paa ransk I, II an III, prolh gambaran bahwa lapsan campuran, rmokln an lapsan alam, unuk baas masng-masng lapsan rsbu mmlk kalaman yang rlaf sama. Daa bulanan unuk sbaran mngak DO praran slaan Jawa sajkan paa Tabl 8.

109 81 Tabl 8 Sbaran mngak DO bulanan (mg /l) ahun 2009 slaan Jawa paa ransk I,II an III Bulan LS, BT LS, BT LS, BT p (m) Rang (m) p Rang p Rang (m) Mx layr Dsmbr Januar Fbruar Mar Aprl M Jun Jul Agusus Spmbr Okobr Novmbr hrmocln Dsmbr Januar Fbruar Mar Aprl M Jun Jul Agusus Spmbr Okobr Novmbr Dp layr Dsmbr Januar Fbruar Mar Aprl M Jun Jul Agusus Spmbr Okobr Novmbr Sumbr: Hasl analss ar aa (NOAA). Dar Tabl 8 prolh gambaran bahwa konsnras DO paa lapsan campuran ngan kalaman 0-29, yang rja paa bulan Okobr hngga Fbruar brksar anara mg/l, sangkan paa akhr pralhan k-1 hngga akhr musm mur, lapsan campuran (0-49) mmlk ksaran konsnras yang hampr sama paa musm lannya, yau mg/l. Paa lapsan rmokln prolh hasl bahwa konsnras DO paa lapsan rmokln paa musm bara hngga pralhan k-1 (Dsmbr-M) ngan kalaman 0-29, yang rja paa bulan Okobr hngga Fbruar brksar anara mg/l, sangkan paa akhr pralhan k-1 hngga akhr musm mur, lapsan campuran (0-49) mmlk ksaran konsnras yang hampr sama paa musm lannya, yau mg/l. Sangkan ar

110 82 lapsan rmokln hngga kalaman m, konsnras DO fshng groun, prlahan mnurun scara graual ar 4.39 mg/l paa kalaman 200 m, 1.77 mg/l paa kalaman m Analss Trn Bomas Kgaan pnangkapan Mahang olh nlayan skoc rumpon lakukan spanjang ahun. Prouks ahunan brasarkan ukuran bra an CPUE sajkan paa Tabl 9. Tabl 9 Toal prouks, ukuran an CPUE una ahun Tahun Trp Ukuran 1-2 kg 2-9 kg kg &g;20 kg Toal CPUE Toal Sumbr: Hasl analss. Dar Tabl 9 apa lha bahwa prouks oal kan una ar ahun 2003 hngga 2009 mngalam knakan, sangkan paa ahun 2010 rja pnurunan. Namun mkan, unuk mmprks klmpahan Mahang fshng groun maka prgunakan CPUE (Gambar 14). Gambar 14 CPUE Mahang hasl angkapan ahun Dar Gambar 14 prolh gambaran bahwa ar ahun 2003 hngga ahun 2005 nla CPUE mngalam knakan, kmuan mnurun sampa paa ahun Dar ahun 2007 hngga ahun 2009 rja knakan kmbal,

111 83 namun mnurun paa ahun Dngan mkan, nla CPUE ahunan rja flukuas. Mnuru Brran al. (2002), pnggunaan CPUE unuk mnla klmpahan kan una ak bak unuk gunakan, karna blum mncrmnkan kbraaan kan ssungguhnya. Prouks kan yang rangkap, sanga rganung kpaa prss ala angkap yang gunakan, ukuran aau panjang ln, kmungknan bsar ln rsbu ak mnjangkau sampa kalaman mana haba kan rsbu braa. Pnapa Brran al. (2002), rsbu bsa rja paa hasl angkapan Snang Bru, slan krbaasan ala angkap han ln, brasarkan hasl wawancara ar nlayan rsponn, rungkap bahwa pnurunan prouks angkap rja paa ahun 2006 hngga ahun 2007, paa saa harga BBM mnngka ajam. Brasaran kons rsbu, maka kan arg arahkan kpaa kan yang brukuran bsar yang mmlk nla jual ngg, shngga walaupun prouksnya kcl namun mmprolh pnapaan yang ngg. Sangkan pnurunan yang rja paa ahun 2010, slan karna lakukan pnangkapan yang slkf, juga sbabkan rumpon yang mlk nlayan skoc suah kosong kannya karna jarah olh nlayan Pkalongan an Muara Angk an baru slah 2-3 bulan kmuan populas kan kmbal normal. Brasarkan fnomna rsbu, maka pnngkaan upaya angkap mash bsa lakukan, slama aa pngawasan an prlnungan rhaap kbraaan rumpon nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru ar gangguan nlayan Bnoa, Pkalongan an Muara angk. Apabla barkan, maka ak mnuup kmungknan CPUE smakn mnurun ajam, shngga kbrlanjuannya ak akan rjamn Analss Dr Waku Analss r waku ngan mo FFT an wavl gunakan unuk mlha pro flukuas, pola mporal an nla puncak ar nsas nrg ar suhu prmukaan lau, klorofl-a an CPUE. Dar hasl analss mnunjukkan bahwa scara umum pro flukuas suhu prmukaan lau, klorofl-a an CPUE mnunjukan pro ngan varablas pro sgnfkan sra varablas ahunan yang sama (Gambar 15).

112 84 30 Spcral analyss: SST 30 Spkrum Dnsas Enrg ( 0 C 2 /sklus pr bulan) Pro (Bulan) a b Gambar 15 Spkrum nsas nrg suhu prmukaan lau pro ahun ; (a) mo FFT; (b) mo Wavl (Sumbr:Hasl analss). Dar Gambar 15 apa lha bahwa spkrum nsas nrg sbaran suhu prmukaan lau slaan Jawa Tmur rja paa pro 12 bulan yang mnanakan aanya flukuas ahunan ruama rja sjak bulan Mar 2006 hngga bulan Jul Flukuas n pngaruh olh pola angn muson yang brup aas praran slaan Jawa Tmur ngan pro sgnfkan skar bulan Januar 2006 hngga Okobr Flukuas n rja uga sbaga pngaruh ar pola angn muson yang brup aas praran slaan Jawa Tmur ngan pro sgnfkan Januar 2006 hngga Januar Efk ar flukuas ar nsas nrg rsbu, slanjunya mmpngaruh spkrum nsas klorofl-a spr yang rsaj paa Gambar E5 Spcral analyss: CPUE 3.5E5 Spkrum Dnsas Enrg (CPUE 2 /sklus pr bulan) 3E5 2.5E5 2E5 1.5E5 1E E5 2.5E5 2E5 1.5E5 1E Pro (Bulan) (a) (b) Gambar 16 Spkrum nsas nrg klorofl-a ahun ; (a) mo FFT; (b) mo Wavl (Sumbr:Hasl analss).

113 85 Dar Gambar 16 prolh gambaran bahwa spkrum nsas klorofl-a juga rapa paa pro 12. Hal n mnanakan bahwa nsas klorofl-a slaan Jawa, sanga pngaruhu olh flukuas nsas nrg scara ahunan. Flukuas rsbu slan pngaruh olh pola angn muson juga sbabkan olh aanya pross upwllng pana an lau lpas praran slaan Jawa Tmur. Pro sgnfkan flukuas klorofl-a alam 12 bulan rja paa rnang Mar 2006 sampa Okobr Kbraaan Mahang, mnuru Song al. (2008), slan pngaruh suhu an DO, juga sanga rganung kpaa konsnras klorofl-a. Aapun kons yang opmal unuk Mahang Samura Hna, aalah μg/l. Dngan mkan, aanya pola flukuas sbaran nsas nrg ngan klorofl-a, maka brpngaruh paa CPUE kan una rsbu. Scara ak langsung spkrum nsas nrg akan mmpngaruh flukuas CPUE Mahang. Flukuas CPUE Mahang, paa akhrnya mmlk pola yang sama, yau rja paa pro 12 bulan. Flukuas n rja scara nyaa paa bulan M 2006 hngga Agusus 2009 (Gambar 17). 3.5E5 Spcral analyss: CPUE 3.5E5 Spkrum Dnsas Enrg (CPUE 2 /sklus pr bulan) 3E5 2.5E5 2E5 1.5E5 1E E5 2.5E5 2E5 1.5E5 1E Pro (Bulan) (a) (b) Gambar 17 Spkrum nsas nrg CPUE pro ahun ; (a) mo FFT; (b) mo Wavl Korlas CPUE ngan Kons Hro-osanograf Slaan Jawa Korlas anara kons osanografs Slaan Jawa, lakukan anara sbaran mporal suhu prmukaan lau, klorofl-a ngan CPUE. Sangkan hubungan anara suhu mngak an konsnras DO ak lakukan, karna ar hasl pnlan n ak prolh hasl angkapan brasarkan kalaman ar praran fshng groun. Korlas anara suhu prmukaan lau,

114 86 konsnras-a ngan CPUE oal lakukan ngan analss spkral an r waku gunakan unuk mnnukan pro flukuas an nla puncak nsas nrg ar flukuas sbaran suhu, klrorofl-a an CPU, shngga apa lha pola korlasnya. Gambaran mngna pola flukuas anara varabl rsbu sajkan paa Gambar 18. Gambar 18 Sbaran mporal suhu prmukaan lau (SST), klorofl-a, an CPUE ahun Dar Gambar 18, prolh gambaran bahwa brasarkan analss spkral an r waku aas mnunjukkan bahwa anara SST, klorofl-a an CPUE mngalam flukuas yang sama. Flukuas rja sap pro 12 bulan an sap 6 bulan aa pro puncak an bawah. Kjaan ar flukuas rsbu mmlk pola yang sama ar ahun 2005 hngga ahun Pro yang nyaa ar k ga varabl rsbu rja paa waku yang rlaf brsamaan, yau paa bulan Januar 2005 hngga 2006, SST scara graual nak, pola n ku ngan naknya konsnras klorofl-a, puncaknya paa skar bulan Mar, slanjunya mnurun scara graual hngga bulan Jul. Paa bulan Jul rja lm bawah an mngku r waku mnak kmbal hngga bulan Okobr, an prlahan mnurun kmbal paa bulan Fbruar ahun Sbalknya unuk CPUE paa saa SST nak, CPUE Mahang mnurun. Dngan mkan apa ark ksmpulan, bahwa CPUE an klorofl-a brkorlas ngaf ngan SST, sangkan konsnras klorofl-a ngan CPUE brkorlas posf. Hal n akan lbh jlas paa pngujan

115 87 korlas slang anara CPUE ngan sbaran klorofl-a, CPUE ngan SST, an SST ngan klorofl-a. Flukuas ar kga varabl rsbu srng ngan pola musm musm yang rja praran slaan Jawa, khususnya Jawa Tmur. Angn muson nggara (Jun-Agusus) mmbawa uara krng an ngn ar Bnua Ausrala mnybabkan suhu prmukaan lau slaan Jawa Tmur cnrung lbh ngn banngkan paa musm angn muson bara lau, sra rjanya upwllng slaan Jawa Tmur yang mmbawa massa ar lapsan bawah yang lbh ngn k prmukaan. Paa saa rjanya upwllng rsbu, banyak unsur hara yang rbawa k prmukaan praran, shngga bomassa foplankon, konsnras klorofl-a mnngka. Sbalknya paa saa angn muson bara lau (Dsmbr-Fbruar) uara hanga an lmbab ar Bnua Asa mnybabkan suhu prmukaan lau slaan Jawa lbh hanga. Slan u, massa ar Arus Pana Jawa (APJ) yang brgrak k mur mmbawa massa ar hanga ar bagan rops bara Samura Hna. Dngan mkan, sbaran konsnras klorofl-a slaan Jawa Tmur brkaan ngan pross upwllng an ownwllng. Paa saa upwllng musm mur konsnrasnya cnrung mnngka an sbalknya mnurun paa saa ownwllng musm bara, shngga alam pro sau ahun akan mnngka paa prngahan ahun an slanjunya mnurun paa awal ahun. Sbaran mporal CPUE mnunjukkan pola yang srupa ngan pola konsnras klorofl-a slaan Jawa walaupun brba nnsasnya. Hal n uga brkaan ngan nggnya klmpahan kan kcl yang mrupakan mangsa Mahang rumpon sbaga fshng groun. Dngan mkan, scara umum varas ahunan suhu prmukaan, klorofl-a an CPUE aalah mngku pola angn muson, yau paa musm mur mana suhu prmukaan lau mnurun an konsnras klorofl-a mnngka, jumlah hasl angkapan (CPUE) Mahang juga mnngka, an sbalknya paa musm bara mana suhu prmukaan lau mnngka an konsnras klorofl-a mnurun, jumlah hasl angkapan (CPUE) Mahang mnurun.

116 Korlas Slang CPUE ngan Suhu Prmukaan Lau Dalam mlakukan korlas slang, paramr suhu prmukaan lau jakan varabl bbas (x) an CPUE anggap varabl ak-bbas (y). Hasl analss korlas slang sajkan paa Gambar 19. Gambar 19 Hasl korlas slang anara suhu prmukaan lau an CPUE slaan Jawa pro mnggunakan mo Wavl. Dar Gambar 19 apa lha bahwa kohrns anara SST ngan CPUE Mahang, flukuas suhu prmukaan lau an CPUE brkorlas paa pro 12 bulan paa waku anara bulan Mar 2006 sampa ngan Mar Nla kohrns paa pro 12 bulan aalah Ba fas anara kua flukuas aalah an Hal n brar bahwa flukuas suhu prmukaan lau mnahulu flukuas CPUE Mahang paa pro sau ahunan ngan ba fas 69 har. Hasl korlas slang anara suhu prmukaan lau an klorofl-a ngan CPUE Mahang praran slaan Jawa sajkan paa Tabl 10. Tabl 10 Hasl korlas slang suhu prmukaan lau an klorofl-a praran slaan Jawa Pro Ba fas Korlas slang flukuas Kohrns (bulan) (/an) har Suhu prmukan lau an CPUE Klorofl-a an CPUE Sumbr: Hasl analss.

117 Korlas Slang Klorofl-a ngan CPUE Brasarkan hasl analss spkoral an r ukur sbagamana urakan sblumnya, bahwa konsnras klorofl-a brkorlas posf ngan CPUE Mahang praran slaan Jawa mur paa ahun 2005 hngga ahun Hasl analss sbu, prgas olh hasl korlas slangnya yang mmlk nla sbsar 0.72 an flukuasnya brkorlas paa pro 12 bulan ngan ba fas anara kua flukuas rsbu aalah an (Tabl 10). Hal n brar bahwa flukuas CPUE sbaga varabl rka (y) mnahulu flukuas klorofl-a (x) ngan ba fas 27 har. Arnya flukuas CPUE kan una mnahulu skar 27 har sblum rjanya flukuas konsnras klorofl-a. Hasl korlas klorofl-a an CPUE praran slaan Jawa sajkan paa Gambar 20. Gambar 20 Hasl korlas slang anara klorofl-a ngan CPUE slaan Jawa pro mnggunakan mo Wavl. Unuk mngaskan aanya pola hubungan yang posf anara CPUE ngan konsnras klorofl-a, maka lakukan rgrs srhana anara k ua paramr rsbu. Hasl rgrs srhana anara SST an klorofl-a ngan CPUE rsaj paa an anara klorofl-a ngan CPUE paa Gambar 21. Dar Gambar 21 mnunjukkan bahwa mnngkanya suhu prmukaan lau paa suhu rnu, akan prolh hasl angkapan (CPUE) yang makn rnah (r=-0.21). Pnurunan rsbu mngku prsamaan gars ar hasl rgrs srhana anara suhu prmukaan lau ngan CPUE Mahang praran Slaan Jawa, aalah CPUE= SST. Sbalknya unuk konsnras klorofl-a, paa saa konsnras klorofl-a mnngka, maka akan

118 90 ku olh pnngkaan hasl angkapan (r=0.56), pnngkaan yang prolh akan mngku prsamaan mamak CPUE = Chl. Korlas anara suhu prmukaan lau an CPUE slaan Jawa pro cpu = * SST Corrlaon: r = Korlas anara klorofl-a an CPUE slaan Jawa pro cpu = * chlo Corrlaon: r = cpu 600 cpu SST 95% confnc chlo 95% confnc Gambar 21 Hubungan anara suhu prmukaan lau ngan CPUE Mahang (a) an klorofl-a ngan CPUE (b) slaan Jawa pro Brasarkan hasl analss rgrs srhana an korlas slang anara kua paramr rsbu aas, apa prolh ksmpulan bahwa pnngkaan hasl angkapan (CPUE) Mahang fshng groun akan mnngka 21 har kmuan, slah rjanya puncak klmpahan klorofl-a, sangkan kohrns CPUE ngan suhu prmukaan lau, aalah hasl angkapan akan mnngka slah 69 har brakhrnya puncak flukuas suhu prmukaan lau praran slaan Jawa, khususnya wlayah Jawa Tmur ngan k koorna BT an 9-11 LS. Mnngkanya klorofl-a mrupakan nkaor mlmpahnya foplankon praran yang mnja makanan zooplankon yang mrupakan makanan kan kcl lannya, spr uang, r, lmuru an kan lannya. Ikan r an uang rsbu mrupakan makanan yang palng suka olh Mahang, ruama paa fas juvnl. Fas juvnl mnghabskan sbagan bsar hupnya lapsan campuran ngan ksaran suhu 24º-30ºC (Conan an Rchars 1982). 4.2 Aspk Prouks, Bolog Mahang an Kaannya ngan Kons Hro-osanograf Rumpon Saus, Jns an Jumlah Tangkapan Mahang mrupakan kan plags bsar yang srbusnya braa praran rops an subrops (Coll an Naun 1983). D Samura Hna Mahang mrupakan spcs uama yang mnja angkapan (Somvansh

119 ). Aa ua alasan uama Mahang mnja arg angkapan uama, prama, prmnaan ngg an k ua, aalah muah angkap ngan brbaga macam ala angkap. Shngga kgaan pnangkapan ak hanya bsa lakukan olh kapal bsar an morn yang mnggunakan purs sn an long ln, akan ap juga bsa lakukan olh nlayan arsanal yang mnggunakan ala srhana spr pol an ln, rfn an han ln (Zuar al. 2010). Prouks Mahang ar ahun k ahun mngalam knakan raa-raa on paa ahun 1993 hngga 2002, an nak mnja on paa ahun 2003 hngga ahu Namun mkan, paa ahun 2007 hngga 2008, raaannya urun kmbal mnja on an 37% ar oal angkapan rsbu angkap ngan mnggunakan purs sn (IOTC 2009). Mskpun rja pls, namun pnangkapan bsar-bsaran Samura Hna rus lakukan. Hal n lakukan, slan aas prmnaan pasar, juga kurangnya pngahuan akan rprouks kan yang apabla ak ha-ha, kbrlanjuannya akan rganggu (Schafr 2001; Murua & Moos 2006). Sama halnya ngan kgaan pnangkapan kan una yang lakukan olh nlayan Snang Bru paa ahun 1991 hngga ahun 1994 kan una yang angkap aa 3 jns yau Cakalang, Mahang, una lanya ngan raaan prouks pr ahun, masng-masng on (50.3%), on (16.1%) an on (33.6%) yang angkap ngan mnggunakan gll n ngan jumlah kapal 66 brukuran 3-6 GT (Ukolsja 1987). Namun mkan, sjak aangnya kapal Skoc ngan ala pancng ulur (han ln) prouks una rus mngalam pnngkaan ngan kan arg aalah jns una bsar, ruama jns Mahang. Jns kan yang rangkap omnan arakan PPP Ponokaap Snang Bru, Kabupan Malang ar ahun 2003 sampa 2010 aalah Mahang, Cakalang, Bgy una, Marln, Tompk an Bgy una, an ngan propors masng-masng aalah 36.71%, 31.45%, 19.57%, 9.66% an 2.6% (Gambar 22). Dar jns kan una arg rsbu, jns Mahang mrupakan kan yang omnan rangkap. Aapun jumlah hasl angkapannya

120 92 ar ahun 2003 hngga ahun 2010 ar rp yang ama unuk nla prouks an CPUE sajkan paa Tabl 11. Gambar 22 Komposs hasl angkapan kan brasarkan jns ahun Tabl 11 Jumlah Hasl Tangkapan (kg), Trp an CPUE Tahun Jumlah kapal Prouks CPUE Trp conoh (kg) (kg/rp) Jumlah Sumbr: Hasl analss aa prmr. Prouks rsbu prolh ar hasl caaan haran (log book) pr rp angkapan nlayan skoc rumpon sbaga fshng groun ar ahun an scara al caaan rsbu apa lha paa Lampran 2. Paa Tabl 11 apa lha bahwa prouks Mahang ar ahun k ahun mngalam pnngkaan. Pnngkaan hasl angkapan n sbabkan rjanya upaya angkapan (rp), yau ar 67 paa ahun 2003 mnja 354 rp paa ahun 2010 ngan prouks kg paa ahun 2003 mnja kg paa ahun Sangkan unuk nla CPUE hasl prhungan ar hasl angkapan pr rp paa masng-masng ahun mnunjukan nla yang brflukuas. Namun mkan unuk nla CPUE ar sap pnngkaan upaya ar ahun 2003 hngga ahun 2010 mash mngalam pnngkaan (Gambar 23). Pnngkaan upaya rsbu mash ku ngan pnngkaan prouks yang mngku prsamaan gars Y= X ngan nla

121 93 kofsn rmnas (R 2 ) sbsar Hal n brar bahwa ngan aanya pnngkaan upaya pnangkapan sumbraya Mahang fshng groun, akan ku ngan mnngkanya prouks Mahang. Kons rsbu mmbr gambaran bahwa kons sok kan Mahang yang aa fshng groun klmpahannya mash ngg. Gambar 23 Hubungan anara prouks (kg) Mahang an rp ar ahun 2003 hngga ahun Mnuru Hoggarh (2006) oal hasl angkapan n pnng unuk kahu, karna apa gunakan sbaga ana alam pnglolaan prkanan. Pnurunan hasl hasl angkapan basanya apa gunakan sbaga sbuah rggr alam pnglolaan prkanan. Apabla upaya angkap rsa, maka nks CPUE apa kahu, shngga bsa jakan nkaor unuk mnuga saus ar sok kan. Slanjunya mnuru Grangr an Garca (1996) n Hoggarh (2006) ngan nkaor rsbu, maka saus sok apa klasfkaskan mnja unvlop, vlopng, maur or snscn. Apabla nla nks CPUE rus mngalam pnngkaan brar saus sok ar kan rsbu braa alam kagor unvlop, sbalknya apabla nla nks CPUE mnurun braa alam kons maur. Brasarkan nkaor rsbu, maka kons saus sok Mahang praran ZEEI Samura Hna, panya WPP 573 braa alam saus unvlop. Hal n brba ngan kons saus yang smas olh IOTC (2011) yang mnyaakan bahwa kons sok Mahang scara ksluruhan nyaakan alam kons mnka angkap lbh (clos ovrxplo) aau gjala

122 94 angkap lbh (ovrxplo). Dngan mkan, maka pnambahan kapasas angkap mash bsa lakukan, shngga hasl n apa jakan acuan alam pnnuan smas saus sok Mahang WPP 573 yang slama n mngacu paa IOTC, spr ruang alam Kpuusan Mnr Klauan an Prkanan Rpublk Inonsa Nomor 45 Tahun 2011 yang nyaakan suah pnuh (Fully-xplo). Trjanya flukuas CPUE ahunan yang rja paa ahun 2003 hngga 2010, brar ak mnunjukan pnurunan klmpahan aau sok ar Mahang fshng groun, namun flukuas rsbu mmbr gambaran mngna knrja ar kapal skoc. Knrja kapal skoc rsbu sanga pngaruh olh harga BBM, karna sbsar 79% ar komponn baya mlau blanjakan unuk pmnuhan kbuuhan BBM, shngga paa saa rja knakan BBM maka knrja akan rnah yang ku ngan pnurunan prouks Mahang yang haslkan. Rnahnya knrja kapal skoc akba pngaruh ar knakan harga BBM apa lha ar gambaran nla CPUE yang prolh paa ahun ahun 2003 hngga 2005 mnunjukan pnngkaan ar ahun kahun, namun ngan naknya harga BBM paa ahun 2005, maka sjak ahun 2006 hngga 2007 rja pnurunan CPUE ahunan. Dar Hasl wawancara ngan nlayan rsponn, bahwa paa ahun 2006 rja gjolak sbaga ampak knakan BBM shngga pnangkapan ak fkf lag. Kbanyakan pnangkapan ak rumpon praran alam, namun rumpon gsr k praran yang ka. Akbanya kan yang rangkap jauh mnurun, karna rumpon mpakan paa lokas ngan lngkungan yang ak ssua ngan haba ar Mahang. Slan u sbaga upaya mnyasa baya BBM, nlayan mngurang prbkalan an s, shngga waku mlau mnja lbh pnk. Slah ampak knakan harga BBM pulh, maka paa ahun 2007 hngga ahun 2009 hasl angkapan nak kmbal, namun paa ahun 2010 mngalam pnurunan. Pnurunan n prkrakan karna rja konflk rumpon, mana rumpon nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru mngalam pnjarahan olh nlayan purs sn ar Pkalongan an Muara Angk, shngga saa nlayan skoc sampa k rumpon, konsnya suah rusak. Populas kan baru kmbal pulh 2-3

123 95 bulan kmuan, shngga paa saa kons rsbu jumlah angkapan mnja brkurang. Shngga slan harga BBM, fakor pnnu lannya yang mnunjang kbrhaslan kgaan prkanan angkap rsbu aalah rumpon. Tnggnya hasl angkapan kan Mahang rumpon, slanjunya mnorong pnngkaan jumlah armaa kapal skoc yang brlabuh an bongkar mua PPP Ponokaap, akbanya kapasas angkap ar nlayan rus brambah. Prubahan kapasas rsbu apa lha ar pnngkaan rp. Raaan prubahan rp ar ahun 2003 hngga ahun 2010 mncapa 33% (Tabl 12). Bsarnya prouks Mahang hasl angkapan nlayan skoc rsbu, slanjunya olh pmrnah Kabupan Malang jakan komoas unggulan Kabupan Malang (Nuran 2010). Tabl 12 Prubahan upaya angkap prkanan Mahang ahun Tahun Raaan Upaya (Trp Prubahan (%) 107% 68% 55% 8% 6% 1% -16% 33% Sumbr: Hasl analss aa prmr Ukuran Ikan an Ikan Maang Gona yang Trangkap Hasl angkapan Mahang yang angkap olh nlayan skoc slama pro rbag aas 4 kagor klompok ukuran, yau ukuran 1-2 kg, 2-9 kg, kg an aas 20 kg. Brasarkan ukuran klompok rsbu yang palng omnan aalah ngan ukuran bra 2-9 kg (52%), aas 20 kg (27%), kg (17%) an 1-2 kg (4%). Aapun yang mnja asar pnnuan klompok bra rsbu aalah harga pasar. Ukuran Mahang hasl angkapan nlayan skoc sajkan paa Tabl 13. Tabl 13 Ukuran Mahang yang rangkap nlayan skoc ( ) Tahun Trp Ukuran (kg) Toal &g; Toal Sumbr: Hasl analss ar aa prmr.

124 96 Ukuran Mahang paa Tabl 13, slanjunya ukur panjang ubuhnya (Fork lngh). Dar 136 kor yang jakan conoh (Lampran 3) prolh panjang anara cm unuk yang brukuran 1-2 kg, cm brukuran 2-9 kg, cm, kg, an unuk brukuran kg. Hubungan anara panjang branya sajkan paa Gambar 24, yau mngku prsamaan gars lnr Y= X ngan nla R 2 =0.87. Gambar 24 Hubungan panjang-bra Mahang Snang Bru. Mahang arah rops prama kal brlur aau maang gona unuk yang bna, brlangsung paa kan yang brumur 2.8 ahun ngan panjang (FL) 105 cm an bra skar 25 kg. Duras brlur ar kan rsbu slama 6 bulan/ahunnya paa suhu 18 C. Sklus hupnya slama 7.5 ahun ngan panjang ubuh 170 cm an bra 176 kg (Fromnn an Fonnau 2001). Apabla brpaokan kpaa pnapa rsbu, maka nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru hampr 57% brukuran 1-20 kg mnangkap kan yang blum maang gona. Namun mkan, ukuran Mahang yang rangkap olh nlayan skoc ar ahun k ahun mngalam prubahan, yau srng ngan naknya baya oprasonal, nlayan cnrung mnangkap kan arg yang brukuran bsar. Hasl prubahan pola angkap ukuran Mahang rsbu sajkan paa Gambar 25. Paa Gambar 25 apa lha bahwa paa ahun 2003 kan yang omnan angkap aalah yang brukuran kcl, yau 87% brukuran 1-9 kg, sangkan yang brukuran bsar 10 kg hanya 13%, sbalknya paa ahun 2010 kan yang brukuran kcl (1-9 kg) hanya 41% an brukuran bsar (

125 97 Gambar 25 Prubahan ukuran kan yang angkap 8 ahun rakhr. aas 10 kg) 59%. Hal n brar, bahwa populas Mahang fshng groun kbraaannya mash bak, karna mnuru Pchr an Prksho (2001), apabla rja prubahan karah pnangkapan kan yang brukuran kcl mngnkaskan bahwa populas kan rsbu konsnya mnurun. Hal n mmprkua smas ar nkaor CPUE, karna mnuru Hoggarh (2006) unuk mnla kons aau saus sok ar Mahang slan apa smas ngan mnggunakan nkaor hasl angkapan, upaya angkap an CPUE, juga apa smas ngan mlha prubahan ukuran kan (sok sz). Apabla ukuran kan yang angkap mngalam prubahan ukuran karah yang lbh kcl, maka kons sok rsbu mngalam maur, sbalknya apabla ak rja prubahan maka kons saus sok alam kaaan unvlop. Olh karna ukuran Mahang yang angkap nlayan skoc (Gambar 25) paa kurun waku ahun 2003 hngga 2010 ak mngalam prubahan pnurunan karah ukuran yang lbh kcl, bahkan sbalknya, maka kons aau saus sok ar Mahang yang aa WPP 573 mash braa alam kons yang bak (unvlop). Hal n mnguakan kmbal bahwa smas yang lakukan IOTC (2011) rsbu unuk kons kan Mahang praran Samura Hna, ak pa apabla gnralsas suah mngalam ovrxplo.

126 Dscar by Cach Pngran nang by-cach rmnolognya banyak varasnya, namun yang umum gunakan aalah fns yang kmukan olh McCaugran (1992) paa saa workshop Nwpor, Orgon bulan Fbruar 1992 alam Alvrson al. (1996). Aapun yang maksu ngan by-cach aalah hasl angkapan yang rbuang (scar cach) spr pnyu, burung an ncnal cach (hasl angkapan spss non arg) spr kan lumba-lumba an hu. Nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru alam kgaan pnangkapannya, yang mnja kan arg aalah jns kan una, yau Mahang, Cakalang, Bgy una. Namun aa spss lan yang rangkap yau kan Marln (Trapurus angusrosrs), Tompk an Hu. Proporsnya kcl, maka jarang caa. Brasarkan asums rsbu, maka scar bycach, nlayan skoc Snang Bru rlaf kcl, bahkan unuk yang rbuang (scar) ak aa karna smua hasl angkapannya laku jual. Olh karna by-cach yang haslkan ak aa, maka ala angkap yang gunakan olh nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru Kabupan Malang mrupakan ala angkap yang ramah lngkungan Esmas Krkaan anara Kons Hro-osanografs Praran Fshng Groun ngan Kbraaan Ikan Hasl Tangkapan Ukuran Mahang yang rangkap rumpon olh nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru, palng omnan aalah ngan ukuran bra 2-9 kg (52%), aas 20 kg (27%), kg (17%) an 1-2 kg (4%). Hasl angkapan rsbu prolh ar mo mmancng, yau mo ona, coppng, omba an layang-layang (Tabl 14). Tabl 14 Mo pmancngan an ukuran Mahang ahun Ala Ukuran Ikan (kg) Kalaman Tangkap &g;20 Umpan waku Tona prmukaan bnang, kan pag an sor Coppng m snok, CD Sang har Tomba m umpan hup Sang har Layanglayang prmukaan Sumbr:Hasl analss aa prmr. kan sns pag, sang an sor

127 99 Dar Tabl 14 prolh gambaran bahwa mo pmancngan yang yang fkf unuk mnangkap Mahang rumpon aalah mo copng. Brasarkan sbaran suhu mngak maka poss rsbu braa lapsan campuran hngga rmokln, karna suhu sbaran mngak fshng groun unuk lapsan campuran aalah paa kalaman 0-29 m paa musm pralhan k-2 hngga musm bara (Okobr-Fbruar), sangkan paa musm mur paa kalaman 0-49 m, sangkan unuk lapsan rmokln paa musm pralhan k-2 hngga musm bara, rja paa kalaman m an Mo coppng mnja fkf karna umpan an maa pancng braa lngkungan yang suka kan yau lapsan rmokln mpa kan bsar brkumpul. Dar oal hasl angkapan mpa mo yang gunakan, mo coppng mnghaslkan 100% kan brukuran kg an 30% yang brukuran aas 20 kg. Basarkan hasl angkapan rsbu apa smas bahwa kan Mahang mmlk prfrns lngkungan yang ssua ngan kons hroosanograf ar fshng groun (rumpon). Aanya kssuaan anara lngkungan ngan kan rsbu, apa lha ar hasl angkapan ngan mnggunakan mo copng. Mo copng aalah mo mmancng ngan mnark an mngulur-ulur ln ngan angan, kalaman maa pancng mncapa m. Hal n brar pmancngan lakukan paa lapsan campuran hngga rmokln. Mnuru Wng al. (2009) Mahang 93.4% alam fas hupnya braa lapsan campuran an rmokln ngan kalaman 200 m. Dar waku rsbu (93.4%) slama 72.0% braa alam lapsan campuran paa kalaman sampa 50 m (mx layr), paa malam har: % an sang har % Dngan mkan apa smpulkan bahwa lapsan campuran hngga kalaman 100 m paa lapsan rmokln fshng groun mrupakan mpa yang opmal unuk mlakukan kgaan pmancngan. Paa kalaman anara m rsbu suhu brksar anara 14 hngga 28 C, ngan DO ksaran mg/l mrupakan kons yang cocok unuk una brukuran kcl maupun bsar. Kons n ssua ngan pnapa ar Mohr an Nsha (2000) yang mngaakan bahwa Mahang wasa Samura Hna

128 100 mmlk suhu prfrns brksar anara C ngan konsnras DO mnmal 1 mg/l. Slan cocok unuk yang brukuran bsar, lapsan campuran an rmokln paa fshng groun juga ssua ngan kons unuk fas larva yang mmbuuhkan suhu hanga aas 27 C (Conan an Rchars 1982). Suhu lapsasan campuran fshng groun braa alam ksaran anara C. Olh karna hasl angkapan mo copng an ona sbagan bsar mmprolh ukuran fas juvnl, maka slaan jawa mrupakan ara nursrng bag Mahang. Hal n kuakan ngan hasl angkapan lannya, yakn mo ona, 50% hasl angkapan kan kcl angkap ngan cara n. Slan kan larva an wasa anara kg, kan una yang brukuran bsar, aas kg braa juga lapsan campuran an rmokln. Brasarkan uraan rsbu apa smpulkan bahwa kbraaan kan brkaan ra ngan suhu mngak ar praran. D rumpon nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru apa prolh gambaran sbaga brku: 1. Lapsan campuran rja sampa paa kalaman 29 m paa musm bara an 49 m musm mur, lapsan rmokln rja sampa paa kalaman 149 paa musm bara an 199 m paa musm mur. Suhu sabl skar 27-28º C hngga kalaman 50 m. Slanjunya mnurun scara graual ar suhu skar 27ºC sampa suhu 14º paa kalaman 200 m. Paa lapsan alam mula paa kalaman 200 m, scara graual suhu mnurun ar 14.05º hngga suhu 3.42ºC paa kalaman 1600 m. 2. Paa lapsan campuran, Mahang yang rangkap brukuran 1-2 kg (100%), 2-9 kg (50%), kg (50%) an &g;20 kg (20%). Tnggnya hasl angkapan paa fas larva hngga juvnl (1-9 kg) Mahang lapsan n mrupakan prfrns yang suka olh una rsbu, campuran yang mmlk suhu hanga, basanya suhu yang suka braa aas 27ºC (Conan an Rchars 1982; Marsac 2002). Dngan mkan, apa uga bahwa fshng groun mrupakan haba yang ssua ngan fas rsbu karna ssua ngan suhu opmumnya, yau hngga kalaman 49 m ar prmukaan mmlk suhu yang sabl, yakn aas 27ºC hngga 28ºC. Slan mmlk suhu yang hanga, alam lapsan campuran fshng groun kaya akan klorofl-a ruama paa musm angn

129 101 mur ngan ksaran konsnras mg/l ngan konsnras DO brksar mg/l. 3. Paa lapsan rmokln, kan yang rangkap paa umumnya aalah fas wasa yau yang brukuran aas 10 kg. Hal n ssua ngan pnapa Mohr an Nsha (2000) yang mnyaakan bahwa kan wasa Samura Hna braa paa lapsan rmokln, ngan suhu opmal paa ksaran 13-24ºC Sangkan mnuru Rajapaksa al. (2010), unuk kan bsar ngan ukuran kg mnyuka suhu yang hanga, yau anara 28-30ºC. Hal n brar, kan una braa lapsan campuran an rmokln. Dngan mkan, maka kbraaan kan una wasa fshng groun nlayan Snang Bru braa ar prmukaan hngga sampa kalaman 200 m. 4. Apabla mlakukan pnangkapan, agar mmprolh hasl angkapan yang opmal, sbaknya rollng rumpon lakukan paa kalaman pancng anara m. Kbraaan kan una bsar prmukaan lapsan aas yang angkap ngan mo layang-layang mngaskan bahwa kan una mmlk sfa yang brasosas ngan bna brgrak (Dagorn an Fréon 1999). Kbrhaslan nlayan skoc mnangkap kan rumpon mmbukkan bahwa Mahang brasosas ngan rumpon, shngga kbraaan rumpon mnja pnng unuk nlayan (Cayr 1991). Brasarkan uraan aas prolh gambaran bahwa suhu mnja fakor pmbaas ar paramr hro-osanograf unuk Mahang fshng groun. Hal n ssua ngan pnapa Lan al. (2011) yang mngaakan bahwa sbaran suhu, ruama suhu mngak mrupakan pmbaas uama unuk Mahang, karna paa paramr lannya cukup olran. Hal n ssua ngan pnapa Song al. (2008) yang mnyaakan bahwa suhu, DO an klorofl mnja pnng karna brkaan ngan fakor makanan, smnara salnas praran Samura Hna abakan, karna cnrung rlaf sama, sangkan mnuru Brran al. (2008) fakor suhu mmgang pranan pnng, karna juga apa gunakan alam pnnuan lapsan campuran, rmokln an lapsan alam. Mahang wasa mnghabskan sbagan bsar hupnya paa lapsan rmokln ngan suhu opmal 24ºC

130 102 karna sbaran suhu sbaga pmbaas, akan mnnukan lapsan alam kolom ar. Aapun kons yang opmal unuk masng-masng varabl rsbu Samura Hna, aalah m, ºC, μg/l, an μg/l, sangkan salnas ak bgu brpngaruh rhaap prgrakan vrkal ar kan una rsbu. Namun, scara umum suhu al unuk sbaran una wasa aalah o C (Mohr an Nsha 2000) an paa waku sang har suhu yag compor brksar C, smnara paa malam har braa ara lapsan campuran yang hanga ngan suhu aas 27 C (Cayré 1991). Sangkan unuk fas juvnl aalah aas 27 C (Conan an Rchars 1982). Dngan mkan, maka aa krkaan yang nyaa anara sbaran suhu mngak ngan kbraaan Mahang masng-masng lapsan. Guna kpnngan rsbu, pngahuan nang kbraaan lapsan campuran (mx layr), rmokln (hrmocln) an lapsan alam (p layr) ara pnangkapan nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru pnng unuk mlk. Apalag alam kgaan prkanan angkap pnuh ngan kakpasan. Brbaga fakor mnja pnnu kbrhaslan alam prkanan angkap, anaranya aalah kons alam (naural sysm), manusanya snr (human sysm), kapal pnangkap (fl ) an pasar. Danara k mpa fakor rsbu sau sama lan salng brkaan sau sama lan, ruama unuk prkanan kan una yang hup Samura Hna. 4.3 Karakrsk Kapal Skoc PPP Ponokaap Snang Bru Aspk Tknolog Armaa Pnangkapan PPP Ponokaap Pmanfaaan sumbraya kan una, khususnya Mahang aau Yllowfn una (Thunnus albacars) yang aa praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur, mula knal olh nlayan Snang Bru Kabupan Malang paa 1998 slah kaangan nlayan ar Kabupan Snja ngan armaa angkap kapal jns skoc. Paa saa n armaa skoc mrupakan armaa yang mmgang pranan pnng alam prkanan una Snang Bru. Sblumnya nlayan Snang Bru hanya mnggunakan armaa angkap jns Sampan Paksan, Payangan an Jukung yang wlayah oprasnya praran pssr sampa k praran rroral aau sampa 12 ml. Kapal

131 103 skoc n anggap pnng karna arg kan uamanya aalah kan una (Efan 2010). Paa ahun 2010 komposs armaa angkap yang bramba labuh an bongkar mua PPP Ponokaap Snang Bru ar ahun 2001 hngga ahun 2010 ar yang palng omnan scara bruru-uru, aalah prahu Skoc (62%), Sampan Paksan (25%), Payangan (6%) an Jukung (7%) spr rlha paa Tabl 15. Tabl 15 Jns armaa yang mnara PPP Ponokaap Snang Bru Jns Armaa Skoc (5-10 GT) Payangan (10-30 GT) Sampan Paksan (Moor mpl) Jukung (anpa moor) Sumbr: Dolah ar laporan ahunan PPI Ponokaap ( ). Prkmbangan armaa skoc mula ahun 2001 sampa ahun 2010 mnunjukan prkmbangan yang sanga nyaa, yau mncapa 252%, ngan raaan prambahan prahunnya skar 25.1%. Pnngkaan ar prkmbangan armaa skoc yang bramba labuh an bongkar mua PPP Ponokaap Snang Bru, Kabupan Malang sajkan paa Gambar 26. Gambar 26 Prumbuhan armaa angkap PPP Ponokaap Snang Bru. Dar Gambar 26, apa lha bahwa ar ahun k ahun prkmbangan armaa skoc slalu mngalam pnngkaan, sbalknya unuk armaa angkap lannya mngalam pnurunan, ruama paa armaa sampan paksan. Prubahan rsbu, mnggambarkan bahwa armaa skoc lbh mngunungkan arpaa armaa lannya, karna ngan ala banu rumpon

132 104 apa prolh kpasan kan, hasl angkapan banyak an omnas Mahang yang mmlk nla jual ngg. Dngan mkan, slah mngnal armaa skoc, slanjunya sbagan bsar nlayan Snang Bru bralh jns usaha armaanya k armaa kapal skoc, shngga armaa angkap lannya spr sampan Paksan an Jukung mngalam pnurunan Spsfkas Armaa Tangkap Kapal Skoc Survy ar kapal skoc yang gunakan sbaga sampl (Lampran 4) Snang Bru prolh hasl bahwa armaa kapal skoc rbua ar kayu ngan raaan ukuran panjang 16 m, lbar 3.3 m, ngg 1.6 m, an bobo 10 GT. Kapal n lngkap ngan 2 msn alam (n-boar) ngan masngmasng brkkuaan 30 an 15 PK. Kapal skoc lngkap 3 (ga) buah box fbr glass mpa s alam palka unuk pnngn kan hasl angkapan ngan ukuran panjang 2 m, lbar 1.5 m an ngg 1.7 m. Kapal skoc yang gunakan unuk mnangkap Mahang rumpon, rsaj paa Gambar 27. Gambar 27 Kapal skoc nlayan PPP Ponokaap Snang Bru. Kapal skoc lngkap ngan ala navgas brupa Global Posonng Sysm (GPS) an kompas unuk pmanu k rumpon (lokas pnangkapan). Kapal skoc brbahan bakar solar, kbuuhan solar aalah 400 l/rp, ol 5 lr/rp, mnyak anah unuk pnrangan l/rp. Musm pnangkapan brlangsung 8 hngga 12 bulan alam sahun yang rganung paa kons cuaca ngan jumlah raaan rp 2-3 kal pr bulan, mana unuk sau kal rp

133 105 buuhkan waku 7-10 har. Spsfkas yang mlk olh prahu skoc rsbu, yakn panjang kapal 16 m, alam skala usaha pnangkapan kan una praran ZEE, klasfkaskan sbaga usaha pnangkapan kan una brskala mnngah. Aapun klasfkas armaa angkap unuk prkanan una aalah:1) skala kcl, yau kapal una brukuran &l;12 m, 2) skala mnngah, yau brukuran m, an 3) skala bsar, yau brukuran aas 24 m ( IOTC 2009). Dmasa akan aang kapal ngan ukuran skoc n mrupakan kapal yang al unuk mnangkap kan una, ruama Mahang. Paa ahun 2012 akan aur kapasas angkap an jumlah angkapan Mahang unuk sluruh anggoa IOTC. Ukuran kapal yang prbolhkan aalah kapal una yang brukuran maksmal 24 m (IOTC, 2011). Walaupun auran n mash banyak prnangkan, namun armaa skoc n prlu jakan alrnaf pngmbangan armaa una Inonsa, karna Inonsa rka auran IOTC rsbu sbaga anggoa. Mnuru Pchr an Prksho (2000) alam mnla kbrlanjuan pnangkapan kan, akan prolh nla bak apabla kapasas ukuran panjang kapal &l; 8 m, kurang bak (1) ngan ukuran 8-17 m an (0) an buruk unuk yang brukuran &g;17 m. Kapal skoc Snang Bru mmlk ukuran 16 m yang braa kagor 8-17 m, maka mmlk nla aau brskala 1. Hal n akan mnja pluang alam pngmbangan armaa una Inonsa karna walaupun brukuran kcl ap mampu bropras praran ZEEI. Namun ar sg knolog pnangkapan, pasca angkap an kualas sumbraya manusanya, mash rlaf rnah aau rasonal. Auran IOTC (2009) yang mngganggap kapal skoc sbaga usaha mnngah namun Inonsa mash lakukan subs, khususnya bahan bakar mnyak, akan anggap mlanggar auran pragangan una. Unuk mnghnar sanks ar planggaran aas auran rsbu maka pmrnah Inonsa harus proakf alam pnnuan klasfkas pnglompokan skala usaha prkanan una rakya agar skoc masukkan k alam usaha skala kcl aau knolog armaa angkap nlayan ngkakan.

134 Ala Tangkap (Fshng Gar) yang Dgunakan Mnuru Myak al. (2010) pnngkaan prouks una una pcu olh pnngkaan kapasas kapal an prubahan knolog ala angkap yang gunakan slah una mnja komoas pangan yang mmlk nla komrsal ngg. Pnngkaan fkvas an fsns kapal alam prouks kan una, mrupakan asar psanya prkmbangan ala angkap purs sn alam nusr kapal una. Ala angkap yang omnan alam nusr una aalah purs sn an long ln. Prouks hasl angkapan purs sn paa oal angkapan una una, rus mngalam pnngkaan yakn on paa ahun 1970 mnja 2.8 jua on paa ahun Mnuru Josph (2003), pnggunaan purs sn n mnngka psa, karna apa s scara vrkal sampa kalaman 150 m ngan panjang n sampa m an apa mnangkap grombolan una skalgus. Prouks kapal purs sn alam sau kal rp bsa mncapa on kan una bku. Namun mkan, pnggunaannya paa saa n prmasalahkan (ISSF 2011), ruama rumpon karna anggap ala angkap yang ak slkf an ak ramah lngkungan ruama akba ku rangkapnya una kcl an bycah lannya spr burung, pnyu, an hu yang brasosas rumpon. Targ uama ar purs sn n aalah Mahang an Cakalang, hampr 60% angkapan una Srp una brasal ar angkapan purs sn rumpon. Long ln paa mulanya sanga omnan namun paa ka 70-an mnurun hngga hanya nggal 15% ar prouks una una paa ahun Namun unuk usaha skala kcl rus brkmbang ruama unuk ngarangara brkmbang. Long ln n apa s sampa 100 km ngan 3000 buah cabang maa pancng paa kalaman 100 sampa 150 mr, shngga arg uamanya aalah una bsar yang braa lapsan bawah rmokln yang mmlk suhu lbh ngn. Kgaan pnangkapan kan una Samura Hna yang lakukan olh nusr prkanan una mula paa ahun 1973 ngan armaa kapal longln, purs sn an pol-an-ln yang mlk olh ngara Prancs, Rusa, Jpang an Tawan (IOTC 1998). Ngara yang brpran uama alam pngmbangan kapal una longln Samura Hna aalah Tawan, Jpang,

135 107 Inonsa, Kora, Chna, an Thalan ngan konrbus prouks lbh ar 83% ar oal prouks ar hasl angkapan longln (IOTC 2008). Tuna hasl angkapan ar kapal longln n konrbusnya mncapa 16% ar prouks una Samura Hna yau 1.67 jua on paa ahun Mnuru Noomorn al. (2010) hasl angkapan rngg prolh praran Somala an Sychlls (1.3 kan/100 hooks), ku praran Samura Hna Bara Sumara (1.2 kan/100 hooks) an Samura Hna Slaan Jawa ngan hook ra 1.0 kan/100 hooks) ngan spss omnan rrangkap aalah bgy una, yllowfn una, albacor una an sworfsh. Sama halnya ngan nlayan ar ngara lan, nlayan Snang Bru mlakukan kgaan prkanan angkap una praran Samura Hna, khususnya Slaan Jawa Tmur. Namun yang mmbakan aalah ala angkap yang gunakan mash brsfa rasonal, yau pancng ulur (han ln). Hasl angkapan armaa han ln Snang Bru omnas olh spss Mahang, yang ku olh Cakalang, Bgy una, Marln, an Tompk ngan propors masng-masng aalah 36.71%, 31.45%, 19.57%, 9.66% an 2.6%. Ala angkap yang gunakan aalah pancng ulur (hanln), sangkan mo yang gunakan aalah: 1) coppng, 2) ona, 3) layang-layang an 4) omba. Mngna cara an waku mnangkap, kalaman maa pancng, sra umpan yang gunakan unuk masng-masng mo rsbu sajkan paa Tabl 16. Tabl 16 Fshng gar an mo yang gunakan nlayan skoc Prhal Tona Coppng Layangan Tomba Pnangkapan Prmukaan m Prmukaan m Cara Dark prahu Tark ulur Prahu jalan Pasf Waku Pag&sor Sang har Sharan Sang har Umpan Ukuran Maa Pancng Ukuran Snar (lnr) Hasl Tangkapan Bnang mas, bulu kan Snok, Compac Dsk Ikan sns Umpan hup No 7 No 8,9 No 3 No 2 No 50 (0.75 mm), No 60 (0.80 mm) an No 70 (0.90 mm) Tuna ukuran 1-2 an 2-9 kg sbanyak 50% Cakalang ukuran 1-2 kg (100%) Sumbr: Hasl analss an wawancara. No 40 (0.65 mm) No 50 (0.70 mm) Tuna ukuran 1-2, an 2-9 (50%), kg (100%) &g;20 kg (50%) No 5000 No 6000 Tuna bsar (&g;20 kg) sbanyak 30% No 4000 No 5000 Tuna bsar (&g;20 kg) sbanyak 20%

136 108 Mo pmancngan yang prama kal gunakan olh nlayan skoc ssaa sampa lokas rumpon aalah mo layang-layang. Dalam mo layang-layang n gunakan lnr yang brukuran bsar (no aau 6 000) ngan maa pancng brukuran bsar (No. 3). Umpan yang gunakan aalah kan snss yang rbua ar kar aau kayu, basanya brbnuk kan an cum-cum. Mo n ssungguhnya aalah hampr sama ngan rollng, namun poss umpan lakan prmukaan ar. Ikan arg uama aalah kan una brukuran aas 20 Kg. Hasl angkapan una bsar ar mo layanglayang sbsar 50% ar oal angkapan/rp. Layang-layang gunakan sbaga plampung, maa pancng an umpan braa prmukaan ar. Paa saa mnrbangkan layang-layang, prahu rsbu alam kaaan brjalan skar rumpon. Pancng, umpan an ln yang gunakan paa mo pancng layang-layang rsbu apa lha paa Gambar 28. Gambar 28 Ala angkap yang gunakan alam mo layang-layang. Apabla mo layang-layang rsbu ak brhasl, maka brkunya gunakan mo coppng, mo n mrupakan mo ark ulur (han ln). Umpan yang gunakan rbua ar snok aau compac sk bkas yang bua mnyrupa kan-kanan (Gambar 29). Mo coppng mnggunakan bau sbaga pmbra, shngga umpan bsa masuk sampa kalaman anara m. Ikan arg aalah kan una brukuran anara kg an aas 20 kg. Dar hasl jusfkas paa nlayan prolh hasl bahwa una yang prolh unuk ukuran anara kg (100%), 30% brukuran aas 20 kg an 50% unuk ukuran una kcl 1-2 kg an kan cakalang ukuran 2-6 kg hampr 50% ar oal angkapan.

137 109 Gambar 29 Ala Tangkap Mo Coppng Slan gunakan mo yang brsfa akf, juga gunakan kgaan pnangkapan ngan mo yang brsfa pasf, yau mo omba yang lakukan paa sang har. Mo n brsfa pasf karna ala pancng lpas bgu saja, prgrakan umpan prolh ar umpan hup, basanya kan lmuru, kmbung aau cum-cum (Gambar 30). Gambar 30 Ala pancng mo omba. Kalaman pancng ar mo n, mncapa m. Aapun maa pancng yang gunakan aalah No 2 (ukuran palng bsar). Sbaga ana umpan makan olh kan arg, basanya gunakan plampung yang brasal ar jrkn ar, jrnkn n alam bahasa Snja namakan omba, shngga mo n knal juga ngan slah pancng omba. Ikan arg aalah una bsar (&g;20 kg). Hasl angkapan kan una bsar yang prolh mlalu mo n aalah skar 20% ar oal angkapan/rp. Apabla k ga mo rsbu ak brhasl, maka mo yang gunakan aalah mo ona, yau pancng ark olh prahu yang brgrak brkllng skar rumpon. Umpan yang gunakan aalah bnang

138 110 mas an bulu kan sura, ngan maa pancng brukuran nomor 7 spr yang rsaj paa Gambar 31. Mo n sanga hnar apabla ak rpaksa, karna kan una yang rangkap paa umumnya una ukuran kcl, yau una brukuran 1-2 an 2-9 kg sbsar 50% ar oal hasl angkapan. Brasarkan cara opras mo pancng yang gunakan maka ala angkap yang gunakan olh nlayan Skoc brsfa ak mrusak aau ramah lngkungan an slkf unuk ukuran una bsar. Prouks oal Mahang yang prolh ngan mo pancng coppng, ona, layang-layang an omba masng-masng aalah 53%, 28%, 14% an 5%. Gambar 31 Ala pancng mo ona. Mo yang palng fkf anara k mpa mo aalah mo coppng, karna umpan masuk k praran sampa kalaman m yang mrupakan haba yang suka kan-kan una bsar. Mnuru Cayré (1991) paa sang har una bsar rumpon mmlk grakan vrkal akan brgrak sampa paa kalaman anara m ar lapsan bawah rmokln, jarang skal sampa k prmukaan (0-10 m). Pnggunaan ala angkap pancng rsbu paa umumnya mrupakan ala angkap yang slkf, ruama unuk mo coppng, layang-layang an omba, karna sbagan bsar kan yang angkap aalah una yang brukuran bsar (&g;20 kg), shngga harapkan suah maang gona smua. Ssungguhnya ar k mpa mo rsbu, apabla njau ar ss kolog mo layang-layang yang palng ramah lngkungan an slkf, karna hasl angkapan Mahang yang prolh aalah brukuran bsar, yau aas 20 kg. Namun anpa alasan yang jlas mo pancng layang-layang rsbu larang pnggunaannya apabla

139 111 opraskan olh kapal aas 5 GT praran ZEEI (jalur pnangkapan III) sbaga mana ruang alam Prauran Mnr Klauan an Prkanan Rpublk Inonsa Nomor PER.02/MEN/2011 pasal 30 aya 11 yang prjlas alam lampran Nomor Olh karna hasl angkapan pancng layang-layang paa hasl analss mmlk nla slkfas yang ngg an ramah lngkungan, maka prauran rsbu prlu njau ulang kmbal. Pnggunaan ala pancng rsbu mrupakan ala angkap yang pasf, slkf an ak brampak ngaf rhaap lngkungan shngga mmlk nla yang bak sbaga nkaor alam mnla nks kbrlanjuan. Mnuru Pchr an Prksho (2001), alam mnla kbrlanjuan pnangkapan kan, akan prolh nla bak apabla ala angkap yang gunakan mmlk nla slkf yang yang ngg an ak brampak rhaap lngkungan shngga br skala 2. Dngan mkan, scara kolog maka pnggunaan ala angkap yang gunakan olh nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru Kabupan Malang aalah bak, shngga pnggunaan paa akan aang prlu prahankan Pralaan an Mo Pnanganan Kapal, Kualas Hasl Tangkapan an Pasar Ikan una (Thunus spp) mrupakan komoas pangan yang sanga gmar an car pasar una, karna mmlk kualas agng yang sanga bak, lmbu, an lza, sra mmlk kanungan gz yang ngg, karna smua asam amno ssnsal rapa paa agngnya (FAO 2007). Gra aau kualas kan una sanga nukan olh ukuran, warna, ksgaran an kanungan lmak, sampng pnampakan umumnya. Smakn ngg kualasnya, maka harganya akan ngg pula. Targ uama kapal una longln aalah kan una unuk prouk shasm, sangkan kualas bawahnya bua sak, smok an kan kalng. Ikan mrupakan prouk yang muah rusak maka pnanganannya harus cpa lakukan. Unuk mmprolh kualas shasm, sgra slah angkap una rsbu slanjunya makan ngan cara mnusuk bagan syaraf oaknya (sunn), spk, an oubl spk ngan ala anguch, an arahnya sgra kluarkan, kmuan kluarkan nsang an s prunya, cuc ngan ar ngn. Pkrjaan rsbu harus lakukan

140 112 alam waku ak lbh ar 15 mn. Slama pmrossan, una harus rhnar ar sngaan maahar an ak sampa mnra (suffr) shngga rhnar ar burn una synrom. Jpang sbu yak-nku an ak masuk sanar unuk jakan shasm. Pralaan yang harus prsapkan sblum lakukan pmancngan mula aalah k harus prsapkan an lngkap ngan pralaan yang prlukan unuk pnanganan, spr gaffs, fsh ba, spk, anguch ools, psau, grgaj agng, ma, hook, ska nlon, sawar hos, carp or pa, glovs, an muon cloh aau plasc boy bag. Pngawan una yang akan bua shasm bsa lakukan ngan pross rana ngn (Chll) aau bkukan. Apabla una yang angkap ak lama prossnya sampa ba pasar maka cukup mnggunakan s, sangkan unuk prouks pngalngan smpan paa suhu 18 C aau bawahnya, slama prjalanan k pusa pnaraan. Hampr smua kapal una longln lngkap ngan pralaan rsbu guna mnjaga muu kan yang haslkan ( coasfsh/scons/vlopmn/ FDS Publcaons/ FDSManual). Pralaan an prsapan k unuk pnanganan kan paa Skoc ak prsapkan scara khusus, ak spr paa kapal una longln morn. Pralaan yang sapkan unuk pnanganan yau ganco an psau. Pnanganan kan lakukan paa sor har bahkan malam har slah kgaan pmancngan brhn an hanya lakukan unuk hasl angkapan yang brukuran bsar (&g;10 Kg), sangkan yang brukuran kcl ak lakukan pnanganan. Pnanganan yang lakukan yau pmbuangan nsang an s pru. Prosur n lakukan apabla hasl angkapan sk, sbalknya apabla hasl angkapan banyak ak lakukan kgaan pmrossan, bahkan kan barkan aas k rsnga panas maahar. Hasl angkapan slanjunya smpan alam fbr box yang awkan ngan cara rana ngn. Sbaga pnngn gunakan s balok (70-80 balok/rp), sap balok mmlk bra 30 Kg. Pnympanan lakukan alam box yang rbua ar fbr, sap kapal lngkap 3 un fbr box. Kualas hasl angkapan nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru paa umumnya mmlk kualas rnah yang sbabkan pnanganan ak

141 113 ssua ngan prosur unuk ujuan shasm. Krbaasan pralaan unuk pnanganan an knolog yang mlk mngakbakan hampr 70% hasl angkapannya brmuu rnah. Kualas Mahang hasl angkapan kapal skoc Snang Bru unuk yang brukuran &g;20 kg ar oal pngrman kg yang krm kpaa PT. Klola Mna Lau Grsk paa anggal 18 Mar 2011 ak aa yang rmasuk kagor ngan Kualas A. Brasarkan sanar pabrk (Tabl 17), kualasnya hanya masuk paa kagor klas B, C an D, masng-masng aalah kg (35%), kg (49%), 434 kg (22%) an kg (0.6%). Paahal kualas kan yang krm rsbu suah anggap kualas bak (gra A). Prunukan ar masng-masng gra rsbu apa lha paa Lampran 5. Tabl 17 Sanar Fsk an Bolog Pabrk No Im Kualas A Kualas B Kualas C Kualas D Rjk 1 Warna Dagng Mrah Crah Mrah Mrah Mua Puca Puca 2 ak Aroma Dagng Sgar Sgar Sgar Bau / Bas braroma 3 Tksur Dagng Knyal Knyal Knyal lmbk hancur 4 Rasa Dagng Sgar, Mans Sgar Sgar Tak Brasa Bau / Bas 5 TPC &l; /gr &l; /gr /gr /gr /gr 6 Hsamn &l;50 ppm &l;50 ppm &l;50 ppm &l;50 ppm &l;50 ppm 7 Salmonlla E. Coll Colform Sumbr: PT. Klola Mna Lau (2011). Rnahnya muu hasl angkapan rsbu, brampak kpaa harga jual. Slan krbaasan knolog, pnybab uama ar rnahnya muu kan yang prolh karna aanya prsps nlayan bahwa anara kan yang brmuu bak an ak PPP Ponokaap mmlk nla jual yang sama. Shngga pnanganan kan kapal anggap mnambah prkrjan. Prsps n asarkan paa saa pllangan olh pugas llang, harga ak brpaokan kpaa muu kan namun asarkan paa sanar kuanas klompok bra, yau 1-2 kg, 2-9 kg, kg an &g;20 kg. Efk lanju ar kons rsbu, mnguakan prsps nlayan bahwa kan yang brmuu bak aau ak anggap sama saja. Dar hasl wawancara ngan 135 nlayan rsponn skar 95% mnghnak aa prubahan ssm pllangan ngan knuan muu jakan pokok pnnuan llang. Apabla PPP Ponokaap pllangan

142 114 asarkan paa paokan muu ngan harga yang lbh ngg, maka nlayan akan mlakukan pnanganan kan kapal brasarkan kapan sanar muu baku an mnangkap kan brukuran bsar saja. Dar hasl wawancara, ssungguhnya nlayan mngr an saar akan pnngnya mnangkap kan yang brukuran bsar, namun karna krpaksaan guna mnuup baya oprasonal maka smua jns kan paa akhrnya angkap. Nlayan brharap aa prbakan alam ssm pllangan PPP Ponokaap an prbakan nfrasrukur pnukung lannya. 4.4 Aspk Ekonom Prkanan Mahang Harga Jual an Pasar Paokan harga Mahang PPP Ponokaap, blum brpaokan kpaa muu kan, namun asarkan paa sanar kuanas klompok bra, yau 1-2 kg, 2-9 kg, kg an &g;20 kg. Harga Mahang ar ahun , unuk yang brukuran 1-2 kg, 2-9 kg, kg an &g; 20 kg, harga raaraa/kg masng-masng brksar anara Rp , Rp , Rp , an Rp Prubahan harga Mahang rsbu rnnya sajkan paa Gambar 32. Gambar 32 Raaan harga (Rp/kg) Mahang PPP Ponokaap. Dar Gambar 32 prolh gambaran, bahwa ar ahun unuk masng-masng ukuran mngalam pnngkaan, yau unuk yang brukuran 1-2 kg, 2-9 kg, kg an &g;20, masng-masng mngalam knakan sbsar 9%, 8%, 16% an 10% pr ahun. Knakan rngg rja paa kan yang

143 115 brukuran &g;10 kg. Apabla ksaran harga rsbu raa-raakan, maka unuk harga Mahang PPP Ponokaap aalah Rp /kg an apabla kurskan rhaap nla USD (1USD=Rp8 825), maka harganya aalah USD $ pr on. Pnnuan harga Mahang PPP Ponokaap, spnuhnya nukan olh harga llang yang spaka anara pmbl ngan pngambk sbaga kuasa ar nlayan aau pmlk kapal skoc. Plaksana llang lakukan olh KUD Mna Jaya, bawah pngawasan Baan Pnglola PPP Ponokaap. Namun mkan, srng kal uga aanya kspakaan harga anara pmbl an pngambk, aau anara pmbl unuk mngaur harga llang sblum lakukan llang. Kons n srngkal mnjakan salah sau pnybab rjanya konflk anara nlayan ngan pngambk. Mkansm llang yang aur olh KUD Mna Jaya n, anggap ak mngunungkan phak nlayan, karna psra llang baas ssua krra KUD, shngga psra lan ar luar ak bsa mlakukan kgaan llang. Pmasaran hasl angkapan Mahang nlayan Snang Bru lakukan brasarkan ukuran kan angkapan k prusahaan ksporr hasl olahan una. Unuk kan brukuran &g;20 kg an ukuran kg pasarkan sbagan bsar k prusahaaan Dnpasar, Grsk an Surabaya, smnara kan brukuran &l; 10 kg pasarkan k Surabaya an Banyuwang. Paa umumnya una brukuran 1-10 kg olah mnja prouk kalngan (cannng) sangkan aas kg olah unuk kan kalngan an smok an sak, sangkan aas 20 kg olah unuk prouk lon, sak an smok yang ksmuanya mrupakan prouk unuk kspor. Shngga hasl angkapan una ar PPP Ponokaap Snang Bru Malang, mrupakan komoas yang mnghaslkan vsa ngara, slan apa mnyrap naga krja an pnngkaan ksjahraan nlayan Baya Oprasonal an Pnapaan Pngluaran unuk kgaan pnangkapan Mahang nlayan skoc scara gars bsar rr aas baya unuk pmblan bahan bakar mnyak brupa solar, pmblan s pngaw hasl angkapan, an pmblan prbkalan brupa smbako. Baya rbsar kluarkan nlayan unuk

144 116 pmblan solar yau sbsar 78.0%, kmuan susul olh pmblan s sbsar 11.6% an smbako sbsar 10.4%. Kbuuhan s an smbako pasok olh pagang ar luar Snang Bru. Smbako aangkan ar koa Malang an Es brasal ar Koa Malang, Kabupan Blar an Tulung Agung. Sangkan solar prolh ar KUD Mna Jaya sbaga pmlk Solar Pak Dalr Dsl Nlayan (SPDN) ara PPP Ponokaap. Tabl 18 Jns pmbayaan nlayan skoc pr rp ahun Tahun Jns Baya pr Trp (Rp) BBM & Ol Es Smbako Raaan Prsnas (%) Sumbr: Hasl analss. Kbuuhan aas sluruh baya oprasonal rsbu sakan olh pngambk. Nama-nama pngambk an banyaknya kapal yang klola unuk masng-masng pngambk yang aa PPP Ponokaap Snang Bru paa ahun 2010 rsaj paa Lampran 8. Baya oprasonal yang kluarkan nlayan skoc unuk mnangkap una rsbu hung sbaga bagan ar kwajban pngambk. Slanjunya pnapaan nlayan prolh ar pngurangan ar oal jual kurang baya rsrbus, pngambk, an baya oprasonal. Paa pro ahun raaan baya oprasonal unuk sap armaa kapal skoc slalu mngalam pnngkaan, paa ahun 2003 raaan baya oprasonal unuk sap kapal skoc sbsar Rp pr ahun aau Rp pr rp an paa ahun 2010 mncapa Rp aau Rp pr rp. Knakan baya rsbu ar ahun 2003 hngga ahun 2010 mncapa % aau 19.17% pr ahun (Tabl 19). Knakan baya sbagamana urakan aas, rja karna pcu olh knakan harga BBM ruama paa ahun 2008, paahal BBM mrupakan komponn uama alam oprasonal shngga knakan BBM rsnu

145 117 slanjunya mngakbakan rjanya knakan harga bahan pokok smbako an baya lannya. Tabl 19 Raaan baya (Rp) oprasonal kapal skoc Tahun Trp Toal Baya baya/armaa Baya/Trp Baya/kg Knakan (%) Jumlah 2, Raaan Sumbr: Hasl analss. Pnapaan koor ar ahun 2003 sampa ahun 2010 mngalam flukuas. Sbalknya unuk knakan baya oprasonal mngalam knakan yang lnr pr ahun. Laju knakan pnapaan ar ahun 2003 hngga ahun 2010 sbsar 64.83% ngan knakan raaan sbsar 9.26% pr ahun (Tabl 20). Tabl 20 Pnapaan Koor (Rp) kapal skoc Tahun Trp Toal Pnapaan Pnapaan/armaa Pnapaan/rp Pnapaan/kg Knakan (%) (19.58) (11.91) Jumlah Raaan Sumbr: Hasl analss. Walaupun pnapaan mngalam pnurunan namun kgaan pnangkapan una, khususnya Mahang, rus mngalam pnngkaan. Prbanngan anara baya an pnapaan nlayan skoc unuk sap rp mnunjukkan nla yang surplus spanjang ahun walaupun nla slshnya smakn mngcl, khususnya paa ahun 2006 an 2009 mana rja knakan harga solar yang rass (Gambar 33).

146 118 Gambar 33 Prbanngan baya an pnapaan pr rp nlayan skoc ahun Pnapaan Nlayan an Pngambk sra Subs Pmbagan pnapaan unuk nlayan skoc prolh ar pnjualan Mahang an kan kuan lannya. D Snang Bru ssm pmbagan unuk armaa kapal skoc brba ngan kapal Payangan, maupun kapal lannya. Ssm pmbagan bakan aas asar kpmlkan, pmoal, nahkoa an ABK yang lah spaka brsama an brlaku scara umum. Aapun yang maksu ngan pmlk moal aalah orang yang mmbaya smua baya oprasonal kapal, rmasuk kbuuhan ABK, bak scara ksluruhan maupun sbagan. D Snang Bru pmlk moal rsbu sbu pngambk. Pngambk slan brkwajban unuk mnyakan kbuuhan baya oprasonal, juga brkwajban unuk mnyakan bahan-bahan unuk kbuuhan mlau, mnjualkan kan hasl angkapan pllangan an branggung jawab rhaap kslamaan kapal an ABK. Brasarkan pranan rsbu, aas asar kspakaan, pngambk Snang Bru mmprolh bagan pnapaan brksar anara 5-10% ar pnapaan koor pr rp. Slan mmprolh kunungan ar hasl pnjualan kan, kunungan lan prolh ar pnjualan solar, s an smbako. Margn kunungan unuk solar/l an s/balok aalah skar Rp 500, sangkan unuk smbako brvaras anara 10-20%. Ssungguhnya fnomna n jumpa wlayah pssr lannya, rjanya parun-cln anara nlayan an pmlk moal (Sara 2006). Bsaran baya yang kluarkan pngambk paa kapal skoc pnlan apa lha paa Tabl 21.

147 119 Tabl 21 Moal an pnapaan pngambk kapal skoc ar ahun Tahun TOTAL BIAYA (Rp) Jasa (5%) ar Pnapaan Pnapaan Pngambk (Rp) BBM (10%) ES (10%) Smbako (10%) Toal Pnapaan (Rp) Probably (%) Toal Sumbr: Hasl analss. Dar Tabl 21 apa lha bahwa moal yang kluarkan pngambk unuk mmbaya opras ar 27 kapal skoc yang jakan sampl ar ahun 2003 hngga 2010 aalah sbsar Rp Dar oal baya yang kluarkan rsbu prolh laba sbsar Rp Rao kunungan rhaap moal yang kluarkan aalah brksar anara 17-28% aau % pr bulan. Kunungan rsbu anggap wajar, mngnga ar moal yang kluarkan rsbu pngambk ak mmbrlakukan jamnan. Bahkan rao rsbu jauh lbh kcl ngan suku bunga yang awarkan olh kopras an Bank Prkran rakya yang brksar anara % pr bulan ambah jamnan an ssm amnsras yang rum. Brasrkan pranan rsbu, maka kbraaan pngambk PPP Ponokaap Snang Bru Kabupan Malang mmlk pranan pnng, karna apa mnggankan pranan KUD Mna Jaya an lmbaga kuangan lannya. Pnapaan pmlk kapal, nahkoa an ABK skoc, prolh ar pnapaan brsh. Ssm pmbagannya aalah oal pnapaan brsh bag 12 bagan, slanjunya pmlk kapal mmprolh bagan sbsar 6/12 (50%), nahkoa 2/12 (17%) an ABK 4/12 aau 33%. ABK basanya rr ar 4 orang, shngga mmprolh bagan 8.3% pr orang. Brasarkan ssm pmbagan rsbu, pnapaan brsh pmlk kapal aalah Rp pr kapal/ahun aau Rp 2 185, pr bulan, sangkan unuk nahkoa an nlayan skoc mmlk raaan pnapaan Rp pr bulan yang nlanya lbh ngg banngkan ngan nla upah mmmum rgonal (UMR) Kabupan Malang ahun 2010 yau Rp pr bulan.

148 120 Nlayan skoc yang sbagan bsar mrupakan pnaang, rlaf kurang rsnuh olh program-program banuan langsung yang sakan pmrnah sbagamana nlayan Dsa Tambakrjo yang prnah mnapakan banuan brupa pngaaan prahu, ala angkap, ala banu pnangkapan (rumpon) sra moal krja. Nlayan skoc umumnya mnapakan pnjaman moal krja ar pngambk an mnrma banuan subs pmrnah alam bnuk ak langsung spr BBM brsubs SPDN Ponokaap an hak unuk mnggunakan faslas yang bangun pmrnah PPP Ponokaap Analsa Usaha Kapal Skoc an Kpmlkan Usaha Kunungan alam usaha prkanan aalah fakor yang pnng alam kbrlanjuan aau aknya usaha prkanan u lakukan. Dalam usaha prkanan una, kunungan apa lha ar ua ss yau kunungan yang prolh pmlk an kunungan yang prolh ABK aau nlayan. Dalam analss knrja usaha, kunungan yang prolh pmlk apa lha ar nla R/C rao, pnapaan (n rvnu), an profably (%). Sangkan kunungan yang prolh ar ABK aau nlayan yang lha aalah bsarnya pnapaan an kbrlanjuan unuk mmnuh kbuuhan hup aau rumah angganya. Nla nvsas an pnyusuan paa kapal skoc rsaj paa Tabl 22. Paa Tabl 22 prolh gambaran bahwa nvsas awal unuk sau un kapal skoc paa ahun 2002 aalah Rp Dar hasl wawancara prolh gambaran bahwa umur kns sbuah kapal skoc aalah 5 ahun (60 bulan) shngga alam prhungan pmlk kapal alam pro ahun asumskan mlakukan nvsas sbanyak 2 (ua) kal yau ahun 2002 an Nla nvsas oal unuk prahu, ala angkap, an ala banu pnangkapan paa ahun 2002 aalah Rp an mnngka mnja Rp paa ahun 2008, shngga oal nvsas nlayan paa pro rsbu aalah Rp Invsas nlayan rsbu akan mngalam pnyusuan yang nlanya smakn brambah ngan raaan pnurunan nla Rp pr ahun.

149 121 Tabl 22 Nla nvsas an pnyusuan nvsas kapal skoc ahun No Uraan Nla Invsas Nla Pnyusuan Prahu skoc Msn skoc: a. Msn 30 PK b. Msn 15 PK Box pnngn Pancng GPS Pralaan masak Kompas Jangkar Tal jangkar Ganco, psau Bohlam, ak Promax Rumpon TOTAL Sumbr: Hasl analss ar aa prmr. Slan mngluarkan baya nvsas aas, pmlk kapal juga mngluarkan baya oprasonal yang rr ar pmblan solar, ol, s, smbako, upah krja nahkoa an ABK, pajak an baya manajmn yau rrbus pnglola PPP Ponokaap 1.5%, rsrbus sa 0.05%, an bagan pngambk 5 %, sra baya ak ruga. Prhungan arus laba asarkan kpaa raaan nla pnapaan, yau sbsar Rp ngan raaan nla baya oprasonal sbsar Rp Slsh anara pnapaan an baya oprasoanal prolh laba ngan raaan Rp pr ahun. Srng ngan mnngkanya harga BBM, s an smbako, maka laba yang prolh ar ahun kahun brflukuas. Paa Tabl 22, prolh gambaran bahwa knakan laba rja ar ahun 2003 sampa 2005, kmuan paa ahun 2006 mngalam pnurunan, slanjunya mula ahun 2007 kmbal sabl an rus mngalam pnngkaan. Gambaran baya, pnapaan an laba ar kapal skoc pnlan rsaj paa Tabl 23. Brasarkan nla krra spr alam Tabl 23, maka usaha pnangkapan kan una ngan mnggunakan kapal skoc PPP Ponokaap paa ahun 2003 hngga 2010 sanga mngunungkan bag pmlk sbaga pngusaha an plaku usaha bang pnangkapan kan una. Krra mngunungkan rsbu prolh ar hasl prhungan prforma klayakan usaha ngan yang apa lha ar nkaor Rvnu cos rao

150 122 (R/C), ar ahun k ahun mnunjukkan nla yang mngunungkan yau brksar anara Apabla kunungan yang prolh banngakan ngan nla nvsas ar kapal skoc rsbu (profably) maka prolh nla yang ngg ar ahun k ahun, yau brksar anara 68-94%. Tabl 23 Baya, pnapaan, sra laba kapal skoc ahun Tahun Toal Rvnu (Rp) Toal Cos (Rp) Prof (Rp) R/C rao Profably (%) Dscoun Ra (%) Sumbr: Hasl analss (Dscoun ra asarkan paa suku bunga baya nvsas Bank Umum (BPS, 2011). Apabla kunungan yang prolh banngakan ngan nla nvsas ar kapal skoc rsbu (profably) maka prolh nla yang ngg ar ahun k ahun, yau brksar anara 68-94%. Hal n brar apabla moal nvsas rsbu prolh ar pmnjaman ar prbankan (Bank Umum) maka usaha kapal skoc akan sanga mngunungkan, karna lbh ngg ar bunga kr nvsas ar bank rsbu yang brksar anara % pr ahun. Sbaga gambaran ar prhungan payback pro, nvsas paa ahun 2002 rsbu kmbal 27 bulan kmuan (Nla payback pro= 27), shngga paa ahun 2007 pmlk kapal apa mmprbaharu kmbal armaanya. Tnggnya ngka kunungan alam usaha pnangkapan kan una Snang Bru mnja aya ark bag pngusaha armaa skoc ar arah lan, spr Snja an Banjarmasn unuk mmnahan kgaan usahanya k Snang Bru. D Snang Bru kapal pnaang ar luar arah rsbu, apabla pmlknya ak mnap sbaga pnuuk prmann, sbu sbaga nlayan anon. Bnuk nvsas lannya yang brlaku Snang Bru aalah aanya pola krjasama anara pngusaha skoc Snang Bru ngan pmlk moal ar luar, spr ar Koa Surabaya, Banung, Jakara, Makasar, an

151 123 Banjarmasn. Pola krjasama yang spaka yau pngusaha Snang Bru branggung jawab kpaa ksukssan usaha an mmbaya kbuuhan oprasonal mlau, sangkan baya nvsas kapal spnuhnya mnja anggungan pmoal ngan pmbagan kunungan aalah 50:50 ar pnapaan brsh. Paa ahun 2008 rcaa 220 un kapal yang kagorkan sbaga kapal lokal (mlk pngusaha Snang Bru) an skar 90-an un anaranya mrupakan kapal yang mlk pngusaha yang brasal ar luar Malang ngan pola krjasama spr jlaskan aas, sangkan unuk kapal anon rcaa 129 un. Komposs kapal yang aa Snang Bru paa ahun rsbu, brasarkan kpmlkan usaha, 219 un (63%) mlk pngusaha ar luar an 130 un (37%) mlk pngusaha Snang Bru. Kons n ak mngunungkan bag Pmkab Malang, mngnga bsarnya pnapaan yang prolh ar ksraks sumbraya kan una nkma olh masyaraka luar Kabupan Malang (cash ou flow). Hal n prparah ngan kons ABK, yang sbagan bsar brasal ar luar Malang, ruama ar Kabupan Snja aau Kalmanan Tmur. Namun mkan, skap masyaraka Snang Bru ak mmprmasalahkan pnaang ar luar (krnal), bak sbaga nlayan anon maupun pmlk usaha baru, karna kaangan phak ksrnal anggap mngunungkan paa masyaraka lokal yang mmlk usaha rka ngan pnyaan moal oprasonal prahu an pasokan smbako an pancng, ruama unuk pngambk. Paa saa n rapa phak ksrnal, sbaga nlayan anon mmbrkan nla manfaa sbsar 38.05% unuk pnuuk lokal, sbaga hasl pnjualan solar an s, walaupun hampr 88,93% paa akhrnya bawa k luar Kabupan Malang. Dngan mkan, masyaraka Snang Bru mmbuka r unuk pnaang (anon), ak spr arah lan yang slalu mnolak kaangan kapal ar luar arah Konrbus Skor Prkanan Trhaap PDRB Salah sau bsaran konom yang srng gunakan unuk mngukur kmajuan pmbangunan suau arah aalah Prouk Domsk Rgonal Bruo (PDRB). PDRB akan mnggambarkan knrja akfas prkonoman skor

152 124 rl suau arah paa waku rnu. Dar PDRB akan apa rvaf bsaran konom lannya. Bsaran rvaf rsbu akan mnunjang an mlngkap bsaran PDRB alam analss shngga analss yang lakukan akan smakn akura an alam. PDRB aalah oupu ar akfas konom suau arah paa kurun waku rnu kurang baya anaranya. Agar rcrmn prkmbangan kuanas prouks yang ssungguhnya, maka pnghungan PDRB mnggunakan paokan harga rnu (basa sbu harga ahun asar aau harga konsan). Harga ahun asar yang gunakan harus mncrmnkan kons prkonoman suau arah khususnya an nasonal umumnya alam kaaan normal. Normal yang maksu aalah anara lan ak rja gjolak harga an klangkaan bahan baku, sablas pollk rknal, ak bolh rlalu jauh ngan ahun brlaku, an sbaganya. Tap bukan brar PDRB ak bsa hung/nla ngan harga ahun yang brsangkuan (basa sbu harga ahun brjalan aau harga brlaku), hanya saja nla yang haslkan ak apa mnggambarkan prkmbangan prouks yang ssungguhnya. Dalam hal n ahun asar yang gunakan aalah ahun 2000 ngan alasan bahwa ahun rsbu mmnuh asums sbaga ahun asar. PDRB Kabupan Malang apa lha paa Tabl 24. Tabl 24 PDRB Kabupan Malang Aas Dasar harga Brlaku (Mlyar Rp) Skor Pranan Tanaman bahan makan anaman prkbunan prnakan khuanan prkanan Sumbr: Malang alam angka ( ). Dar Tabl 24 apa lha bahwa skor prkanan msh mnja bagan ar skor pranan, banngka ngan skor pranan lannya PDRB skor prkanan mmbrkan konrbus yang palng kcl. Paa ahun 2009 konrbus sub skor prkanan hampr sama ngan sub skor khuanan, yau 1.2%, smnara subskor anaman pangan 62.2%, anaman prkbunan, 21.4%, an prnakan 14%.

153 125 Skor prkanan una Kabupan Malang blum prhungkan sbaga pusa prumbuhan konom rgonal yang basanya masukan alam prhungan PDRB, karna prhungan PDRB mrupakan suau pnkaan nkaor konom makro yang mnggambarkan ngka prumbuhan konom. Inkaor n basanya gunakan unuk mnla sampa sbrapa jauh kbrhaslan pmbangunan suau arah alam pro waku rnu. Smakn bsar nla PDRB-nya, maka skor n mmlk nkaor knrja yang rus umbuh an brkmbang. Kclnya konrbus sub skor prkanan banng sub skor lannya mmbukkan bahwa skor prkanan, khususnya prkanan una, blum kmbangkan an blum anggap pnng olh pmrnah. Paahal Snang Bru mrupakan salah sau pssr yang mmlk plabuhan rbak Slaan Jawa, khususnya Jawa Tmur karna slan aman juga brhaapan langsung ngan Samura Hna yang kaya akan kan plags bsar, ruama Mahang. Pmrnah Kabupan Malang sharusnya ak hanya mngmbangkan skor pranan, akan ap juga mngmbangkan skor prkanan angkap, khususnya una. Apabla kmbangkan nscaya akan mmbrkan sumbangan rhaap prumbuhan arah Kabupan Malang. 4.5 Aspk Sosal Prkanan Tangkap Nlayan Skoc PPP Ponokaap Snang Bru Tpolog Nlayan Snang Bru Tpolog nlayan Inonsa sampa saa n blum aur ngan jlas, nlayan baru fnskan sbaas maa pncaharan, yau orang yang mlakukan pnangkapan kan (UU No. 31 ahun 2004 pasal 1 aya 10) sangkan pnggolongan brasarkan skala usaha hanya aur mngna ujuan mnangkap spr yang rcanum alam pasal 1 aya 11 UU No 31 ahun 2004, yang maksu nlayan kcl aalah orang yang maa pncaharannya mlakukan pnangkapan kan unuk mmnuh kbuuhan shar-har, sangkan rmnolog mngna nlayan skala mnngah an bsar blum bakukan ngan pas. Auran yang aa, baru sbaas auran alur

154 126 prkanan brasarkan bobo onas an ala angkap spr alam Kpmnan No. 392 ahun 1999 nang jalur pnangkapan kan. Brasarkan Kpmnan nomor 392/1999 rsbu, kapal skoc Nlayan Snang Bru ngan panjang raaan 16 m ngan bobo 10 GT msnya braa jalur pnangkapan II (sbaas 12 ml) paahal ara fshng groun ar kapal skoc rsbu sampa wlayah jalur III (ZEEI sampa 200 ml). Mnuru auran IOTC (2009) kapal skoc Snang Bru rsbu, karna bropras wlayah ZEEI ngan kan arg una bsar, maka golongkan k alam usaha prkanan una skala mnngah, yau ukuran kapal yang aa ksaran m. Brasarkan ala angkap yang gunakan, pngalaman an ngka pnkan yang mlk, ssungguhnya bsa kagorkan kalam nlayan rasonal. Namun karna wlayah oprasnya sampa ZEEI, nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru srng anggap morn an brkramplan ngg Pnkan, Umur an Pngalaman Nlayan Skoc Pnkan mrupakan salah sau pnnu ar kualas sumbraya alam kgaan pnangkapan. Pnkan formal maupun nonformal mrupakan moal asar bag nlayan armaa skoc, unuk apa mngakss nformas mlalu brbaga ma shngga mmuahkan mrka mnyrap suau prubahan aau novas yang brhubungan ngan prlaku SDI kan Praran ZEEI sra kramplan alam mngopraskan armaa ngah hmpasan glombang Samura Hna. Kmampuan an kramplan unuk brfkr an brnak alam khupan shar-har, sanga nukan olh fakor pnkan yang mlk. Pnkan mrupakan pross pngahuan, kramplan maupun skap yang apa lakukan scara rncana shngga prolh prubahan alam mnngkakan araf hup. Kualas sumbraya manusa sbaga ABK an nahkoa armaa kapal skoc ar 135 rsponn nlayan skoc yang bropras praran ZEEI Samura Hna, rsaj paa Gambar 34.

155 127 Gambar 34 Pnkan nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru. Dar Gambar 34 mnunjukkan bahwa jka lha ar ngka pnkan paa umumnya nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru mash rgolong rnah. Hal n unjukkan ngan lulusan ngka pnkan, yau skar 53% nlayan lulusan ar SD aau sngka Skolah Dasar, 36% lulusan SMP an hanya 1 % lulusan ar SMA. Nlayan rsbu paa umumnya (95%) suku Bugs brasal ar Kabupan Snja Sulaws Slaan an ssanya brasal ar Jawa an Maura. Rnahnya ngka pnkan paa nlayan rsbu, sbabkan karna nlayan ak bsa mlanjukan pnkan kjnjang lbh ngg sbaga akba fakor krbaasan baya. Shngga ngan krbaasan klmuan rsbu, mnangkap kan sbaga nlayan jakan pkrjaan alrnaf. Ksaran umur nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru, aalah brksar anara ahun (59%), ahun (26%), ahun (7%) an brusa aas 30 ahun brksar 9%, spr rsaj paa Gambar 35. Gambar 35 Usa nlayan kapal skoc PPP Ponokaap Snang Bru.

156 128 Brasarkan kagor usa proukf, maka nlayan skoc rsbu rmasuk paa golongan usa proukf. Kons rsbu, mnukung pkrjaan sbaga nlayan skoc yang mmbuuhkan naga yang kua, karna slan prlukan unuk kgaan mmancng yang mnggunakan han ln, juga prlukan alam mngopraskan prahu sampa k ujuan (rumpon) yang braa ZEEI Samura Hna, ngan arus an glombang yang bsar. Kbrhaslan kgaan angkap slan nukan olh kkuaan fsk an pngahuan, juga sanga nukan pngalaman nahkoa alam mmanu ABK unuk mmancng kan. Kramplan mmancng yang mlk olh nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru paa umumnya prolh ar pngalaman an kkuaan sprualnya. Inus gunakan saa akan prg mlau, ruama olh nahkoa, msalnya: (1) nahkoa brpanangan unuk mnolh k kr an k kanan saa brjalan mnuju prahu, shngga kpala harus mnunuk (2) nahkoa brpanangan unuk mnjawab pranyaan sapapun, apabla aa yang mnyapa : mau k lau ya? basanya nahkoa mmbaalkan kbrangkaannya, walaupun prahu suah sap unuk mlau, (3) ABK, ak bolh mmnjam an mmnjamkan apapun yang aa alam prahu slah prsapkan unuk brangka. Apabla knuan rbu langgar, maka nahkoa an ABK myakn bahwa kjaan rsbu mrupakan prana ksalan. Pngalaman nahkoa prahu skoc yang aa Snang Bru raa-raa 4-5 ahun, sangkan ABK 2-5 ahun. Dar hasl wawancara prolh gambaran bahwa ngka pnkan SD an SMP anggap lbh rampl an ckaan alam hal mmancng, jka banngkan ngan lulusan SMA aau yang lbh ngg lannya. Hal n rja karna nlayan yang brpnkan hanya sngka SD an SMP ak banyak plhan pkrjaan yang ssua ngan ngka pnkannya shngga akan bkrja sbak-baknya an fokus paa pkrjaan rsbu. Smnara nlayan yang brpnkan SMA aau aasnya brharap mash aa pkrjaan lan yang lbh bak shngga bkrja sbaga nlayan ak rlalu fokus an kurang kun. Fnomna n ssungguhnya akan brbalk apabla armaa angkap yang mlk mmlk knolog ngg, arnya smua hasl kgaan pnangkapan mrupakan suau

157 129 krpauan anara pmkran yang haslkan ar pross klmuaan, usaha an oa. Sbalknya unuk nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru, olh karna knolog yang gunakan rnah (rasonal), maka hasl yang prolh paa umumnya anggap sbaga kbrunungan smaa. Kons n mngakbakan rnahnya pmanfaaan SDI Tuna yang aa praran ZEEI Samura Hna, yang mmbuuhkan ngka pngahuan an knolog ngg sampng pngalaman Srapan Krja Krja an Prumbuhan Nlayan Skoc Srapan Tnaga Krja Nlayan Armaa kapal skoc mmlk naga krja 1 orang sbaga nahkoa an 4-5 orang sbaga ABK, namun raaan 4 orang ABK. Kbraaan kapal skoc Snang Bru olh pnuuk lokal anggap brkah, karna mmbuka lapangan krja baru ruama unuk PPP Ponokaap. Sblum brangka kapal skoc brshkan rlbh ahulu ngan jumlah pkrja sbanyak 2 orang, kmuan mmprkrjakan 2 orang sbaga pngs prbkalan. Paa saa kan mnara, unuk bongkar kan prkrjakan 4 orang pngangku kan ar kapal k PPP Ponokaap, slanjunya ar PPP Ponokaap unuk mngangku kan k pnampungan pkrjakan 2 orang manol. Dngan mkan, unuk 1 kapal skoc apa mnyrap naga krja skar 15 orang. Jumlah nahkoa an ABK skoc yang aa PPP Ponokaap Snang Bru Kabupan Malang paa ahun 2010 saa n aalah orang. Smnara jumlah naga krja oal yang srap ara bla asumskan bahwa sap skoc brangka mnuju wlayah pnangkapan an mlakukan pnaraan kan masng-masng 3 (ga) kal sap bulan maka oal pnaraan an pmbrangkaan sluruh skoc alam sbulan aalah 909 kal, shngga buuhkan naga krja sbanyak 455 orang unuk mlayan skar 30 kal pmbrangkaan an pnaraan pr har. Jumlah pngambk saa n aalah 17 orang, shngga oal naga krja yang rsrap langsung paa ahun 2010 unuk naga krja yang rsrap ar 303 un kapal skoc aalah orang. Tnaga krja lan yang rsrap scara ak langsung anaranya aalah pkrja yang rka ngan pngaaan smbako, solar an s, pagang an pnjual kan, pngusaha

158 130 ransporas, pngusaha pngolahan kan pnang, ukang ojk an pagang, bngkl, rumah makan an pagang lannya. Kbraaan naga krja pmbrsh, pngs kapal, an pmbongkar mua kan mnja aya ark nlayan anon unuk aang k Snang Bru. Brasarkan hasl wawancara, kbraaan naga krja ara sanga mmbanu para ABK, shngga ak prlu bkrja lan slan mmancng kan an bsa sraha slah sampa ara. Smnara wlayah lan spr Laranuka, Lombok an arah lannya sul mncar naga ara. Slan u, aanya kmuahan unuk mnjual kan ngan cpa an akss rhaap kbuuhan prbkalan, spr solar, s an smbako rsa ngan muah Snang Bru Prumbuhan Nlayan Skoc Pnuuk Dsa Tambakrjo paa ahun 2010 sbanyak jwa ngan propors pnuuk yang brprofs sbaga nlayan 48.50% aau sbanyak jwa (BPPS 2010). Dar propors rsbu rbanyak mrupakan nlayan skoc yang jumlahnya mnunjukkan prumbuhan sgnfkan paa ahun yau ar 385 mnja jwa aau 34.4% ar jumlah oal pnuuk sa. Prkmbangan nlayan skoc ar ahun k ahun, rnnya apa lha paa Gambar 36. Gambar 36 Trn pnngkaan jumlah nlayan PPP Ponokaap Snang Bru Tahun Dar hasl analss prolh raaan prumbuhan nlayan ar ahun 2001 sampa ahun 2010 aalah skar 20%. Scara proporsonal jumlah nlayan skoc, payangan, sampan paksan an jukung yang mnara PPP Ponokaap sajkan paa Gambar 37.

159 131 Gambar 37 Propors nlayan brasarkan jns prahu PPP Ponokaap ahun Nlayan skoc sbagan bsar (90%) mrupakan nlayan pnaang (anon) ar suku Bugs Kabupan Snja Sulaws Slaan yang knal angguh an rampl alam mmancng kan plags bsar, smnara ssanya sbanyak 10% brasal ar Maura an arah lan skar Kabupan Malang. Paa umumnya prahu skoc yang bropras Snang Bru, walaupun pmlknya brasal ar masyaraka Snang Bru, namun ABKnya aangkan ar Kabupan Snja. Sangkan nlayan payangan, sampan paksan an prahu jukung, brasal ar suku Maura an Jawa Pola Krja Nlayan Kapal skoc prama kal brkmbang Snang Bru, slah masuknya nlayan anon ar Kabupan Snja, Sulaws Slaan. Kaangan mrka k Snang Bru scara ak sngaja, namun hanyu ar praran Nusa Tnggara Bara paa ahun Paa mulanya kaangan nlayan anon rsbu ak rma olh nlayan Snang Bru, namun brka krjasama an nrakas anara nlayan anon ngan masyaraka Snang Bru paa akhrnya kbraaannya rma olh masyaraka Snang Bru. Slanjunya brkmbang mnja bnuk krjasama, salng mngunungkan alam hal pnangkapan kan una bsar, ruama yang aa praran ZEEI Samura Hna. Pola krjasama yang mngunungkan slanjunya mnja kspakaan brsama. Nlayan anon brkwajban unuk alh knolog kpaa nlayan lokal Snang Bru, smnara kbuuhan prbkalan mlau nlayan anon

160 132 an pnjualan hasl angkapan angan olh pngambk ar masyaraka Snang Bru. Slan u nlayan anon, walaupun smnara nggal Snang Bru ap harus masuk k alam kanggoaan nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru. Saa n suah banyak nlayan lokal yang mnguasa knolog pnangkapan an mmlk prahu skoc, smnara nlayan anonpun suah banyak yang brbaur ngan masyaraka Snang Bru an anaranya aa yang mnja pngambk unuk mmasok prbkalan opras an mnangan pnjualan hasl angkapan. Kaangan nlayan anon slanjunya mngakbakan prubahan pola krja nlayan Snang Bru, yang sblumnya lbh banyak mlakukan pnangkapan kan ngan pola brburu (hunng) yang sfanya nvu, bralh k pola mmancng (fshng) rumpon scara brklompok. Prjalanan mnuju fshng groun basanya lakukan brsama olh 5 hngga 10 buah prahu skoc, bag nlayan lokal yang blum mmlk rumpon prbolhkan mnangkap kan rumpon mlk nlayan anon. Kpmlkan an pmbuaan rumpon lakukan scara brklompok, karna sau un rumpon klola unuk 5 un kapal Skoc sbaga fshng groun brsama. Nlayan yang bkrja paa sbuah skoc yang sama umumnya mmlk hubungan kkrabaan. Prakk n prkua olh parspas kluarga nlayan yang rlba langsung alam prsapan pmbrangkaan an saa pnaraan hasl angkapan. Krlbaan kluarga alam prsapan an pnaraan kan rsbu banyak pngaruh olh ak aanya pluang krja lan Dsa Tambakrjo shngga sbagan bsar nlayan skoc an kluarganya mngganungkan spnuhnya sumbr pnapaan mrka ar kgaan pnangkapan Jumlah Plaku Usaha Prubahan prsnas jumlah kapal skoc yang brpangkalan PPP Ponokaap alam sau ahun mrupakan gambaran ar namka kluar masuknya nlayan unuk mlakukan kgaan pnangkapan mahang paa suau ahun rnu. Nla prsnasnya mnunjukkan namka prubahan jumlah plaku usaha, yau apabla nlanya ngaf brar aa plaku usaha yang kluar an sbalknya bla nlanya posf brar aa plaku usaha baru

161 133 yang masuk. Raaan prsnas prambahan jumlah prahu skoc PPP Ponokaap ahun aalah 19.2%, mnunjukkan bahwa alam sap ahun rapa pnambahan plaku usaha baru sbsar 19.2% spr rsaj paa Tabl 25. Tabl 25 Dnamka jumlah upaya pnangkapan (rp) Mahang ngan kapal skoc PPP Ponokaap Tahun Raaan Jumlah skoc ((un) Prubahan (%) Sumbr: Hasl analss ar aa prmr. Nla prsnas rsbu juga mnggambarkan aanya pnngkaan raaan kapasas angkap nlayan skoc PPP Ponokaap sbsar 19.2% pr ahun Konflk Pnglolaan Nlayan skoc PPP Ponokaap slama n lah mnghaap brbaga konflk alam mlaksanakan kgaannya yakn konflk cara prouks aau ala angkap, konflk klas, an konflk usaha. Konflk cara prouks aau ala angkap rja sjak awal nraks nlayan anon ngan nlayan lokal mana skoc mmlk kmampuan lbh ngg unuk mnangkap kan banngkan ngan sampan paksan an payangan. Kapal skoc mampu mnangkap sampa k praran ZEEI paa rumpon yang mrka mlk. Smnara paksan an payangan ak mampu sampa k ZEEI an mnangkap kan pun ngan cara mncar kan/mmburu kan karna ak mmlk rumpon. Konflk rja sbabkan nlayan lokal mnangkap kan paa rumpon nlayan anon anpa zn. Namun akhrnya konflk ak brkmbang karna nlayan skoc mmlh mmnahkan rumpon k wlayah yang sul jangkau olh prahu payangan an paksan Konflk klas rja anara nlayan skoc ngan armaa purs sn yang brasal ar Pkalongan, Bnoa, an Muara Angk Jakara ngan knolog angkap yang brba. Daya angkap purs sn yang lbh ngg mnybabkan armaa rsbu ngan muah mlakukan pnjarahan kan yang mnybabkan krusakan rumpon shngga mnmbulkan krugan bsar bag nlayan skoc. Upaya mas ar pmrnah Provns Jawa Tmur an Jawa

162 134 Tngah blum brhasl mnghnkan prakk pncuran an pngrusakan rsbu. Slan u rapa pula konflk anara pmlk prahu an nlayan skoc ngan pngambk yang mnyakan moal bag opras pnangkapan kan. Konflk basanya pcu olh prakk kcurangan alam pnmbangan an pnghungan saa pllangan kan. Konflk spr n apa slsakan mlalu musyawarah ngan mngharkan phak yang brkonflk pmpn olh okoh masyaraka Snang Bru an klompok nlayan Ksaaran Lngkungan Nlayan skoc mmlk ksaaran yang rnah nang prlunya mnrapkan knolog pnangkapan yang ramah lngkungan bag kbrlanjuan usaha pnangkapan yang mrka lakukan. Dar 65 rsponn hanya 27% mnjawab ak suju apabla pnangkapan Mahang lakukan ngan mnggunakan rawl aau purs sn yang apa mrusak rumpon an mnybabkan populas kan mnghlang 2 hngga 3 bulan ssuah pngoprasannya. Slanjunya 65% rsponn mnyaakan akan mnggunakan ala angkap lan yang kapasasnya lbh bsar spr rawl walaupun ak mnjamn kualas an kuanas hasl angkapan yang lbh bak spanjang ahun. Nlayan skoc mngusulkan bahwa k pan harus aa prubahan knolog pnangkapan yang mnggunakan purs sn sbaga pnggan han ln. Blum bralhnya pnggunaan ala angkap han ln k purs sn karnakan krbaasan moal, karna apabla bralh maka armaanya pun harus brgan pula. 4.6 Aspk Klmbagaan Prkanan Mahang Krsaan Auran Foo an Agrculur Organzaon (FAO) mmasukkan wlayah praran Samura Hna slaan Jawa k alam wlayah pnglolaan prkanan sub-ara 57 (norhrn). Pnglolaan sumbraya kan plags bsar wlayah n lakukan ngan mngacu paa brbaga kspakaan nrnasonal yang lah rafkas olh pmrnah Inonsa anaranya Un Naon Convnons on h Law of h Sa (UNCLOS) yang rafkas ngan Unang-unang No 17 ahun Slanjunya FAO mnapkan

163 135 sanar acuan bag pnglolaan prkanan scara branggungjawab paa ahun 1995 mlalu pnrapan Co of Conuc for Rsponsbl Fshrs. Slan u, Inonsa mrafkas auran an mnja anggoa rgonal marn fshrs organzaon (RMFO) unuk pnglolaan una Samura Hna yau Inan Ocan Tuna Commsson (IOTC) paa 9 Jul ahun Pnglolaan sumbraya haya zona konom ksklusf Inonsa aur ngan Unang-Unang Nomor 5 ahun 1983 an Prauran Pmrnah Nomor 15 ahun 1984, yang lngkap ngan brbaga auran alam rangka pnglolaan skor prkanan anaranya PP nomor 141 ahun 2000 nang Usaha Prkanan, Kpmn Klauan an Prkanan nomor 47 ahun 2001 nang Forma Prznan Usaha Pnangkapan Ikan, Kpmn Prnusran an Pragangan nomor 213/MPP/Kp/7/2001 nang Pnapan Harga Paokan Ikan unuk Punguan Hasl Prkanan, an Kpmn Kuangan nomor 654/KMK.06/2001 nang Taacara Pngnaan an Pnyoran Punguan Prkanan. Slanjunya Kmnran Klauan an Prkanan Rpublk Inonsa mngluarkan Prmn nomor: PER.16/MEN/2006 nang Plabuhan Prkanan, Prmn nomor PER.01/MEN/2009 anggal 21 Januar 2009 nang Wlayah Pnglolaan Prkanan Rpublk Inonsa yang mnapkan praran Samura Hna sblah slaan Jawa hngga sblah slaan Nusa Tnggara, Lau Sawu, an Lau Tmor bagan bara sbaga WPP-RI 573, Prmn Klauan an Prkanan nomor PER.02/MEN/2011 nang Jalur Pnangkapan Ikan an Pnmpaan Ala Pnangkapan Ikan an Ala Banu Pnangkapan Ikan, an Kpmn nomor KEP.45/MEN/2011 anggal 3 Agusus 2011 nang Esmas Pons Sumbraya Ikan Wlayah Pnglolaan Prkanan Ngara Rpublk Inonsa. D ngka provns, pmrnah Jawa Tmur mngluarkan Sura Kpuusan Gubrnur nomor 188/14/SK/014/2000 nang Pmbnukan Tm Pmbna Pnylnggaraan Pllangan Ikan Jawa Tmur. Namun mkan, Pmrnah Kabupan Malang hngga saa n blum mngluarkan prauran arah unuk mngaur pnglolaan sub skor prkanan wlayahnya. Smnara u ngka lokal rapa kspakaan klompok nlayan skoc

164 136 yang brs auran bahwa (1) nlayan lokal br ksmpaan blajar knk mmancng k nlayan skoc, (2) nlayan lokal bolh mmanfaakan rumpon nlayan skoc slama blum mmlk rumpon snr, an (3) nlayan skoc mnyor 2% hasl pnjualan kpaa klompok nlayan Lmbaga Plaksana Koornas pnglolaan sumbraya kan wlayah praran slaan pulau Jawa, Bal an Nusa Tnggara lakukan olh Forum Koornas Pnglolaan Pmanfaaan Sumbraya Ikan (FKPPS) wlayah IX yang branggoakan Dnas Klauan an Prkanan provns ar pulau yang sbu sblumnya. Forum n brugas mmprcpa arus aa an nformas pmanfaaan sumbraya kan, mngnfkas an mrumuskan pmcahan masalah yang aa, sra mnyusun an mnypaka kbjakan pnglolaan sumbraya kan an pngalokasannya wlayah masng-masng. Pnglolaan kgaan prkanan klola langsung olh Dnas Prnakan, Klauan an Prkanan Kabupan Malang yang bnuk brasarkan Pra nomor 4 ahun 2004 an Sura Kpuusan Bupa Malang no 95 ahun 2004 ngan vs rwujunya masyaraka yang sha an sjahra mlalu pmbangunan prnakan, klauan an prkanan yang brklanjuan, braya sang, brwawasan agrbsns an brbass sumbraya lokal. Namun mkan kbraaan ar nas n blum rasakan prannya alam pnglolaan sumbraya kan plags bsar olh nlayan PPP Ponokaap. Pranan POLRI/AIRUD unuk mnangkap an mnylk planggaran rka kgaan pnangkapan kan llgal praran slaan Jawa Tmur juga blum rasakan olh nlayan. Pnglolaan kgaan pnangkapan olh brbaga jns armaa angkap scara langsung lakukan olh Baan Pnglola Plabuhan Prkanan Pana Ponokaap ngan jumlah 11 orang yang umumnya mmlk kualfkas pnkan rnah yau Skolah Dasar hngga Skolah Lanjuan Tngka Aas an karyawan brkualfkas sarjana hanya 1 orang.

165 Plabuhan Prkanan Plabuhan prkanan Ponokaap kagorkan sbaga Plabuhan Prkanan Pana yang harapkan apa mnorong prumbuhan sub skor prkanan Kabupan Malang bagan slaan. Plabuhan n rlak Dusun Snang Bru Dsa Tambakrjo yang rlnung olh Pulau Smpu shngga aman ar hmpasan glombang spanjang ahun. Kbraaan pulau Smpu mmbnuk sla spanjang 4 km ngan lbar m ngan kalaman praran m shngga mnja mpa yang cukup al unuk mnarakan hasl angkapan kan. Kbraaan plabuhan sanga mnnukan kbrhaslan an pngmbangan skor prkanan suau wlayah. Brasarkan Prmn Klauan an Prkanan nomor PER.16/MEN/2006 plabuhan prkanan apa bag mnja mnja 4 (mpa) kagor brasarkan kapasas an kmampuannya mnangan akfas kapal kan yang masuk an kluar sra brasarkan prmbangan lak an possnya, yau Plabuhan Prkanan Samura (PPS), Plabuhan Prkanan Nusanara (PPN), Plabuhan Prkanan Pana (PPP), an Pangkalan Pnaraan Ikan (PPI). Lokas PPP Ponokaap cukup muah akss mlalu jalan homx ar koa Malang (70 km) an Surabaya (157 km) an brhaapan ngan Samura Hna yang mmlk pons kan plags bsar yang ngg, an mrupakan salah sau snra pnaraan kan plags bsar ar jns una yang cukup bsar ngan oal onas pnaraan prahu angkap mlbh 300 GT pr har an raaan prouks &g; 30 on/har. Plabuhan n lngkap ngan sbuah solar pak alr nlayan (SPDN) nomor yang mmasok solar bag nlayan ngan harga brsubs an klola olh Kopras Un Dsa Mna Jaya. Dafar faslas plabuhan sajkan paa Lampran 6. Jns kan plags bsar yang arakan umumnya aalah Tuna yau Mahang, Maa Bsar an Cakalang yang mrupakan komoas kspor brnla ngg. Namun mkan, mnmnya faslas pmbnaan muu hasl prkanan, mnybabkan playanan plabuhan yang ak mmaa shngga mnurunkan kualas kan yang arakan. Pnurunan kualas rsbu slanjunya mnurunkan harga jual kan angkapan an mngurang ngka pnapaan nlayan.

166 138 Kons sarana an prasarana PPP Ponokaap, sama halnya ngan kons plabuhan prkanan lannya Inonsa. Pmbangunan sarana an prasarana ak ssuakan ngan prouks kan yang omnan arakan yau kan una yang mmbuuhkan pnanganan cpa an hgns. Krusakan kan una slan mula kapal, rja paa saa bongkar mua, pngangkuan una ar alam box ark bgu saja, lakukan scara manual. Kmuan angku ngan pkulan, an unuk una kcl angku ngan kranjang bambu yang muah mnggors kan. Paa saa pllangan kan una lakan lana yang koor, prmukaannya kasar an paa saa pnmbangan srng kal kan sr. Akbanya kan mnja rusak an rkonamnas bakr. Brasarkan kons rsbu aas, maka srng kal Mahang ar Snang Bru ak bsa masuk pasar Bnoa Bal. Pagang Snang Bru paa umumnya mnyasanya ngan pngrman malam har, shngga masuk Bal paa waku subuh agar pla nomor ruk pngangku ar Malang ak kahu olh pugas Bal. Namun mkan, ngan rapkannya cah crfca, Mahang ar Snang Bru ksulan unuk masuk k Bnoa Bal. Apabla kons plabuhan PPP Ponokaap ak sgra bnah bak sarana an prasarana maupun manajmnnya, nscaya kgaan prkanan una rakya Snang Bru akan rganggu kbrlanjuannya, sbaga pnghasl kan una ujuan kspor KUD Mna Jaya an Lmbaga Kuangan Mkro KUD Mna Jaya rkan ngan Baan Hukum No. 5447/BH/II.1983, anggal 25 Aprl 1983 yang brkuukan Snang Bru Dsa Tambakrjo, ngan jumlah anggoa orang ar 11 sa an sau pukuhan Kcamaan Sumbrmanjng Wan. Jumlah anggoa KUD n rr ar 382 anggoa masyaraka yang mmlk usaha aau pkrjaan nlayan, 774 pan, 201 pngusaha, 174 pngurus PKK, 8 pgawa an 15 pngrajn. KUD Mna Jaya klola olh ga orang pngurus yang brnak sbaga kua, skrars an bnahara, ngan pugas kanor 3 orang, pugas TPI 12 orang, pugas PAM 3 orang, sra ambah 1 orang manajr yang brsaus naga konrak. KUD Mna Jaya mrupakan pnylnggara pllangan kan, pnya prbkalan mlau, an pnglola SPDN PPP Ponokaap. Slan KUD rapa pula Lmbaga Ekonom Pngmbangan Pssr Mkro Mra Mna

167 139 (LEPPM3) yang mrupakan lmbaga pnya ana brgulr bag nlayan mlalu klompok nlayan. Kua lmbaga n blum brfungs ngan bak khususnya alam pnyaan prmoalan bag anggoanya shngga usaha pnangkapan sbagan bsar baya olh pngambk. Pngambk unuk nlayan skoc PPP Ponokaap brpran mnyakan baya oprasonal skoc an mnglola hasl angkapan, mana sorang pngambk bsa mnglola 5 hngga 60 prahu rganung paa kkuaan prmoalan yang mlknya Klompok Nlayan an Plbaan Nlayan Klompok nlayan Dsa Tambakrjo aalah Klompok Nlayan Rukun Jaya yang anggoanya rbag aas sub klompok skoc, payang an jukung. Khusus unuk sub klompok skoc rafar 340 buah prahu yang bakan aas prahu yang opraskan olh nlayan omsl smpa 220 buah an prahu yang opraskan olh nlayan anon 130 buah, ngan jumlah anggoa yang akf paa ahun 2010 sbanyak 303 buah skoc. Plbaan nlayan alam pnyusunan kbjakan hampr ak prnah lakukan. Dar 65 rsponn hanya 1.6% yang prnah mngku prmuan ngka kabupan alam rangka pnyusunan kbjakan prkanan angkap Kabupan Malang Illgal fshng an Pngakan Auran Samura Hna Slaan Jawa Tmur mrupakan wlayah pnangkapan kan plags bsar yang ponsl shngga mnja sasaran prakk llgal, unrpor, an unrgula (IUU) fshng olh nlayan asng. Krbaasan prsonl pngawas an mnmnya sarana prasarana pngawasan mrupakan knala uama bag pngakan auran an hukum alam pnglolaan sumbraya haya wlayah praran Inonsa khususnya ZEEI. Informas ar nlayan skoc mngungkapkan bahwa kapal kan asng yang bropras wlayah pnangkapan mrka sanga srng jumpa ngan frkuns kjaan ngg yau mu hampr sap bulan. Slan pncuran kan lau, yang rmasuk kagor llgal fshng mnuru Charls (2001) aalah prbuaan aau nakan nlayan yang mnjual kan hasl angkapannya

168 140 ngah lau (ransshpmn) aau mlakukan panangkapan kan ngan mnggunakan bahan-bahan yang mrusak lngkungan. Brasrkan prmbangan rsbu, nlayan Snang Bru ak rnkas mlakukan ransshpmn ngah lau aau mnjual kan haasl angkapnnya k arah lan Kpmlkan Usaha an Pmbaasan Masuk Dar hasl pnapaan oal ar sap kapal, skar 85.78% ransfr kluar ar Snang Bru, yau unuk ABK sbanyak 4 orang, nahkoa an pmlk kapal yang smuanya brasal ar Kabupan Snja Sulaws Slaan. Dngan mkan propors ar pnapaan yang rnggal Snang Bru sbsar % (Tabl 26). Tabl 26 Prsnas jumlah pnapaan yang rransfr an yang rnggal Bagan Kunungan Pmlk Kapal (%) Nahkoa (%) ABK (%) Trransfr Trnggal Sumbr: Hasl analss ar aa prmr. 4.7 Analss Kbrlanjuan Kgaan Pnangkapan Mahang Kgaan pnangkapan kan una yang lakukan olh nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru Kabupan Malang ar ahun k ahun mngalam prkmbangan yang sanga psa. Prkmbangannya ar ahun 2001 sampa ahun 2010 mncapa 252%, ngan raaan prambahan skar 25.1% pr ahun. Fshng groun ar nlayan rsbu braa ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur ngan k koorna 9-12 LS an BT paahal kons osanografs ar praran slaan Jawa mmlk kcpaan angn yang bsar, ruama paa musm bara. Dngan mkan paa umumnya yang bropras wlayah rsbu aalah armaa bsar an morn. Sbalknya nlayan Snang Bru, mnggunakan armaa kapal skoc ngan spsfkas panjang 16 m, lbar 3.5 m an ngg 1.2 m ngan bobo 10 GT. Ala angkap yang gunakan aalah pancng ulur (han ln) ngan ala banu rumpon lau alam. Brasarkan ar knolog yang gunakan ssungguhnya armaa skoc rnan apabla bropras praran ZEEI slaan Jawa rsbu.

169 141 Ikan arg uama ar kgaan angkap rsbu aalah Mahang yang aa praran ZEEI Samura Hna, khususnya yang aa Jawa Tmur yang mrupakan WPP 573 an ponsal sbaga mpa mgras kan una. Namun paa saa n, kons ar sok kan rsbu smas suah angkap lbh (ovrksplo) (IOTC 2009), walaupun kons yang pas blum kahu. Esmas rsbu, lha ar prubahan ara angkap kapal purs sn ar Eropa (Spanyol an Francs) yang sbagan bsar suah mngalhkan oprasnya k wlayah lan. Brasarkan kons rsbu, maka alam rangka k ha-haan, maka kgaan pnangkapan Mahang rsbu Samura Hna aur olh organsas nrnasonal yau IOTC. Mnurunnya populas Mahang Samura Hna, sbaga akba rja pnangkapan yang ak rknal olh kapal-kapal purs sn an long ln yang mnggunakan rumpon. Shngga kbraaan rumpon anggap mmprcpa laju pnurunan ar populas kan una rsbu. Pmrnah Inonsa mlalu Kmnran Klauan an Prkanan juga mmprkua smas rsbu, yang mnyaakan bahwa kbraaan Mahang ZEEI Samura Hna suah mngalam full-xplo. Prnyaaan n ruang alam Sura Kpuusan Mnr Klauan an Prkanan No. 45 ahun 2011 nang smas pons sumbraya kan wlayah pnglolaan. Prnyaaan rsbu, maksukan unuk mnukung pnglolaan prkanan una yang branggung jawab, sbaga konskuns ar kanggoaan alam IOTC. Brasarkan prmasalahan rsbu, maka kgaan prkanan angkap una yang aa Snang Bru Kabupan Malang kaj saus kbrlanjuannya. Hal n maksukan agar kgaan pnangkapan kan una ak mngabakan klsaran sumbrayanya. Kbrlanjuan kgaan prkanan una yang lakukan olh nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru rsbu analss ngan pnkaan mulmnsonal scalng (MDS) yang analss ngan sofwr program Ral SBH. Program n mrupakan hasl pngmbangan ar mo Rapfsh yang gunakan unuk mnla saus kbrlanjuan prkanan angkap ar FAO (Pchr an Prksho 2001). Hasl analss kbrlanjuan n nyaakan alam nks kbrlanjuan kgaan prkanan, mana nks kbrlanjuan n mncrmnkan saus kbrlanjuan

170 142 kgaan prkanan una yang sang l brasarkan kons yang aa (xsng). Nla nks brklanjuan paa sap mns kbrlanjuan, nukan ngan cara mmbrkan nla skorng paa masng-masng mns yang mrupakan hasl ar prhungan aas asar aa prmr yang rsa. Nla skorng nks brklanjuan paa sap mns brksar anara 0-100% ngan krra ak brklanjuan (buruk) jka nla nks rlak anara %, kurang brklanjuan jka nla nks rlak anara , cukup brklanjuan jka nla nks rlak anara an brklanjuan (bak) jka nla nks rlak anara %. Unuk mngahu saus prkanan angkap una yang lakukan olh nlayan skoc rsbu apkan lma mns, yau:1) kolog, 2) konom, 3) knolog, 4) sosal, 5) klmbagaan. Pnnuan mns kbrlanjuan rsbu, brba ngan yang lakukan olh Charls (2001) aau Pchr an Prksho (2001), yau rr ar : 1) mns kolog, 2) mns konom, 3) mns knolog, 4) mns sosal an 5) mns ka. Prbaan n lakukan, karna kons prkanan una yang lakukan olh nlayan kcl mrupakan suau kgaan yang komplks akan ap mlbakan brbaga phak anaranya aalah pmrnah Kabupan Malang, Provns Jawa Tmur, Nasonal an lmbaga nrnasonal (IOTC), KUD, an klompok masyaraka non-formal lannya. Shngga mns klmbagaan juga lakukan pngkajan Saus Kbrlanjuan Dmns Ekolog Dalam pnnuan pnlaan saus kbrlanjuan ar mns kolog, gunakan pubah aau arbu yang mmlk fakor snsf aaupun nrvns rhaap aspk kologs ar Mahang fshng groun. Pubah aau arbu yang prkrakan mmbrkan pngaruh rhaap kons kologs kan una an habanya praran ZEEI, khususnya fshng groun susun aas asar rujukan ar Rapfsh an Charls (2001). Skorng alam pnlaan lakukan ngan ksaran aalah 0-5. Arbu yang gunakan alam mnnukan saus kbrlanjuan ar kgaan prkanan angkap una yang lakukan olh nlayan Snang Bru aalah yang brkaan ngan kons bolog sok sumbraya Mahang bsra kons lngkungan praran

171 143 Samura Hna slaan Jawa Tmur, khususnya ara rumpon sbaga fshng groun. Hasl skorng ar masng-masng arbu rsbu rsaj paa Tabl 27. Tabl 27 Nla an skor sap arbu paa mns kolog N0 Arbu Pnlaan Skor 1 Saus ksploas Ovrxplo 0 2 Trn bomassa (CPUE) Tak rja pnurunan Y= X 2 3 Rnang mgras Yurks nrnaonal 0 4 Jumlah spcs Mahang (36.1%), Cakalang 31.45%, Maabsar 2.60% Marln 19.57%, Tompk 9.66%,Hu (n.a) 2 5 Ikan Maang Gona Raaan 57% 2 6 Prubahan ukuran kan 2 alam 8 ahun Tahun 2003: 1-2 kg (12%), 2-9 kg (75%),&g;10 kg 13%. Tahun 2010:1-2 kg (2%),2-9 kg (39%), &g; 10 kg (43%) 7 Pmahaman rhaap Rsponn 95% ak mngr 0 lngkungan 8 Konsnras klorofl-a 0.11 mg/l mg/l 1 9 By-cach Tak aa 3 Dar Tabl 27 aas apa lha bahwa ar hasl pnlaan unuk pmboboan alam pnnuan skor arbu, unuk arbu propors kan maang gona yang angkap, prubahan ukuran kan alam lapan ahun rakhr, by-cach an spss yang rangkap braa alam kagor bak, shngga br nla ngan skor maksmal, mkan pula unuk skorng CPUE an konsnras klorofl-a. Sangkan unuk arbu lan, spr jarak mgras, saus an pmahaman nlayan rhaap lngkungan braa alam kagor buruk, shngga mnapa nla skor mnmal. Brasarkan hasl ngan mnggunakan Rapfsh (MDS) rhaap k smblan arbu mns kolog prolh nla nks kbrlanjuan sbsar 78.78% ngan saus sanga brklanjuan (Gambar 38). Nla kbrlanjuan n mnunjukan bahwa apabla pmanfaaan Mahang ap lakukan spr paa saa ahun 2010 maka kgaan pnangkapan kan una praran ZEEI olh nlayan skoc, lha ar aspk kolog akan ap brklanjuan anpa mngganggu klsaran ar sumbr aya kan una rsbu. Namun mkan, agar paa masa akan aang ap rja kbrlanjuan, maka unuk arbu yang mmlk ampak ngaf harus sgra prbak, sbalknya unuk yang mmbrkan ampak posf harus prahankan an ngkakan

172 144 spr pnangkapan kan yang suah maang gona aau kan bsar yau kan yang brukuran aas 20 kg rus upayakan shngga ukuran kan yang rangkap smakn lama smakn bsar. Gambar 38 Inks kbrlanjuan mns kolog kgaan pnangkapan kan una wlayah ZEEI slaan Jawa Tmur. Kunungan lan yang prolh ngan mnngkakan prubahan ukuran angkap ar yang brukuran kcl kpaa yang brukuran bsar aalah prolh nla konoms ngg, karna Mahang lbh mahal harganya yang brukuran bsar arpaa yang brukuran kcl. Aanya pnngkaan CPUE an rjanya prubahan ukuran hasl angkapan Maahang k arah yang lbh bsar mnunjukan bahwa scara kolog klmpahan ar sok Mahang praran ZEEI Samura Hna, khususnya Slaan Jawa Tmur (WPP 573) mnunjukkan saus sok yang mash bak sbagamana nyaakan olh Pchr an Prksho (2001) an Hoggarh (2006) yang mnyaakan bahwa pnngkaan CPUE an ak rjanya prubahan ukuran kan hasl angkapan k arah yang lbh bsar mnunjukkan kons praran rsbu mmlk saus sok unvlop, shngga apabla lakukan pnambahan upaya unuk mngksraks sumbraya Mahang rsbu mash brklanjuan. Namun mkan, agar prolh nks kbrlanjuan yang smakn ngg prlu kahu arbu-arbu yang mmlk nla snsfas ngg yang apa mnurunkan mns kolog scara ksluruhan.

173 145 Guna mngahu arbu-arbu yang mmlk nla snsfas ngg rsbu, maka lakukan analss lvrag. Dar hasl analss lvrag, arbu yang palng snsf mmpngaruh kbrlanjuan mns kolog ar kgaan pnangkapan Mahang olh nlayan Snang Bru aalah spss kan yang ku rangkap, spr rsaj paa Gambar 39. Gambar 39 Pran masng-masng arbu mns kolog yang nyaakan alam bnuk nla roo man squar (RMS). Munculnya arbu rsbu, karna alam kgaan prkanan angkap yang lakukan nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru rumpon prolh spss kan lan spr Cakalang, Bgy una, Marln, Tompk ngan propors masng-masng aalah 36.71%, 31.45%, 19.57%, 9.66% an 2.6%. Arbu n sul unuk nrfns mngnga Mahang rumpon mnuru Cayré (1991) brasosas ngan kan Cakalang ruama unuk una paa fas juvnl, karna mmlk prfrns rhaap suhu praran yang sama. Suhu prfrns unuk kan Cakalang aalah brksar anara o C, an hup praran yang sama arah rops an sub rops, ruama paa lapsan campuran (Barkly al. 1978). Dmkan pula unuk jns kan una lannya. Mnuru Cary an Olson (1982), Mahang slalu brsama ruama paa fas juvnl paa lapsan campuran. Sama halnya ngan Mahang, kan una Bgy mmlk kbasaan yang sama yau srng kal muncul k lapsan campuran, walaupun skar 90% braa lapsan alam

174 146 (Graham an Dckson 2001). Dmkan pula ngan kan Srp Marln (Trapurus auax) (Brll al. 1993). Kbraaan spss lan yang rangkap, scara konoms prlukan olh nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru Kabupan Malang. Spss rsbu apa mnsubsus paa saa hasl angkapan Mahang mnurun, ruama unuk kan una Maa Bsar, Marln an Cakalang. Scara aggrga kbraaan spss lan yang rangkap rsbu, apa mnjaga kbrlanjuan ar kgaan prkanan una yang lakukan olh nlayan Snang Bru karna kunungan armaa kapal skoc prolh ar nla jual kan rsbu. Dngan mkan, maka arbu n brpran sbaga arbu pngungk yang brampak posf rhaap kbrlanjuan mns kolog, karna hasl spss yang rangkap rsbu rmasuk kan una yang mmlk konoms pnng sama ngan Mahang. Hal n ssua ngan pnapa Pchr an Prksho (2001) yang mnyaakan bahwa alam kgaan pnangkapan apabla prolh spss kurang ar 10 jns, maka mash kagorkan bak aau brklanjuan. Trjanya flukuas CPUE sbaga rn bomassa paa mns kolog, rnyaa ak mmbrkan nla snsfas yang ngg rhaap kbrlanjuan mns kolog. Hal n mnguakan kmbal bahwa klmpahan Mahang praran ZEEI mnunjukkan mash bak. Hal n mnguakan kmbal bahwa CPUE mrupakan mo yang kurang bak unuk mnggambarkan pnlaan klmpahan Mahang (Brran al. 2002). Hal n rja karna nla CPUE prolh ngan mmbanngkan volum hasl angkapan ngan upaya (kg/rp). Prhungan rsbu mnja kurang bak gunakan unuk mngsmas klmpahan una, karna kbrhaslan pnangkapan una ak hanya nukan olh volum angkapan, akan ap sanga nukan olh kualas ar kan una rsbu. Ikan sgar an bsar mmlk kualas yang ngg shngga nlanya mnja ngg pula, sbalknya unuk yang brukuran kcl. Trjanya flukuas CPUE hasl angkapan nlayan skoc Snang Bru akbakan ua hal, yau:1) aanya prubahan pola angkap ar nlayan an 2) rja pnjarahan kan rumpon olh nlayan purs sn ar Pkalongan an Muara Angk. Pola prubahan yang maksu aalah kan

175 147 arg arahkan kpaa yang brukuran bsar. Pola prubahan rsbu lakukan ngan cara mrubah mo mancng ar mo ona (rollng) yang mnggunakan ukuran pancng kcl an lakukan lapsan campuran, gan ngan cara layang-layang unuk mnangkap kan &g;20 kg aas prmukaan lapsan campuran an coppng paa k alaman 100 m lapan rmokln. Aanya pola prubahan pola angkap rsbu, maka ar ahun 2003 hngga 2010, rja prubahan ukuran, yau paa ahun 2003 hasl angkapan omnas kan una yang brukuran kcl 1-2 kg (12%), 2-9 kg (75%),&g;10 kg 13% paa ahun 2010 brubah, unuk yang brukuran 1-2 kg (2%), 2-9 kg (39%), &g; 10 kg (43%) an 2). Efk lanju ar prubahan rsbu, slan mmbawa kunungan scara konoms juga mmbrkan anl bsar alam konsp pnglolaan Mahang yang branggung jawab, karna skar 47% una yang rangkap suah maang gona. Hal n brar una rsbu lah smpa brlur an branak, shngga klsaran ar Mahang akan slalu rjaga. Tak aanya hasl angkapan yang rbuang an yang ak khnak (scar by cach) mnunjukkan bahwa pnagkapan yang lakukan olh nlayan skoc lah bak, shngga mnunjang saus kbrlanjuan. Skor arbu yang mmlk nla yang ngg mnggambarkan bahwa kons kolog praran ZEEI slaan Jawa Samura Hna braa alam kons yang bak, shngga kgaan prkanan angkap Mahang yang lakukan olh nlayan skoc ngan mnggunakan ala banu rumpon ak mrusak lngkungan, sbaga haba ar kan una rsbu. Dngan mkan, klmpahan sumbraya Mahang slalu rjaga an lsar. Kons rsbu mmbukkan bahwa smas nang saus sok Mahang Samura Hna yang nyaakan suah ovrxplo (IOTC 2009) mnja ak brlaku unuk kons WPP 573. Kons rsbu prkua olh hasl rvs mngna prhungan kmbal nang saus sok Mahang Samura Hna yang lakukan olh IOTC paa bulan Spmbr ahun Hasl pngkajan ulang nang mol prhungan sok paa ahun 2009 rsbu, rnyaa slah lakukan

176 148 prhungan ulang paa bulan Spmbr 2011 yang lakukan olh IOTC (2011) prolh hasl bahwa saus sok Mahang rsbu mash ak ovrfsh (B 2009 &g;B MSY ) an ovrfshng (F 2009 &g;F MSY ). Hal n unjukkan ngan hasl angkapan Mahang paa ahun 2010 Samura Hna, yau sbsar (rbu on), raa-raa hasl angkapan paa ahun : (rbu on), MSY: 357 (rbu on), F 2009 &g;F MSY :0.84 ( ). Hal n brar bahwa pluang pngmbangan prkanan angkap Mahang rsbu mash bsar. Dar hasl sknaro pnglolaan yang rkomnaskan olh IOTC (2011) prolh gambaran bahwa paa ahun 2013 an 2020 kons saus sok Mahang, apabla upaya angkap lakukan sbsar: (1) 60% ( ), maka unuk B 2013 &l; B MSY an F 2013 &g;F MSY = &l;1, (2) 80% ( ), maka unuk B 2013 &l; B MSY an F 2013 &g;F MSY = &l;1, (3) 100% ( ), maka unuk B 2013 &l; B MSY = &l;1 an F 2013 &g;F MSY = 58.3, (4) 120% ( ), maka unuk B 2013 &l; B MSY = &l;1 an F 2013 &g;F MSY = 83.3 an (5) 140% ( ), maka unuk B 2013 &l; B MSY = &l;1 an F 2013 &g;F MSY = 100. Sangkan paa ahun 2020 paa sknaro yang sama aalah sbaga brku: (1) B 2020 &l; B MSY an F 2020 &g; F MSY = &l;1, (2) B 2020 &l; B MSY = &l;1 an F 2020 &g; F MSY = 41.7, (3) B 2020 &l; B MSY = 8.3 an F 2020 &g; F MSY = 83.3, (4) B 2020 &l; B MSY = 41.7 an F 2020 &g; F MSY =100 an (5) B 2013 &l; B MSY = 91.7 an F 2013 &g;F MSY = 100. Brba ngan IOTC yang slalu ha-ha unuk mngluarkan prnyaaan nang kons aau saus sok Mahang Samura Hna, pmrnah Inonsa jusru sbalknya anpa asar aa yang kua an upaya unuk mngklarfkas hasl rkomnas ar IOTC paa ahun 2009 yang mnyaakan kons aau sok Mahang yang suah ovrxplo mlalu Kmnran Klauan an Prkanan Rpublk Inonsa ngan Kpuusan Mnr Klauan No 45 ahun 2011 nang smas pons sumbraya kan wlayah pnglolaan, nyaakan bahwa saus sok Mahang Samura Hna, khususnya WPP 573 suah mngalam angkap pnuh (full-xplo). Esmas rsbu slanjunya apabla ak lakukan rvs ngan sgra, maka akan mrugkan prkanan angkap Inonsa snr karna ngan saus sok yang angkap pnuh akan mlahrkan kbjakan yang mrugkan nlayan rsbu, spr pmbaasan

177 149 ala angkap, paahal pnambahan ala angkap mash rbuka lbar. Dngan mkan, apabla kbjakan rsbu brlakukan maka akan mngunungkan kpnngan prkanan angkap asng yang mmanfaakan Mahang Samura Hna Saus Kbrlanjuan Dmns Ekonom Mahang mrupakan komoas kan komrsal an brnla ngg pasar una. Dngan mkan, pnangkapan una akan brlangsung apabla prolh rn konom yang ngg. Mahang mrupakan kan plags bsar yang hup praran rops an subrops paa lapsan rmokln, aau paa kolom ar yang alam. Brasarkan karakrsk rsbu maka unuk mngksraks sumbraya kan una rsbu mmbuuhkan knolog an baya yang ngg sampng kramplan an pngahuan ar ABK. Kgaan pnangkapan akan lakukan apabla prolh oal rvnu yang lbh ngg arpaa oal cos, shngga slan prolh prof, moal aau baya nvsas cpa kmbal. Unuk mngahu saus kbrlanjuan ar kgaan prkanan angkap una yang lha ar mns konom, maka gunakan 11 arbu yang apa jakan nkaor unuk mnla saus kbrlanjuan konom. Arbu-arbu yang gunakan unuk jakan nkaor alam pnlaan saus kbrlanjuan konom rsaj paa Tabl 28. Sangkan unuk mngahu nla nks kbrlanjuan unuk mns konom rsbu lakukan analss Rapfsh. Tabl 28 Nla an skor sap arbu paa mns konom No Jns Dmns Pnlaan Skor 1 Harga Jual US$1 600 pr on 3 2 Klayakan Usaha R/C : Tngka pnapaan Rp &g; Rp (UMR Kab. Malang) 2 4 Sumbr pnapaan lan Bkrja pnuh sbaga nlayan (full m) 0 5 Konrbus rhaap PDRB 1.2% 0 6 Pmbaasab masuk Mlalu prsujuan klompok nlayan 1 7 Knaga krjaan Tnaga rsrap langsung orang 2 8 Transfr kunungan Hampr 88.93% kluar 0 9 Pasar uama 98% kspor an 2% lokal 2 10 Subs BBM an faslas plabuhan Pmbagan kuoa Tak aa 0 Dar hasl analss Rapfsh, paa hasl angkapan nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru yang lakukan ar ahun 2003 hngga ahun 2010

178 150 yang mlakukan kgaan pnangkapan sumbraya Mahang praran ZEEI Samura Hna, khususnya Slaan Jawa Tmur prolh nla nks kbrlanjuan unuk mns konom sbsar 72.60% spr rsaj paa Gambar 40. Gambar 40 Inks kbrlanjuan mns konom kgaan pnangkapan Brasarkan nla nks kbrlanjuan yang rsaj paa Gambar 40, brar kgaan prkanan angkap una rsbu braa alam kagor cukup brklanjuan. Hal n brar kgaan rsbu mmbrkan knrja konom yang ngg bag para plaku prkanan Mahang Snang Bru shngga mmbr manfaa yang bsar rhaap prkonoman masyaraka Snang Bru Kabupan Malang. prkanan una wlayah ZEEI slaan Jawa Tmur. Tnggnya nks kbrlanjuan mns konom rsbu, mnunjukkan bahwa kgaan prkanan angkap Mahang mmbrkan pluang unuk jakan sumbr prumbuhan konom baru an pnghla prkonoman rgonal, khususnya Kabupan Malang. Bsarnya nla konom rsbu prolh ar hasl pnjualan Mahang PPP Ponokaap yang mmlk harga rlaf ngg yau USD pr on. Tnggnya harga rsbu, karna Mahang mrupakan komoas kan yang mmlk nla konoms ngg unuk ujuan kspor. Prouks Mahang hasl angkapan nlayan skoc sbagan bsar (98%) pasarkan scara langsung k prusahaan pngolahan kan yang aa Pasuruan, Soarjo, Surabaya an Bal unuk

179 151 pross mnja bahan aau komoas kspor, ssanya (2%) unuk lokal. Harga Mahang sgar TPI Ponokaap rsbu, apabla banngkan ngan paokan harga alam pnnuan skala kbrlanjuan ar Pchr an Prksho (2001), maka harga Mahang rsbu mmlk nla skor bak yau ngan nla 3 karna braa alam rnang harga anara USD Brasarkan nggnya harga rsbu, maka kbraaan nlayan angkap skoc Snang Bru, paa saa n mnja pnghla konom wlayah Malang bagan Slaan. Paa ahun 2010, naga krja langsung yang rsrap paa kgaan prkanan angkap skoc skar orang. Tnggnya knrja nlayan Mahang rsbu mmbrkan nla manfaa langsung kpaa pmlk kapal, karna ngan nla nvsas sbsar Rp alam waku 27 bulan suah kmbal. Brasarkan aas knrja prforma kuangan, kunungan pmlk kapal unjukkan ngan nggnya nla B/C raonya yang mncapa 2.25 an nla IRR sbsar 57.36% Sama halnya ngan pmlk kapal, knrja konom ar kgaan prkanan una rsbu mmbrkan ampak langsung kpaa nlayan. Nlayan skoc mmlk pnapaan raaan yang ngg yau Rp pr bulan. Apabla banngkan ngan upah mnmum rgonal Kabupan Malang, maka pnapaan nlayan skoc rsbu brkagor bak, karna braa aas UMR Kabupan Malang yang brlaku paa ahun 2010, yau Rp Tnggnya kunungan yang prolh olh kgaan prkanan Mahang yang lakukan olh nlayan skoc rsbu, slan rasakan olh masyaraka juga mmbrkan konrbus yang langsung rhaap pnapaan arah. Rsrbus rhaap hasl angkapan kan una PPP Ponokaap brlakukan sbsar 3% ar oal pnapaan. Rsrbus n anggung olh nlayan an pngusaha sbaga pmbl kan ar nlayan yang brsangkuan. Dngan mkan, rsrbus yang bayarkan olh nlayan an pmbl kan masng masng aalah sbsar 1.5%. Slan phak pnglola PPP Ponokaap, punguan rsrbus rapkan olh pmrnah Dsa Tambakrjo Sumbrmanjng Wan, yau 0.5% ar oal angkapan. Dngan mkan, konrbus langsung yang prolh pmrnah aalah sbsar 3.5%.

180 152 Brasarkan prforma knrja konom rsbu, maka paa saa n kgaan usaha prkanan Mahang jakan komoas unggulan Kabupan Malang (Nuran 2010). Tap walaupun kgaan prkanan angkap una n mmbrkan konrbus langsung kpaa masyaraka Snang Bru, konrbusnya rhaap PDRB mash rlaf rnah jka banngkan ngan skor lan Kabupan Malang. Hal n rja karna pngmbangan skor prkanan angkap Kabupan Malang mash rlaf baru. Skor prkanan angkap baru jakan skor unggulan olh pmrnah Kabupan Malang paa ahun 2000-an. Namun karna wlayah PPP Ponokaap braa ara huan lnung (PT. Prhuan), maka pmbangunannya sampa saa n mash lamba. Upaya unuk mnapakan prluasan anah alam krangka pngmbangan rus lakukan, namun sampa saa n blum mmprolh kpasan. Smnara kgaan prkanan angkap una Snang Bru, rus brkmbang ngan psa. Kons n mngakbakan aya ukung wlayah Snang Bru suah mlampau baas. Prluasan PPP Ponokaap sul lakukan, shngga konsnya mash buruk an brampak rhaap kualas kan yang haslkan. Tnggnya knrja konom ar kgaan prkanan Mahang n pngaruh olh arbu yang mmpunya nla snsfas ngg. Dar 11 arbu yang jakan nkaor ar analss Lvrag, prolh hasl bahwa bsarnya nks kbrlanjuan kgaan prkanan Mahang yang lakukan olh nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru yang palng snsf aalah pubah ransfr kunungan, spr yang rsaj paa Gambar 41. Arbu ransfr kunungan (kpmlkan usaha) muncul sbaga pubah yang mmlk nla snsfas yang ngg ak lpas ar kbraaan kpmlkan usaha ar kapal skoc yang prgunakan olh nlayan Snang Bru. Hal n rja, karna paa mulanya sbagan bsar kapal skoc yang aa Snang Bru brasal ar kapal anon ar Kabupan Snja Sulaws Slaan. Paa ahun 2008 kapal yang rcaa Klompok Nlayan Rukun Jaya, rcaa bahwa kapal skoc yang mlk olh nlayan lokal sjumlah 220 un an anon 131 un. Namun mkan, ar sjumlah kapal skoc yang rcaa sbaga kapal lokal hampr 50% mlk pngusaha ar luar

181 153 Kabupan Malang. Dngan mkan maka jumlah kapal skoc mlk pngusaha ar luar kabupan malang aalah sjumlah 241 un aau skar 68.77%. Nlayan an nahkoa ar kapal skoc rsbu, bak yang mlk olh nlayan lokal maupun nlayan anon sbagan bsar (95%) brasal ar suku Bugs asal Provns Sulaws Slaan, ruama ar Kabupan Snja. Krlbaan usaha yang prankan olh masyaraka Kabupan Malang, sbagan bsar aalah sbaga pngusaha pmoal aau pngambk, an pnyupla kbuuhan smbako an s. Gambar 41 Pran masng-masng arbu mns konom yang nyaakan alam bnuk nla roo man squar (RMS). Brasarkan propors rsbu maka pnapaan hasl angkapan skoc sbagan bsar bawa k luar wlayah Kabupan Malang sbsar 88.99%, ssanya ap braa Kabupan Malang. Aanya ransfr kunungan k luar ar Kabupan Malang, ak lpas ar krbukaan masyaraka Snang Bru. Masyaraka Snang Bru rbuka unuk pngusaha baru, yang brasal ar luar Kabupan Malang, bak sbaga pngusaha ap maupun sbaga anon. Namun mkan, unuk pngusaha baru yang akan bropras wlayah ZEEI Slaan Jawa Tmur an mnggunakan rumpon sbaga ala banunya, syarakan unuk mnja anggoa ar Klompok Nlayan Rukun Jaya. Prsyaraan lan, aalah knuan unuk brmra ngan pnuuk lokal sbaga pngambk an ak bolh mngganggu knuan yang brlaku

182 154 umum. Dngan mkan, maka sfa krbukaan rsbu rbaas (lm nry). Arnya walaupun rbuka ap baas ngan auran-auran yang brsfa lokal. Tnggnya mna nvsas Snang Bru, mnanakan bahwa scara konoms kgaan usaha bang prkanan angkap ngan mnggunakan skoc mash mngunungkan. Aanya krbukaan rsbu, alam konks pnglolaan sumbraya Mahang mnja arbu yang mmbrkan ampak ngaf, karna sumbraya kan una akan ksrak scara ak rknal. Agar alam pnglolaan Mahang bsa brklanjuan, maka krbukaan kpmlkan usaha rsbu, ap prahankan, namun aur ngan knuan-knuan. Mnuru Charls (2001) scara umum rapa ua kunc unuk mnjaga kbrlanjuan alam ssm prkanan, yau aa auran yang rasonal unuk gakkan an aanya ksmbangan anara ngka pngauran sumbraya yang buuhkan olh nlayan ngan ngka knrja yang prlukan unuk jalankan scara fkf. Shubungan ngan kons rsbu, maka kpmlkan usaha rsbu, harus mnapakan prhaan yang sksama, karna apabla barkan akan mnybabkan ngka konflk anara para nlayan an scara aggrga prkmbangan prkanan rsbu, ak mmbrkan ampak yang nyaa rhaap prumbuhan konom rgonal, khususnya Kabupan Malang bagan slaan. Namun mkan, scara umum ar mns konom, mnunjukkan bahwa kgaan prkanan una yang lakukan olh nlayan Snang Bru ar hasl ahun 2003 hngga ahun 2008 mnunjukkan saus yang cukup brklanjuan. Bsaran subs rnyaa ak mnja knala alam prkanan angkap ngan kapal skoc n. Pnapaan nlayan mash rlaf bsar, shngga nlayan skoc jauh lbh sjahra banngkan ngan nlayan armaa lan yang aa Snang Bru. Bsarnya nla konom ar hasl angkapan kan una rsbu, khawarkan akan brampak rhaap pnngkaan nvsas yang ak rknal, shngga ar sg pnglolaan akan brampak ngaf rhaap kbraaan sumbraya kan una yang aa fshng groun. Mo

183 155 pngnalan npu ngan mlakukan pngnalan jumlah kapal, jumlah pralaan angkap an pngauran rumpon prlu sgra brlakukan Saus Kbrlanjuan Dmns Tknolog Ksukssan alam pnangkapan kan una sanga nukan olh knolog yang gunakan, ruama ala angkap an ukuran ar kapal (Moron 2002). Hal n pnng prhakan, karna una mrupakan kan mgras an braa praran Samura yang sbarannya paa umumnya rapa paa lapsan rmokln. Sbaga komo yang muah rusak maka kan harus sgra lakukan pnanganan, apabla ak angan sgra maka kualas kan akan cpa urun. Dngan mkan, paa kapal longln maupun purs sn slalu lngkap ngan pralaan unuk pnanganan an pngawan, karna fshng groun jauh ar pusa pnaraan. Brba ngan kapal skoc Snang Bru Kabupan Malang, walaupun mmlk jangkauan jauh, namun ak lngkap ngan pralaan unuk pnanganan an pnympanan yang mmaa. Fakor n srng kal jakan alasan bahwa prkanan una rakya Inonsa walaupun mnangkap kan arg una praran ZEEI, karna krbaasan knolog srng kal sbu kapal kcl an rasonal. Paa umumnya yang sbu kapal rasonal rsbu, mnuru Susna (2007) mmlk cr sbaga brku:1) prouks an prouksvasnya rnah), 2) rnan rhaap prubahan kbjakan konom, 3) rganung paa musm an ngkulak, 4) kapasas angkap rbaas, ngan kualas yang rnah, 5) nnsas konflk ngg ruama pnguasaan fshng groun, 6) sul mngakss banuan, 7) kmampuan blanja rnah, an 8) aksblas rnah. Brasarkan kagor rsbu, maka srngkal kbrlanjuan ar armaa kcl aau rasonal rsbu rancam. Unuk mlha kbrlanjuan kapal skoc nlayan Snang Bru, yang bropras wlayah praran ZEEI Slaan Jawa maka plh nkaor yang uga brpngaruh rhaap kbrlanjuan mns knolog. Inkaor-arbu yang plh ruama yang brkaan ngan knolog pnangkapan an ala banunya, pnanganan, pnaraan an ampak ar knolog yang gunakan. Arbu-arbu yang

184 156 jakan nkaor unuk mnla saus kbrlanjuan ar mns knolog rsaj paa Tabl 29. Tabl 29 Nla an skor sap arbu paa mns knolog No Jns Dmns Pnlaan Skor 1 Lama rp 7-10 har 1 2 Tmpa mnara rpusa 2 3 Pr-sal procssng Kaang-kaang (x:gung, fllng) 1 4 Pross Pngawan Mnggunakan s balok 1 5 Ala angkap pasf 1 6 Ala angkap slkf Slkf 2 7 Rumpon Rumpon lau alam ( m) 2 8 Sonar ak mnggunakan 1 9 Ukuran Kapal panjang 16 M 2 Kmampuan angkap (Cachng pramabahan rp pr ahun 18.7% an 10 Powr) jumlah armaa 19.2% 1 11 Gar s fffc ak mrusak lngkungan. 2 Dar hasl analss Rapfsh ar k-11 arbu mns rknolog prolh nla nks kbrlanjuan sbsar ngan saus cukup brklanjuan, spr rsaj paa Gambar 42. Gambar 42 Inks kbrlanjuan mns knolog kgaan pnangkapan prkanan una. knolog Tnggnya nla nks kbrlanjuan n brar scara umum bahwa yang gunakan unuk mnangkap kan una olh kapal skoc ngan ala banu rumpon sanga bak gunakan unuk mnngkakan hasl angkapan sumbraya Mahang yang braa praran ZEEI Samura Hna, khususnya WPP 573 yang slama n blum lakukan scara

185 157 opmal. Dngan mkan, unuk arbu-arbu yang mmbrkan pngaruh posf rhaap nla nks prlu prahankan, bahkan jaga an ngkakan. Namun mkan, walaupun scara smulan smua arbu rsbu mmbrkan pngaruh yang posf rhaap nla nks saus, akan ap aa arbu yang mmlk pngaruh ngaf rhaap nla nks. Dar hasl analss lvrag yang lakukan rhaap mns knolog prolh hasl bahwa arbu pross pngawan an pnanganan kan mmbrkan pngaruh yang ngaf rhaap nla nks saus kbrlanjuan, spr rsaj paa Gambar 43. Agar kbrlanjuan pmanfaaan sumbraya kan una rsbu, kbrlanjuannya apa rjaga ngan bak maka prlu lakukan prbakan-prbakan, khususnya unuk unuk pross pnanganan an pngawan kan aas kapal. Gambar 43 Pran masng-masng arbu mns knolog yang nyaakan alam bnuk nla roo man squar (RMS). Pnanganan kan aas kapal olh nlayan skoc ak lakukan aas asar krra sanar muu, namun lakukan agar kan ak mngalam kbusukan. Hal n rja sbaga akba blum rapkannya sanar muu paa saa pnjualan PPP Ponokaap. Dngan mkan, maka prbakan muu kapal brhubungan ra ngan krkaan pnglolaan PPP Ponokaap. Pnjualan kan PPP Ponokaap paa saa n baru mnrapkan sanar muu brasarkan krra fsk, yau mlha ksgaran kan brasarkan krra kknyalan, bau an warna nsang kan. Pnrapan

186 158 sanar muu brasarkan kanungan mkroba spr salmonlla an .col, oal pla coun (TPC) an kanungan hsamn blum lakukan, shngga hampr 70% mmlk muu rnah. Brasarkan kons rsbu, maka sbagan bsar prunukan unuk kan kalng, an ssanya (30%) unuk prouks lon an sak (PT Klola Mna Lau). Rnahnya kualas kan hasl angkapan rsbu, brmplkas rhaap harga jual. Nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru mngharapkan aanya prbakan alam ssm pnglolaan PPP Ponokaap, yau aanya sarana prasarana unuk pnanganan kan una, an krsaan s curah (ry s). Nlayan mngngnkan aanya car masr PPP Ponokaap, shngga pnjualan kan brpaokan kpaa harga brasarkan muu kan, ak lag kpaa volum an ukuran kan. Apabla kons rsbu rapkan, maka nlayan akan mlakukan pross pnanganan an pngawan yang bak aas kapal. Nlayan Snang Bru ssungguhnya lah mnguasa pross pngawan rana ngn (chl), namun karna kons pnjualan PPP Ponokaap anggap blum konusf, maka pnanganan kannya baru sbaas pngluaran nsang an s pru ngan pross pngawan saanya. Pngluaran s pru an nsang lakukan manakala punya waku snggang, an basanya paa malam har slah kgaan pnangkapan brhn. Pnanganan alam kapal anggap mnambah bban baya, smnara harga jual anara yang brmuu ngg ngan yang brmuu rnah aalah sama. Dss lan harga s smakn ngg, karna s prolh ar Koa Malang, Blar an Tulungagung. Apabla rja prbakan ssm pllangan PPP Ponokaap an rsanya sarana an prasara yang mnunjang ssm pnglolaan kan pasca angkap, nscaya ngka kbrlanjuan ar pmanfaaan sumbrsaya kan una olh nlayan skoc rsbu akan smakn mnngka, karna ar 11 arbu yang valuas ngka snsfasnya, hanya fakor pngawan an pross pnangan pasca angkap yang mnja pngungk uama alam mnla saus kbrlanjuan pmanfaaan ar Mahang. Pngahuan nlayan nang pnggunaan ala angkap an mo mmancng prlu prahankan, karna walaupun srhana, ala angkap

187 159 yang gunakan mmlk fkvas ngg, ruama mmancng ngan mo coppng an layang-layang. Mo coppng, mrupakan mo yang palng fkf alam pnangkapan kan, karna maa pancng lakkan sampa kalaman 100 m, paa lapsan rmokln. Shngga sbagan bsar kan yang rangkap aalah yang brukuran aas 10 kg. Sangkan mo layanglayang prolh kan aas 20 kg. Ala angkap yang gunakan olh nlayan rsbu mrupakan ala angkap slkf, karna khususkan unuk mnangkap kan una, brba ngan ala angkap purs sn sbaga ala angkap mul spcs. Shngga pnggunaan han ln rsbu pnng unuk prahankan, ruama mo ala pancng ngan mnggunakan layanglayang yang mnghaslkan kan brukuran bsar, yau aas 20 kg. Plarangan pnggunaan pancng layang-layang praran ZEEI olh nlayan skoc PPP Ponokaap, mnunjukkan bahwa kbjakan pmrnah yang bua ak brasarkan parspas aau krlbaan nlayan. Arnya kbjakan mash brsfa op own blum boom up. Tnggnya proukvas hasl angkapan nlayan rsbu, mrupakan mplmnas ar pnggunaan knolog rumpon yang lakukan olh nlayan skoc sbaga fshng groun. Dngan mkan, pnggunaan rumpon mnja sanga pnng, anpa aa rumpon kgaan pmanfaaan sumbraya kan una olh nlayan skoc akan brakhr. Mnuru Cayré (1991) kbraaan rumpon rsbu mnja val, karna kan una mmlk asosas ngan rumpon. Dngan mkan, kbraaan rumpon mnja bak apabla gunakan olh nlayan rasonal yang mnggunakan han ln, an sbalknya apabla gunakan purs sn sbaga ala angkap. Namun mkan kbraaan rumpon nlayan skoc rsbu paa saa n kbrlanjuannya rancam karna lah ganggu olh nlayan purs sn. Pngawasan an prlnungan akan kbraaan rumpon rsbu, prlu lakukan ngan sgra. Tanpa rumpon fkfas nlayan skoc akan mnurun. Paa saa n fkvas kgaan pmanfaaan kan una rumpon olh nlayan skoc mmlk nla fkvas yang ngg, yau skar 76%, jka banngkan ngan armaa lannya.

188 160 Tnggnya proukvas hasl angkapan skoc rsbu, mngakbakan rjanya laju pnambahan upaya angkap an armaa angkap. Dar ahun 2003 hngga ahun 2010, lah rja pnngkaan kapasas ngan raaan pr ahunnya aalah 32% an 25.1%. Prubahan n paa baas rnu apa mngancam kbrlanjuan, shngga fakor rsbu mrupakan arbu yang prlu mnapa prhaan yang srus. Apabla arbu-arbu rsbu apa klola ngan bak maka nla nks kbrlanjuan ar pmanfaaan sumbraya rsbu, akan bsa mnngka ar cukup brklanjuan mnja sanga brklanjuan. Pran pmrnah harus lbh omnan, karna paa asarnya nlayan Snang Bru mrupakan nlayan yang anggap akan novas an knolog, sra mmlk kjujuran yang ngg. Hal n bukkan ngan ngka aops rumpon an lakukannya pnaraan yang rpusa PPP Ponokaap, paahal mmungknkan unuk rjanya ranshpmn aau pnjualan langsung k Bnoa, ruama yang mnangkap fshng groun ngan koorna anara BT. Aanya kgaan prkanan rpusa rsbu mmuahkan unuk mlakukan pncaaan an monorng ar masng-masng hasl angkapan sbaga mana prsyarakan alam pragangan Mahang, yang mmbuuhkan Cach crfca (CC) ruama unuk pnjualan k Un Eropa an USA. Pnglolaan arbu lakukan ngan cara mnngkakan pran sap arbu yang mmbrkan ampak posf an mnkan sap arbu yang mmbrkan ampak ngaf rhaap nla nks kbrlanjuan ar mns knolog Saus Kbrlanjuan Dmns Sosal Kgaan pmanfaaan sumbraya Mahang praran Samura Hna, lakukan olh brbaga macam p armaa yang bropras mula ar prkanan brskala kcl maupun brskala bsar. Paa umumnya kgaan pnangkapan kan yang lakukan olh nlayan kcl rja praran roral aau pnggr, sbalknya unuk kgaan prkanan angkap brskala bsar lakukan praran ZEE aau bbas ( long war san). Paa kgaan pnangkapan kan yang lakukan praran ZEE aau praran bbas, kslamaan mrupakan fakor uama yang harus mnapa

189 161 prhaan. Kons kons hro-osanograf yang ak mnnu, mnja pmbaas an anangan rsnr yang harus haap olh para ABK yang bropras wlayah Samura Hna. Slan harus mnghaap anangan fakor alam, kbrhaslan pnangkapan kan una sanga nukan olh kangguhan, kramplan an pngahuan yang mmaa brbaga bang yang brkaan ngan fakor alam an bologs sra prlaku kan una yang aa praran samura. Dngan mkan, slan pngahuan mngna karakrsk alam praran, prlukan pngahuan mngna prlaku kan una sbaga kan arg. Unuk mngaas brbaga fakor pnghamba aau rnangan rsbu, maka alam nusr pnangkapan una brskala bsar pnkan formal ar ABK mnja fakor pnnu alam kbrhaslan usaha pnangkapan. Paa kgaan prkanan angkap una yang lakukan olh nlayan skoc, smsnya mmlk prsyaraan yang sama ngan armaa pnangkapan bsar, karna mlakukan pnangkapan kan una wlayah aau fshng groun yang braa praran ZEEI Samura Hna. Slan fakor alam, komps ngan kapal lan srng rja, ruama ngan kapal-kapal purs sn, bak kapal asal arah aau provns Inonsa, bahkan ngan kapal-kapal pnangkapan yang brbnra asng slalu brkomps ngan nlayan Snang Bru. Guna mngahu saus kbrlanjuan ar mns sosal, maka alam pnlan n plh nam arbu yang brkaan ngan kons sbagamana urakan aas. Arbu mns sosal rsbu sajkan paa Tabl 30. Tabl 30 Nla an skor sap arbu paa mns sosal No Jns Dmns Pnlaan Skor 1 Krlbaan nlayan alam rnah 1 pmbuaan kbjakan 2 Tpolog nlayan Small-scal 2 3 Pnkan formal 53% lulusan SD, 46% SLTP, an 1% 0 SLTA 4 Pngalaman nlayan Nahkoa 4-5 ahun, awak prahu ahun 5 Prumbuhan nlayan Raaan knakan plaku usaha baru 1 skoc 19.2% pr ahun 6 Saus konflk Aa 3 jns konflk: ala angkap, klas, usaha; nnsas ngg 0

190 162 Dar hasl analss Rapfsh, unuk arbu-arbu paa Tabl 30, prolh nla nks kbrlanjuan sbsar 39.44, nla rsbu braa alam kagor kurang brklanjuan spr rsaj paa Gambar 44. Gambar 44 Inks kbrlanjuan mns sosal kgaan prkanan una wlayah ZEEI Slaan Jawa Tmur. Hal n brar bahwa kgaan pmanfaaan sumbraya Mahang yang aa praran ZEEI, apabla lha ar mns sosal mnunjukkan rjanya ngka krnanan yang ngg rhaap kbrlanjuan alam pnglolaan sumbraya prkanan Mahang yang aa praran ZEEI Slaan Jawa Tmur. Agar prolh nla nks kbrlanjuan yang lbh bak, maka sgra lakukan prbakan-prbakan rhaap arbu yang mmbrkan pngaruh ngaf rhaap nla nks. Brasarkan hasl analss Lvrag prolh mpa arbu yang snsf rhaap nla nks kbrlanjuan ar mns sosal rsbu, yakn: (1) ngka pnkan, (2) krlbaan nlayan alam mmbua kbjakan, (3) ngka konflk, an (4) pngalaman, spr rsaj paa Gambar 45. Raaan pnkan nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru sbagan bsar aalah amaan Skolah Dasar (53%), SLTP (46%), an SLTA (1%). Shngga alam pnnuan ngka kbrlanjuan pnkan mrupakan fakor yang palng snsf rhaap pnlaan ngka saus alam kbrlanjuan pmanfaaan kan una rumpon. Paa umumnya rsponn

191 163 rsbu mnja nlayan karnakan ak mampu mlanjukan k jnjang pnkan yang lbh ngg. Sbagan bsar ABK ar skoc brasal ar suku Bugs yakn Kabupan Snja Sulaws Slaan. Pngahuan nang pnangkapan kan prolh ar ranformas pngahuan ar pngalaman ABK snornya, ruama ar nahkoa kapal. Dngan mkan, pngalaman mlau paa umumnya lbh rnah ar nahkoa kapal, yau anara 2-5 ahun. Sama halnya ngan ABK, nahkoa kapal paa umumnya brpnkan formal rnah, yau amaan ar SD an SLTP. Gambar 45 Pran masng-masng arbu mns sosal yang nyaakan alam bnuk nla roo man squar (RMS). Dalam pmanfaaan kan una olh nlayan skoc, awak olh sorang nahkoa an ga orang anak buak kapal. Nahkoa brpran alam pnnuan rumpon an kslamaan mlau ar kapal yang kmukan, sangkan ABK brugas alam kgaan pmancngan. Pngahuan alam pmancngan prolh scara urun murun ar pnahulunya. Unuk mnja nahkoa paa umumnya aalah orang yang lah mmlk pngalaman mlau skurang-kurangnya 4-5 ahun. Dngan mkan, nahkoa mmlk kramplan an pngahuan yang lbh ngg ar ABKnya. Dalam ssm prkanan angkap una ngan mnggunakan kapal skoc kbrhaslan ar kru alam hal mnangkap kan, sanga nukan olh pngahuan an pngalaman ar nahkoa. Hasl pnlan yang lakukan olh Erfan (2010) mlaporkan bahwa pngalaman nahkoa skoc Snang

192 164 Bru brkonrbus skar 70.4% rhaap pnngkaan fsns kns alam pnangkapan kan una rumpon. Bsarnya pranan nahkoa alam ssm prkanan angkap una Snang Bru mnybabkan ngka pngahuan an pngalaman nahkoa harga lbh ngg banngkan nlayan ABK lannya. Unuk nahkoa yang mmlk pngahuan an pngalaman lbh ngg konrak sbsar Rp hngga Rp Sangkan yang brpngalaman sang mmlk nla harga konrak skar Rp Paa kgaan prkanan angkap ngan kapal skoc mmlk ssm yang unk alam hal pngaaan ABK. Krbaasan krsaan ABK Snang Bru, paa saa n mnja prmasalahan alam pngmbangan prkanan angkap una. Prjanjan konrak lakukan anara pmlk kapal an nahkoa, namun mash alam bnuk kspakaan brsama, blum bua aas asar bnuk prjanjan formal. Srngkal kspakaan yang bua gugur karna langgar olh nahkoa. Nahkoa yang brpngalaman srngkal mna olh pngusaha lannya ngan nla konrak yang lbh ngg, shngga mnmbulkan konflk anara pmlk kapal Snang Bru. Konflk yang rja Snang Bru paa masa yang akan aang akan mnja fakor yang sanga mmpngaruh nla nks ar kbrlanjuan usaha pnangkapan kan una rumpon. Dar hasl pnlan prolh ga jns konflk, yau: konflk klas, cara prouks aau ala angkap an usaha. Kons n ssungguhnya mrupakan fnomna klask an mu hampr smua wlayah pssr Inonsa (Sara 2006). Konflk klas rja anara kapal kcl, spr kapal Jukung an Kunng, ngan kapal skoc. Nlayan prahu Jukung an Kunng, yang bropras praran pana (4 ml) brpkran bahwa rnahnya hasl angkapan sbabkan olh kbraaan rumpon yang mlk olh nlayan skoc, shngga kan ak mau kpnggr. Slan u rja konflk anara nlayan skoc ngan nlayan purs sn yang rja rumpon, nlayan skoc branggapan bahwa rnahnya hasl angkapan rumpon sbaga akba pnjarahan yang lakukan olh nlayan purs sn ar Pkalongan an Muara Angk. Sangkan konflk usaha rja anara pngambk ngan ABK, sra anara pmlk kapal. Paa konflk usaha, ABK srng kal mrasa

193 165 hasl angkapan paa saa pnmbangan ak ssua ngan yang prkrakan. Sangkan anara pmlk kapal rja karna aa prsangan usaha an ssm prkruan nahkoa an ABK. Krlbaan nlayan sbaga plaku uama alam hal pmanfaaan sumbraya kan una praran ZEEI alam pnnuan kbjakan yang lakukan olh pmrnah, bak pmrnah kabupan, provns an pusa rnah skal. Krlbaan nlayan rsbu mnja pnng karna kbrhaslan unuk mmprolh ngka kbrlanjuan nukan olh nlayan sbaga plaku uama. Dalam pnnuan kbjakan pmrnah mash mnrapkan pola lama, yau op-own. Paa saa aa sosals kbjakan basanya yang har aalah pmlk kapal an pngurus klompok nlayan. Hasl ar prmuan ak sampa kpaa nlayan. Namun hal n jakan sbaga jusfkas bahwa kbjakan rsbu lah lakukan sosalsas an harng ngan nlayan. Hal n rbuk ar rsponn yang wawancara, skar 95% mrasa ak prnah ahu apa yang lakukan olh pmrnah. Slan aanya konflk an rnahnya krlbaan nlayan, slanjunya fakor prumbuhan nlayan skoc mnja fakor yang mmbrkan snsfas yang ngg alam mmpngaruh nla nks kbrlanjuan. Paa saa n prumbuhan nlayan skoc sbsar 19.2% pr ahun. Hal n brar lah rja pnngkaan ksraks sumbraya prkanan yang ngg. Apabla kons rsbu barkan maka ak mnuup kmungknan ngka kbrlanjuan ar pmanfaaan kan una, khususnya Mahang akan smakn mnurun. Brasarkan fnomna rsbu, agar pmanfaaan sumbraya kan una rumpon apa brklanjuan, maka harus sgra aa prbakan an solus ar prmasalahan rsbu. Pnngkaan rhaap pngahuan nlayan prlu lakukan, ruama pngahuan nang kslamaan mlau, pngahuan nang pnglolaan kan pasca angkap an kramplan alam hal pnangkapan. Sangkan unuk mngaas prmasalahan konflk, prlu sgra lakukan rsolus ar pnylsaan konflk rsbu. Pmrnah harus brpran akf unuk mlnung kbraaan rumpon yang mlk olh nlayan skoc yang mrupakan nlayan rasonal.

194 166 Pngalaman pmrnah Comoros (Cayré 1991) yang mlakukan prrlnungan rhaap rumpon yang mlk olh nlayan kcl prlu conoh. Paa masa yang akan aang krlbaan nlayan alam mmbua kbjakan prlu ngkakan ngan sakholrs lannya. Prauran mngna pnggunaan rumpon lau alam olh nlayan rasonal an prlnungannya blum lakukan sampa saa n. Pngauran kapasas angkap yang lakukan olh nlayan anon Snang Bru, harus sgra bua an brlakukan, shngga pnngkaan kapasas angkapan bsa rkonrol. Apabla arbu-arbu yang mmbrkan snsf bsar yang mmpngaruh nks kbrlanjuan mns sosal rsbu apa kan, maka paa masa yang akan aang kbrlanjuan pmanfaaan Mahang akan smakn mnngka. Sbalknya apabla barkan, maka kbrlanjuan ar pmanfaaan rsbu, akan rancam ngan srus. Shngga kbrlanjuan ar pmanfaaan sumbraya Mahang yang lakukan olh nlayan skoc praran ZEEI slaan Jawa Tmur, paa masa yang akan aang akan smakn mnurun Saus Kbrlanjuan Dmns Klmbagaan Pnnuan arbu-abu paa mns klmbagaan asarkan kpaa lmbaga yang mmlk pngaruh an krkaan langsung maupun ak langsung rhaap kbrlanjuan kgaan pmanfaaan Mahang Snang Bru. Lmbaga yang plh sbaga arbu rr ar lmbaga formal an non-formal. Lmbaga formal yang plh an uga mmbrkan pngaruh rhaap kbrlanjuan ar mns klmbagaan aalah: 1) Pmrnah: Dnas Klauan an Prkanan Kabupan Malang, Dnas Prkanan an Klauan Pmvrop Jam an Kmnran Klauan an Prkanan Rpublk Inonsa, 2) Polaru/TNI AL, 3) PPP Ponokaap, 4) KUD Mna Jaya an LEPPM3. Sangkan yang brasal ar lmbaga non-formal aalah: 1) Pngambk an 2) Prusahaan n. Sangkan arbu llgal fshng aalah arbu yang brkaan ngan ka alam ssm parun-cln, yau rjanya ransshpmn. Pmrnah alam hal n, aalah Dnas Klauan an Prkanan Kabupan Malang, Dnas Prkanan an Klauan Pmrnah Provns Jawa Tmur an Kmnran Klauan an Prkanan Rpublk Inonsa. Pranan

195 167 ar pmrnah, brkaan langsung rhaap pmbuaan auran an pngawasan alam pmanfaaan sumbraya kan una sbaga kan plags yang braa alam yurks praran ZEEI, mana pnglolaannya brkaan ngan lmbaga nrnasonal yau IOTC. Pranan lan ar pmrnah n aalah pnyaan sarana an prasarana plabuhan sbaga pusa pnaraan kan, nfrasrukur jalan, lsrk an ar. Slan u pmrnah mmlk pranan pnng alam mlakukan rsolus konflk yang rja, pnyaan moal an banuan spr subs. Pranan pmrnah alam pnglolaan sumbraya kan una praran ZEEI ruama alam pngauran ala angkap an ara pnangkapan, sra mlakukan pngnalan an monorng rhaap akvas yang lakukan olh nlayan. Brasarkan pranan yang pnng rsbu, maka alam pnnuan arbu br skala 2. Namun ar pnlaan rhaap pranan pmrnah rsbu mash blum opmal, ruama alam pnyaan nfrasrukur yang yang mnunjang kgaan prkanan una, spr faslas an kapasas plabuhan, ar an lsrk, an banuan moal mash rnah. Plabuhan prkanan alam upaya pmbangunan ak rancang unuk pnaraan kan una, yang mmbuuhkan pnanganan khusus an cpa. Ar yang buuhkan unuk mncuc kan, prbkalan an pmbuaan s (pabrk s) mash kurang, s mash aangkan ar Koa Malang, Blar an Tulungagung, paahal s mrupakan bahan baku yang val alam prkanan una. Akbanya harga s mnja ngg, an mnambah bban baya oprasonal. Prmoalan yang sakan olh pmrnah yang salurkan mlalu Lmbaga Ekonom Pngmbangan Pssr Mkro Mra Mna (LEPM3) ak mncukup kbuuhan prmoalan nlayan Snang Bru. Aas asar prmbangan rsbu maka alam pnnuan skor mmprolh angka 1 (sau). Kons n mnggambarkan bahwa pmrnah blum pul rhaap nlayan kcl yang mngksras sumbraya prkanan Mahang yang aa praran ZEEI Samura Hna. PPP Ponokaap mrupakan pusa pnaraan uama ar nlayan skoc. PPP Ponokaap klola olh Baan Pnglola PPP Ponokaap Dnas Prkanan an Klauan Provns Jawa Tmur. Baan n mmlk ugas

196 168 pokok an fungs, anaranya pngauran an pnyaan sarana an prasarana yang aa Plabuhan Ponokaap. Sangkan pnglolaan Ponokaap alam hal pllangan lakukan olh Dnas Klauan an Prkanan Kabupan Malang yang wwnangnya slanjunya brkan kpaa KUD Mna Jaya. PPP Ponokaap paa mulanya mrupakan plabuhan ngan klasfkas PPI. Namun karna jumlah kapal bramba labuh smakn mnngka an prouks kan smakn ngg maka nakkan klasnya mnja plabuhan prkanan pana (PPP). Knakan klas n ak ku ngan pnambahan sarana an prasarana yang ssua ngan prsyaraan PPP sbagamana ruang alam Kpuusan Mnr Klauan an Prkanan Nomor 10 ahun 2004 nang Plabuhan Prkanan, namun sbaas prsangan unuk pnglolaan ar plabuhan rsbu. Hal n unjukkan ngan kurangnya parspas ar Dnas Klauan an Prkanan Kabupan alam prncanaan pmbangunan plabuhan. Dar wawancara prolh hasl, bahwa phak Dnas Klauan an Prkanan Kabupan Malang mrasa ak lbakan alam prncanaan rsbu. Paahal apabla rncanakan ngan bak, nscaya PPP Ponokaap akan mnja plabuhan prkanan una rakya rbsar Slaan Jawa. Brasarkan Kpmn Kp.10/Mn/2004 rsbu pranan plabuhan prkanan mmpunya pranan pnng alam mnunjang pnngkaan prouks, mmprlancar arus lalu lnas prkanan, mnorong prumbuhan prkonoman masyaraka prkanan sra mmprcpa playanan rhaap sluruh kgaan yang brgrak alam bang usaha prkanan. Aapun yang maksu ngan plabuhan prkanan pana alam pasal 1:6 Kp.10/Mn/2004 aalah plabuhan prkanan klas C, yang skala layanannya skurang-kurangnya mncakup kgaan usaha prkanan wlayah praran palaman, praran kpulauan, lau roral an ZEEI. Slanjunya alam pasal 10:4 sbukan bahwa krra knsnya, anaranya:1) mmlk faslas amba labuh unuk kapal prkanan skurang-kurangnya 10 GT ngan panjang rmaga 100 m an mampu mnampung skalgus 30 kapal. Sangkan faslas yang harus rsa (pasal 15:3) anaranya:1) mpa pllangan kan, 2) faslas navgas, 3) faslas supla ar brsh, s, lsrk an

197 169 mnara pngawas, 4) faslas pmlharaan kapal spr ock/slpway, sra (5) faslas pnanganan an pngolahan hasl prkanan spr rans sh an laboraorum pmbnaan muu. Brasarkan pranan rsbu maka PPP Ponokaap br skala 2. Kons PPP Ponokaap paa ahun 2010 mash mmprhankan, panjang rmaga kurang, hanya skar 25 mr ngan mnggunakan ponon. Paahal jumlah kapal yang bramba labuh sap harnya aalah: kapal skoc (10 GT) 346 un aau pr har un, Payang (15 GT) 32 un pr har, sampan paksan (5 GT) 12 un pr har, shngga rmaga rsbu harus mnampung skalgus skar 1140 GT pr har. Dngan mkan, maka rmaga yang aa lah mlbh aya ampungnya. Akbanya rja anran panjang an lama, shngga mnmbulkan krusakan kan hasl angkapan. Prouks kan yang arakan raa-raa pr har aalah kg. Dar jumlah prouks kan rsbu skar 46% aalah Mahang (PPP Ponokaap, 2010). Kons n prparah ngan rusaknya ponon an koornya TPI, karna faslas prasyara uama, ar, ak rsa. Brasarkan kons rsbu maka saa n PPP Ponokaap ak mmaa, rusak an koor, shngga alam pnskoran br nla nol (0). Arbu lan yang mmlk nla snsf ngg slan PPP Ponokaap aalah arbu KUD Mna Jaya. KUD Mna Jaya ssungguhnya bukan kopras prkanan, namun mrupakan kopras srba usaha yang branggoakan pnuuk sa an brlokas arah psaan, ngan wlayah krjanya mncangkup wlayah kcamaan Sumbrmanjng Wan. Paa mulanya KUD n mrupakan pnyauan ar bbrapa kopras pranan yang kcl an banyak jumlahnya psaan yang scara rsm orong prkmbangannya olh pmrnah. Shngga pmbnaannya lakukan olh nas kopras Kabupan Malang. Namun mkan, karna kopras nlayan blum aa maka KUD Mna Jaya mnja umpuan an harapan nlayan. KUD Mna Jaya Snang Bru brpran alam hal:1) pnylnggaraan an plaksanaan llang, 2) Mnyakan solar, s an kbuuhan mlau, 3) mnnukan psra llang, 4) mmungu rsrbus TPI, an 5) mmbrkan sanks kpaa psra llang apabla mlakukan kcurangan. Slan mmlk fungs rsbu,

198 170 sbaga kopras srba usaha, juga brpran sbaga kopras smpan pnjam. Namun, khusus unuk fungs smpan pnjam, blum brjalan ngan bak. Dngan mkan, paa akhrnya fungs uama ar kopras rsbu brpran alam pllangan an pnya BBM an smbako. Fungs lan sbaga pnyangga konom nlayan blum lakukan. Lmbaga kuangan lan yang aa Snang Bru, aalah LEPM3. Lmbaga n brpran alam pnyaan prmoalan usaha, namun sampa saa n ak mmlk pranan pnng alam kgaan prkanan una, karna LEPM3 mrupakan lmbaga yang mmbaya usaha mkro, sangkan usaha kapal skoc mrupakan usaha paa moal. Konskuns logs ar kons rsbu, maka KUD Mna Jaya ak mmbrkan pranan an playanan yang bak rhaap kgaan prkanan angkap Mahang. Hal n rja karna sbagan bsar sumbraya manusanya bukan brasal ar nlayan. Kpnngan nlayan mnja ksampngkan, smnara kpnngan usaha mnja proras. Brasarkan pranan rsbu, maka pranan KUD Mna Jaya an LEPM3 br skor ngan nla 1. Olh karna fungs KUD Mna Jaya an LEPM3 ak brpran ngan bak, maka prmasalahan prmoalan an kbuuhan baya mlau ar nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru paa saa n brsanar kpaa pngambk. Pngambk alam ssm prkanan una Snang Bru sanga mmgang pranan pnng, karna kbrlangsungan ar kgaan kapal skoc rganung kpaa pngambk. Aapun yang maksu pngambk rsbu aalah orang aau ssorang yang mlakukan pkrjaan jasa prmoalan ngan cara mmbaya sluruh kgaan oprsonal ar kapal yang koornasnya, rmasuk baya kbuuhan ar ABK aau pmlk kapal alam kgaan pnangkapan. Slan brfungs mngkoornas an mmbya kapal skoc, ugas pngambk aalah:1) mnyakan kbuuhan mlau: BBM, s, an smbako, 2) mnjualkan kan hasl angkapan pllangan, 3) mnyakan baya pmbuaan rumpon, 4) mnyakan mpa nggal unuk ABK anon. Mkansm n spaka brsama anara pmlk kapal ngan pngambk. Jasa ar kgaan rsbu, pngambk mmprolh bagan ar hasl pnangkapan sbsar 5% (Lampran 8). Aas asar

199 171 prmbangan rsbu, maka kbraaan pngambk anggap posf olh nlayan, shngga alam pmbran skor br nla 2. Tmbal balk ar playanan jasa rsbu, maka nlayan ak prbolhkan mlakukan pnjualan mpa lan aau mlakukan ransshpmn ara angkap. Sampa saa n kjaan ranshpmn ak lakukan olh nlayan, shngga alam pnlaan br skor 2. Prbuaan ranshpmn rsbu mrupakan salah sau prbuaan llgal fshng. Kspakaan yang bua anara pngambk ngan nlayan aau pmlk kapal yang koornrnya, unuk kapal yang brasal ar luar Snang Bru, wajbkan unuk mnja anggoa klompok nlayan Rukun Jaya, shngga kanggoaan klompok nlayan Rukun Jaya, mrupakan klompok usaha brsama alam kgaan prkanan angkap una Snang Bru. Pranan klompok nlayan n ngg alam hal mnylsakan konflk aau mnyampakan kbjakan yang brkaan ngan kgaan prkanan angkap. Brasarkan prmbangan rsbu maka Klompok Nlayan Snang Bru br nla ngan skor 2. Namun pranan ar klompok nlayan rsbu sampa saa n mash rnah, ruama alam pnylsaan konflk anara plaku usaha, aaupun konflk ala angkap an ara angkap. Dngan mkan, klompok nlayan rsbu brasarkan pranannya br skor 1. Blum brfungsnya lmbaga-lmbaga formal an nformal yang brkaan ngan kgaan pnglolaan sumbraya prkanan Mahang praran ZEEI Samura Hna mmbua nlayan skoc braa alam poss lmah. Nlayan skoc paa saa n jakan umpuan olh brbaga phak sbaga sumbr khupan, aau ngan kaa lan mnja sumbr kploas phak yang lbh kua alam pngnalan smbako an pmasaran hasl. Paa saa n nlayan skoc mrasa brjuang snran unuk mngkras sumbraya prkanan Mahang yang mmlk nla konom pnng sbaga pnghasl vsa ngara. Agar alam pnglolaan akan aang brklanjuan maka prlukan prusahaan swasa nasonal yang apa jakan parnr unuk brusaha ngan nlayan skoc. Brasarkan prmasalahan rsbu maka alam mns klmbagaan usulkan aanya prusahaan n alam arbu. Prusahaan n rsbu

200 172 harapkan apa mngaas pramasalahan pasar, kualas kan an pnyaan moal yang ak bsa lakukan olh pmrnah an lmbaga nformal lannya yang mnukung kgaan prkanan angkap Mahang yang brornas kspor. Mnuru (Charls 2001) kbrhaslan kgaan pnangkapan kan una rganung kpaa pasar, smakn bsar mna pasar, maka harga smakn ngg, sbalknya apabla pasar ak mnghnak maka harga akan rnah. Ikan una yang haslkan oln nlayan skoc sbagan bsar (&g;70%) brornas kspor. Tuna rsbu pasarkan k prusahan pngolahan kan spr Anka Tuna Inonsa Pasuruan, PT Avla an PT Maya Banyuwang, PT Bal Raya an PT Lauan Samura Bnoa, PT Klola Mna Lau Grsk an prusahaan lannya. Prusahaan rsbu mmbl kan ar pagang Snang Bru yang skalgus sbaga agn. Paokan harga kan Snang Bru, sanga nukan olh paokan harga ar prusahaan-prusahaan rsbu. Kualas Mahang yang haslkan olh nlayan Snang Bru paa umumnya brmuu rnah, sbagan bsar unuk pngalngan, ssanya unuk lon an sak. Nlayan mngngnkan aanya kmraan langsung spr yang lakukan olh PT Klola Mna Lau, sbaga prusahaan n ngan nlayan Lombok sbaga plasma. Prusahan n mnnukan sanar muu hasl angkapan, ngan paokan harga yang lbh ngg jka banngkan ngan harga llang. Apabla rja kmraan anara prusahaan bsar spr PT Klola Mna Lau ngan nlayan Snang Bru, maka kgaan pnangkapan Mahang praran ZEEI akan mmlk kbrlanjuan scara kolog, karna prusahaan n mnnukan sanar kan yang brukuran bsar yang bolh angkap, spr yang lakukan olh nlayan Lombok. Brasarkan prmbangan rsbu, maka kbraaan prusahaan yang brmra ngan nlayan sbaga plasma br nla 2. Olh karna bnuk kmraan rsbu blum aa, maka alam pnlaan br skor nol (0). Arbu-rbu mns klmbagaan rsbu sajkan alam Tabl 31.

201 173 Tabl 31 Nla an skor paa mns klmbagaan No Jns Dmns Pnlaan Skor 1 Pngambk Pnya moal baya oprasonal 2 2 Pmrnah Dnas Klauan an Prkanan 1 3 Polaru/TNI Pngawasan, kurang sarana prasarana 1 an pngamanan 4 PPP Ponokaap Tak mmaa an koor 0 5 Prusahaan n Pmbl kan 0 6 KUD an LEPPM3 Pllangan kan, pnnysa s an 1 SPDN 7 Klompok Nlayan Klompok Nlayan Rukun Jaya anggoa 303 skoc Illgal fshng Transshpmn ak aa 2 Dar hasl analss Rapfsh, mnunjukkan bahwa arbu-arbu rsbu mmbrkan snsfas yang ngg rhaap nks kbrlanjuan, yau sbsar Nla n braa alam kagor kurang brklanjuan, spr yang rsaj paa Gambar 46. Gambar 46 Inks kbrlanjuan mns klmbagaan kgaan prkanan una wlayah ZEEI Slaan Jawa Tmur Hal n brar bahwa klmbagaan formal an nonformal rsbu ak mnukung kgaan pmanfaaan sumbraya Mahang yang aa praran ZEEI. Apabla kons rsbu ak sgra prbak maka paa masa yang akan aang akan rja ngka krnanan yang ngg rhaap kbrlanjuan pmanfaaan kan una yang aa praran ZEEI Slaan Jawa Tmur. Agar prolh nla nks kbrlanjuan yang lbh bak, maka sgra

202 174 lakukan prbakan-prbakan rhaap arbu yang mmbrkan pngaruh ngaf rhaap nla nks. Brasarkan hasl analss Lvrag ar lapan arbu rsbu, prolh ua arbu yang sanga snsf rhaap nla nks kbrlanjuan ar mns sosal, yau: (1) kons PPP Ponokaap an (2) kbraaan prusahaan n, spr rsaj paa Gambar 47. Gambar 47 Inks kbrlanjuan mns klmbagaan yang nyaakan alam bnuk nla roo man squar (RMS). Sbagamana urakan aas bahwa PPP Ponokaap mmlk pranan pnng alam prkanan angkap Mahang Snang Bru. Scara umum unuk nlayan brskala kcl plabuhan prkanan mnja pnnu ar kbrhaslan usaha angkapnya, karna plabuhan prkanan slan sbaga mpa brlabuh juga mpa brmunya anara pnjual kan an pmbl ruama saa pllangan. Prbakan-prbakan yang harus lakukan olh pnglola plabuhan: 1) prbakan faslas pokok, spr rmaga yang rusak, 2) prbakan faslas fungsnonal, spr faslas pmasaran hasl, ruama mpa pllangan kan bak srukur lananya maupun sanasnya, 3) mnyakan faslas ar, 4) mnyakan faslas pnanganan lanju ar hasl pngolahan spr rans sh, 5) mnyakan pugas pmrksa (car masr), khususnya unuk mnnukan kualas kan una bsar an laboraorum pngnalan muu. Shngga harga una bsar yang brmuu

203 175 ngg apa bakan ngan harga kan una yang brmuu sang an rnah. Srngkal nlayan mrasa bohong bahwa hasl angkapannya kagorkan rnah, shngga brnla jual rnah pula. Paahal mnuru nlayan hasl angkapannya bak. Dngan aanya pugas yang mnnukan sanar muu, maka alam pllangan akan mnja far. Sangkan unuk kmraan ngan prusahaan n apa lakukan ngan mlakukan pnjajakan paa PT Klola Mna Lau. Paa saa n prusahaan rsbu mmlk program kmraan n-plasma yang salng mngunungkan anara phak n an plasma. Program n laksanakan alam krangka pnglolaan prkanan yang brklanjuan mlalu pnrapan cach crfca. Kbraaan pngambk Snang Bru prlu prahankan. Pnngkaan pran prlu lakukan ruama alam pnyaluran banuan aau pmbrayaan rhaap nlayan. Akan lbh fkf apabla mlalu pngambk, rmasuk alam hal kmraan ngan prusahaan n. Kbraaan pngambk n sanga krusal, karna ssungguhnya mnggankan pran ar lmbaga kuangan lannya, spr KUD an LEPM3. Namun mkan, agar kbraaan KUD Mna Jaya apa mnunjang ngka kbrlanjuan kgaan pmanfaaan sumbraya kan una Snang Bru, maka KUD harus klola scara profsonal, fkf, an fsn unuk mwujukan playanan usaha yang apa mnngkakan nla ambah an manfaa sbsar-bsarnya bag anggoanya, shngga mampu brsang ngan baan usaha yang lannya. Pnglolaan yang maksu aalah sluruh komponn yang aa alam prusahaan spr pmasaran, prouks, kuangan, prsonl, pmblan, ssm nformas manajmn an organsas Saus Kbrlanjuan Mulmns Kbrlanjuan kgaan pmanfaaan sumbraya kan una praran ZEEI slaan Jawa olh nlayan skoc ar mns kolog, konom an knolog mmlk saus cukup brklanjuan, ngan masng-masng nks 78.78%, 72.60%, an 72.56%. Arnya bahwa knolog yang gunakan unuk mngksraks sumbraya kan una rumpon, scara umum ak mngganggu klmpahan sumbraya Mahang yang aa praran ZEEI

204 176 Samura Hna. Slan u, bahwa pnggunaan rumpon sbaga ala banu pnangkapan kan khawarkan akan mrusak aau brampak ngaf rhaap klmpahan Mahang mnja rabakan. Nlayan rasonal spr nlayan kapal skoc, jusru rumpon rsbu bak unuk gunakan, ngan syara knolog yang gunakan rus prahankan aau ngkakan k arah yang lbh fsn an fkf, shngga kbrlanjuan mns konom rus prahankan bahkan ngkakan. Namun mkan, nggnya nla manfaa ar ksraks sumbraya kan rsbu, brasarkan mns sosal an klmbagaannya mash kurang brklanjuan. Aapun nla nks yang haslkan aalah an Apabla arbu-arbu yang mmbrkan snsfas ngg an brpngaruh ngaf rhaap masng-masng mns sosal an klmbagaan rsbu prbak, yang bak prahankan aau ngkakan, maka kgaan pmanfaaan sumbraya kan una rsbu akan smakn brklanjuan. Prbakan rhaap arbu yang mmbrkan nla snsf ngg an brpngaruh ngaf rhaap kbrlanjuan pmanfaaan sumbraya kan una mns lannya harus lakukan an ngkakan, shngga sausnya brubah ar cukup brklanjuan mnja brklanjuan. Nla nks ar k lma mns yang jakan nkaor unuk mnla saus kbrlanjuan ar kgaan pmanfaaan sumbraya Mahang yang lakukan olh nlayan skoc sajkan paa Gambar 48. Gambar 48 Dagram layang-layang nla nks kbrlanjuan sap mns.

205 177 Paa Gambar 48, apa lha bahwa mash rja kmpangan anara lma mns yang apa mmpngaruh saus kbrlanjuan ar pmanfaaan kan una praran ZEEI slaan Jawa, khususnya Jawa Tmur. Apabla nla nks ar klma mns rsbu lakukan raaan, maka haslkan nlakgaan pmanfaaan sumbraya Mahang olh nlayan skoc. raaan nks sbsar Arnya scara umum kgaan pnangkapan sumbraya kan una yang lakukan ngan mnggunakan ala banu rumpon yang sbar praran ZEEI slaan Jawa Tmur apabla ksraks ngan mnggunakan kapal skoc mash cukup kbrlanjuan. Unuk mnjusfkas apakah k lma mns rsbu ap brklanjuan aau ak, mnuru Buharsono (2002) ak bsa lha ngan mlakukan raaan ar k lma mns rsbu, akan ap harus lakukan uj par ws comparson yang prolh ar pnlaan pakar bang sumbraya kan una rsbu. Brasarkan kbuuhan rsbu, maka lakukan pnlaan unuk klma mns rsbu yang lakukan olh 3 orang pakar (n assssmn), yau: 1) Prof. Dr. Ir. Rokhmn Dahur, M.S., 2) Prof. Dr. Ir. Danl Monnja, M.S., an 3) Ir. KAgus Azs, M.Sc. (Lampran 9). Dngan mkan, maka masngmasng nks rsbu frfkas olh wan pakar, shngga prolh skor rmbang. Hasl ar pmboboan rsbu sajkan paa Tabl 32. Tabl 32 Nla nks kbrlanjuan mul mns pmanfaan Mahang. No Aspk Kbrlanjuan Bobo Gabungan Bobo Nla Aspk Jumlah Pnlaan Pakar Kbrlanjuan MDS (n=3) Trmbang (MDS) Trmbang 1 Ekolog Ekonom Tknolog Sosal Klmbagaan Raaan Paa Tabl 33, apa lha bahwa slah rmbang olh pakar bang sumbraya kan una an pnangkapan, maka nla nks kbrlanjuan mulmns prolh nla sbsar, yau Hal n brar bahwa kgaan pmanfaaan sumbraya kan una ngan mnggunakan kapal skoc an ala banu rumpon yang pasang praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur, mnuru para pakar mash cukup

206 178 brklanjuan. Namun mkan, agar prolh nla nks kbrlanjuan yang smakn bak, maka prlukan pnaaan rhaap arbu-arbu yang mmlk snsfas ngg paa smua mns. Hasl analss Mon Carlo paa araf kprcayaan 95% mnunjukkan nla nks kbrlanjuan pmanfaaan sumbraya Mahang praran ZEEI ak banyak brba ngan hasl analss Rapfsh. Hal n brar bahwa ksalahan analss apa prkcl alam hal skorng sap arbu, varas pmbran skorng karna prbaan opn rlaf kcl, pross analss aa yang lakukan scara brulang-ulang alam kaaan sabl an ksalahan alam mmasukan aa an aa hlang apa hnar. Prbaan nla nks kbrlanjuan anara hasl analss MDS an Mon Carlo sajkan paa Tabl 33. Tabl 33 Prbaan nla nks kbrlanjuan anara hasl analss MDS an Mon Carlo No Dmns Nla Kbrlanjuan (%) Kbrlanjuan MDS Mon Carlo prbaan 1 Ekolog Ekonom Tknolog Sosal Klmbagaan Hasl analss Rapfsh mnunjukkan bahwa smua arbu yang kaj rhaap saus kbrlanjuan pmanfaaan sumbraya Mahang cukup akura. Hal n apa lha ar nla srss yang brksar anara % ngan nla raja kofsn rmnas (R 2 ) yang rlaf bsar, yau %. Dar nla rsbu apa prolh gambaran, bahwa arbu-arbu yang gunakan unuk mnla saus kbrlanjuan ar masng-masng mns, aalah cukup mmaa, karna nla srssnya mash lbh kcl ar 25% (Tabl 34). Dngan mkan, prbakan yang lakukan rhaap arbuarbu yang mmlk snsf bsar an pngaruhnya ngaf rhaap nla sasus kbrlanjuan an arbu-abu yang mmlk nla snsfas yang mmbrkan pngaruh posf ap prahankan, maka pngmbangan pmanfaaan sumbraya kan una praran ZEEI Samura Hna Slaan

207 179 Jawa ngan mnggunakan rumpon bsa brklanjuan, apabla gunakan armaa angkap kapal skoc. Tabl 34 Hasl analss Rapfsh nla srss an kofsn rmnas Dmns Nla No Kbrlanjuan Inks Kagor Srss R 2 1 Ekolog Cukup Brklanjuan Ekonom Cukup Brklanjuan Tknolog Cukup Brklanjuan Sosal Kurang Brklanjuan Klmbagaan Kurang Brklanjuan

208 5. ARAHAN STRATEGI DALAM PENENTUAN KEBIJAKAN UNTUK PENGEMBANGAN PERIKANAN TANGKAP MADIDIHANG (Thunnus albacars) BERBASIS MULTI DIMENSI KEBERKELANJUTAN Pmbangunan skor prkanan angkap paa saa n jakan proras uama alam pngmbangan prkonoman wlayah slaan Kabupan Malang. Pranan skor prkanan angkap mula prhakan olh pmrnah Kabupan Malang slah brkmbangnya prkanan una, khususnya Mahang yang angkap olh nlayan skoc wlayah praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa, khususnya Jawa Tmur. Pngmbangan rsbu mnja sanga ralss mngnga Kabupan Malang mmlk PPP Ponokaap yang mrupakan plabuhan prkanan rbak k ua slah PPN Clacap Jawa Tngah slaan Jawa. PPP Ponokaap mrupakan mpa yang aman unuk bramba an brlabuh kapal prkanan karna laknya rlnung olh Pulau Smpu shngga aman ar hmpasan glombang spanjang ahun. Kbraaan pulau Smpu mmbnuk sla spanjang 4 km, lbar m an kalaman praran m shngga mnja mpa yang cukup al unuk mnarakan hasl angkapan kan. Lokas PPP Ponokaap cukup muah akss mlalu jalan homx ar koa Malang (70 km) an Surabaya (157 km) an brhaapan ngan Samura Hna yang mmlk pons kan plags bsar yang ngg. Paa ahun 2010 prouks kan hasl angkapan nlayan Snang Bru skar kg ngan nla Rp Dar oal prouks rsbu sbagan bsar mrupakan kan plags bsar (98%), ruama ar jns kan spr, Mahang (Thunnus albacors), Cakalang (Kasuwonus plams), Bgy una (Thunnus obsus), Marln (Trapurus angusrosrs), Tompk an Bgy una (Thunnus obsus), ngan propors masngmasng aalah 36.71%, 31.45%, 19.57%, 9.66% an 2.6% yang mrupakan komoas kspor brnla ngg. Dngan mkan, PPP Ponokaap mrupakan salah sau snra una rakya rbsar Jawa Tmur. Prouks rsbu haslkan ar hasl angkapan nlayan skoc, payang, sampan paksan, jukung, an prahu kunng. Jumlah nlayan yang aa paa ahun 2010 aalah sjumlah jwa. Tnggnya kgaan prkanan angkap una rsbu, slan apa jakan pnggrak

209 182 prumbuhan konom rgonal (pro-growh), pnyrapan naga krja (pro-job), juga apa mnngkakan pnapaan masyaraka (pro-poor). Bsarnya ampak posp ar pmanfaaan sumbraya kan una rsbu srngkal ku ngan ampak yang mrugkan aau mmlk ampak ngaf, shngga apa mnmbulkan prmasalahan rhaap klsaran ar sumbraya Mahang yang aa praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa. Dngan mkan, maka pngmbangan prkanan una rsbu, mmrlukan srag an prncanaan yang bak. Srag yang prlukan aalah nrfns kbjakan rhaap prmasalahan yang aa paa saa n Snang Bru. Kbjakan harus mngacu kpaa sumbr masalah yang mbul akba kgaan prkanan una rsbu an mngacu paa auran yang suah apkan alam bnuk unangunang, kpuusan aau prauran ar pmrnah provns aau pmrnah pusa. Hal n prlukan, mngnga Mahang mrupakan kan plags bsar yang srbusnya braa praran rops an subrops hampr smua ngara (Coll an Naun 1983). D Samura Hna Mahang mrupakan spcs uama yang mnja angkapan banyak ngara (Somvansh 2002). Arnya alam mmbua srag pnglolaan harus mngacu kpaa knuan-knuan yang brsfa nrnasonal sampng knuan yang brsfa nasonal aaupun rgonal. Acuan yang apa gunakan alam pnglolaan prkanan una aalah kbjakan yang apa mnorong kgaan prkanan angkap ngan mmprhakan aspk-aspk kologs (lngkungan), brsfa ramah lngkungan (frnly fshng mho), sbagamana yang syarakan alam Co of Conuc for Rsponsbl Fshrs (CCRF) alam knuan FAO (1999). Pngamblan kbjakan rhaap pnglolaan sumbraya kan una harus lakukan aas parspas nlayan sbaga plaku, sampng sakholrs lannya yang brkaan langsung aaupun ak langsung rhaap klsaran an klmpahan kan una. Konsp kbrlanjuan palng ak mnganung ua mns: Prama, aalah mns waku karna kbrlanjuan ak lan mnyangku apa yang akan rja masa mnaang. Kua, aalah mns nraks anara ssm konom, sumbr aya alam an lngkungan (Hal 1998 alam Fauz 2004). Dalam mnyusun srag kbjakan rsbu, agar prolh hasl yang opmal harus mmprhakan komplksas alam pnglolaannya.

210 183 Pmbangunan brklanjuan aalah suau srag pmanfaaan kossm alamah smkan rupa, shngga kapasas fungsonalnya unuk mmbrkan manfaa bag khupan uma manusa ak rusak. Dalam kaannya ngan akvas pmbangunan prkanan an konsp kbrlanjuan, mnuru Bngn (2004) bahwa rapa ga ops yakn: 1) akvas pmbangunan yang ak brampak ngaf sama skal rhaap lngkungan, 2) akvas yang hanya sk ampak ngafnya an 3) akvas yang mnmbulkan prubahan bsar rhaap lngkungan. Dngan mkan, agar alam pmbangunan rus brklanjuan, maka mns konom prlu prhakan. Pmbangunan rsbu lakukan, paa hakkanya aalah mngksras sumbraya yang mmlk nla konom. Eksraks sumbraya rsbu mmbuuhkan knolog an prauran, shngga slan mns kolog an konom prlu kaj mns lannya, yau mns knolog, klmbagaan an sosal. Brasarkan konsps rsbu, maka unuk mmuahkan pmbuaan kbjakan yang apa mnorong pngmbangan alam pmanfaaan sumbraya Mahang yang bklanjuan, maka prlukan srag pnglolaan yang mmprhakan aspk-aspk aau arbu-arbu yang brampak ngaf rhaap kualas lngkungan rsbu. Srag kbjakan pngmbangan prkanan Mahang yang lakukan olh nlayan Snang Bru, apa mula ngan mnguru proras mns an arbu proras alam sap mns yang prlu ungk aau prbak. Unuk mngahu proras yang prlu prbak aau ungk, maka lakukan pnnuan proras mns ngan mlakukan pnguruan nla ar nks kbrlanjuan ar masng-masng mns, kmuan mns yang mmlk nla nks lbh rnah anggap sbaga mns yang harus klola aau prbak. Brasarkan uruan ar nks mns kbrlanjuan kgaan prkanan angkap una yang lakukan olh nlayan skoc Snang Bru alam pnlan n prolh nla nks kbrlanjuan yang harus proraskan, brasarkan uruan mnsnya, yau:1) sosal, 2) klmbagaan, 3) kolog, 4) knolog an konom (Tabl 35).

211 184 Tabl 35 Uruan proras mns hasl analss Rapfsh unuk nla srss an kofsn rmnas No Proras Nla Inks Kagor 1 Sosal Kurang Brklanjuan 2 Klmbagaan Kurang Brklanjuan 3 Ekolog Sanga Brklanjuan 4 Tknolog Cukup Brklanjuan 5 Ekonom Cukup Brklanjuan Dar Tabl 35 mnunjukkan bahwa mns sosal mmlk nla nks yang palng rnah, susul ngan mns klmbagaan. Dngan mkan, arbu-arbu yang mmlk snsfas ngg an mmpngaruh saus kbrlanjuan k arah yang kurang bak proraskan unuk prbak, ruama yang mmungknkan unuk lakukan prbakan aau nrfns. Inrfns lakukan ngan prmbangan:1) rasonal, 2) rsa sumbraya manusanya, 3) kmampuan kuangan, an 4) scara kns bsa mplmnaskan. Namun mkan, slan ar ua mns rsbu arbu ar mns kolog, konom an knolog yang mmbrkan nla snsfas bsar an mmpngaruh nla nks kbrlanjuan ap proraskan unuk prbak. Sangkan arbuarbu yang mmlk snsfas rnah an brparuh posf rhaap nla nks saus kbrlanjuan prahankan an lakukan pnngkaan apabla mungknkan. Brasarkan prmbangan rsbu, maka arbu-arbu ar k lma mns slanjunya susun brasarkan uruan proras ngan nkaor nla RMS. Proras uruan mula ar arbu yang mmlk nla RMS yang palng bsar. Slanjuanya srag yang lakukan aalah nrfns rhaap masngmasng arbu yang susun alam nakan brasarkan proras jangka waku, yau jangka pnk an mnngah. Pnnuan rnang waku rsbu, unuk jangka pnk an mnngah aalah 1-5 ahun an 5-10 ahun. Prmbangan rsbu asarkan kpaa lamanya kpmmpnan ar kpala pmrnah arah. Knuan prubahan arbu aalah unuk arbu yang nrfns sbaga proras jangka pnk, skor ar arbu yang nrfns mnngka sau skala an 2 skala aau maksmal unuk proras jangka mnngah. Inrfns aau prbakan rsbu mrupakan srag yang akan lakukan alam bnuk kbjakan oprasonal yang mungkn bsa lakukan an ssuakan ngan

212 185 prmbangan rasonalas, krsaan baya, krsaan SDM an apa ngan muah unuk lakukan. Bnuk nrfns an prubahan skala ar arbu-arbu paa masng-masng mns sajkan paa Tabl 36. Dar hasl skorng an pnnuan jangka waku plaksanaan, slanjunya lakukan sknaro kbjakkan oprasonal alam bnuk program jangka pnk an mnngah. Slanjunya unuk masng-masng sknaro rsbu valuas prubahan nks mulmnsnya ngan mnggunakan analss Rapfsh, spr rsaj paa Tabl 36. Tabl 36 Proras arbu yang nrfns paa masng-masng mns No Dmns Arbu 1 Sosal 1. Pnkan formal 2. Krlbaan nlayan 3. Saus konflk 4. Pngalaman nlayan 2 Klmbagaan 1. Kons an Kapasas PPP Ponokaap 2. Prusahaan In 3. KUD Mna Jaya&LEPM 4. Kl.Nlayan Rukun Jaya Nla RMS Skor Skor Prbakan/Inrfns Krangan awal akhr 0 Plahan pnangkapan kan 1 Jangka pnk 1 Plbaan nlayan 2 Jangka pnk 0 Rsolus Konflk 1 Jangka pnk Plahan Kslamaan Mlau 1 Jangka pnk Prluasan rmaga 2 Jangka mnngah 0 2. Pngaaan konvyor 2 Jangka Mnngah 0 3. Prbakan faslas TPI 1 Jangka pnk 0 4. Pngaaan faslas rans 2 Jangka mnngah sh 0 5. Pngaaan Lab. Muu 1 Jangka mnngah 0 6. Pnmpaan Car masr 1 Jangka pnk 0 7. Pnyan ar 1 Jangka pnk 0 8. Pnyan s 1 Jangka pnk 0 9. Pngaaan ock/slpway 2 Jangka mnngah Prbakan ssm llang 1 Jangka pnk 0 11.Plahan manajmn 1 Jangka pnk plabuhan 0 12.Plahan ssm llang 1 Jangka pnk Pola kmraan 2 Jangka Mnngah Plahan Amnsras & Kuangan 2. Plahan ssm pllangan 3. Plahan nang Kopras 4. Plahan nang logsk Pmbnukan Kopras Prkanan 2 Jangka Pnk 2 Jangka Mnngah 3 Ekolog Spss Tangkapan Non-nrfns 4 Ekonom Transfr kunungan Png. Col sorag & Pabrk s 1 Jangka Mnngah 5 Tknolog Pross Pngawan Plahan pasca pann 2 Jangka pnk Pngolahan Pasca angkap 4 1 Plahan pasca pann 2 Jangka pnk

213 Sknaro an Srag Jangka Pnk Kbjakan Oprasonal Pngmbangan Prkanan Mahang Snang Bru Srag yang lakukan aalah mmbua sknaro alam bnuk kbjakan oprasonal yang apa lakukan paa jangka pnk. Aapun srag yang lakukan aalah nrfns an prbakan alam upaya mnngkakan nla skala paa arbu-arbu yang mmlk nla snsfas ngg ar masng-masng mns. Kbjakan oprasonal yang lakukan paa mns sosal, aalah program yang brkaan ngan pnngkaan pngahuan an kramplan (sof skll) ar nlayan an nahkoa kapal yang mmlk ngka pnkan formal rnah an pngalaman rnah. Program yang usulkan alam sknaro rsbu aalah plahan nang pnangkapan an kslamaan mlau. Hal n pnng unuk lakukan mngnga kapal yang gunakan aalah kapal brukuran kcl (panjang 16 m, lbar 3.5 m an ngg 1.2) ngan bobo 10 GT. Kapal rsbu, sanga rnan rhaap prubahan cuaca osanograf praran Samura Hna yang sanga pngaruh olh angn muson. Sangkan plahan nang pnangkapan lakukan unuk mmbrkan lanasan mngna prlaku una yang braa rumpon an pnyampaan nformas nang pngaruh hro-osanograf rhaap kbraaan kan. Shngga kahu mo yang pa, an ala angkap yang pas unuk mnangkap kan una yang brukuran ssua ngan krra pasar. Pmcahan masalah aanya konflk suah lakukan nlayan Pkalongan an nlayan Snang Bru yang mas olh Dnas Prkanan an Klauan Pmprov Jam an Jang, bahkan suah uangkan alam noa kspahaman brsama. Agar noa kspahaman rsbu apa brjalan ngan fkf, maka prlukan rsolus ngka yang lbh ngg, yau ngka nasonal. Krlbaan nlayan alam pmbuaan auran aau kbjakan mngna kgaan angkap sampa saa n blum lbakan scara maksmal, paahal sbaga plaku uama sharusnya rlba langsung. Pnngkaan krlbaan nlayan, akan mmbrkan ampak rhaap kbrhaslan pnylsaan masalah yang rja ara angkap maupun araan, bak prmasalahan yang mnyangku konflk sosal, klmbagaan, an lngkungan akan muah pcahkan apabla para plaku mmaham knuan aau auran yang lah spaka brsama. Kbjakan oprasonal yang lakukan rhaap mns klmbagaan lakukan kpaa arbu yang mmlk snsfas ngg rhaap saus

214 187 kbrlanjuan, yau arbu PPP Ponokaap an KUD Mna an LEPPM3 sra arbu Kbraaan PPP Ponokaap sanga mnnukan ngka kbrhaslan kgaan prkanan una, karna mmlk fungs uama alam hal pnaraan an pmasaran kan. Olh karna kan mrupakan bahan pangan yang muah rusak, maka mmrlukan pnanganan cpa, hgns, aman ar bnuran, rhnar ar sngaan snar maahar an rhnar ar organsm yang brsfa pahogn, spr bakr salmonlla an coll. Inrfns yang lakukan rhaap arbu PPP Ponokaap, lakukan alam upaya mngfkfkan fungs oprasonal ar plabuhan prkanan pana, spr ruang alam pasal 22 Prauran Mnr Klauan an Prkanan No 16/Mn/2006. Dalam pasal 22 ruang nang prasyara ar plabuhan ngan kualfkas plabuhan prkanan pana, yang mlpu faslas pokok, fungsonal an pnunjang. Paa saa n PPP Ponokaap sang kmbangkan, shngga usulan paa sknaro jangka pnk rsbu sanga mungkn unuk lakukan. Sangkan unuk kbjakan oprasonal yang lakukan rhaap KUD Mna Jaya, aalah yang brkaan prbakan amnsras an manajmn kuangan, an logsk/prbkalan. Hal n pnng unuk lakukan mngnga KUD Mna Jaya mmlk pranan yang sanga srags, slan pnya BBM solar, s an bahan smbako kbuuhan mlau, pran pnng lan ar KUD Mna Jaya aalah brnak sbaga plaksana pllangan kan TPI an pmungu uang rsrbus. Pngahuan nang amnras an kuangan, logsk an ssm pllangan mulak harus lakukan, mngnga hampr smua SDM yang aa KUD Mna Jaya mash brpnkan rnah. Fungs uama ar kopras srng kal ak brjalan, shngga prlukan juga pngahuan nang prkoprasan. Kbjakan oprasonal ar masng-masng arbu yang harus prbak rsaj alam Tabl 36. Aanya nrfns aau nakan prbakan paa mns sosal an klmbagaan, paa sknro k-1, mngakbakan ampak posp rhaap arbu paa mns kolog, yau arbu pmahaman nlayan rhaap lngkungan. Hal n rja sbaga akba pnngkaan pmahaman ar nlayan rhaap sumbraya an lngkungan slah aanya plahan alam nrfns arbu mns sosal. Sangkan prubahan paa arbu Kons an kapasas PPP

215 188 Ponokaap mmlk krkaan ngan arbu-arbu paa mns knolog an prubahan harga kan paa mns konom. Prubahan yang rja paa arbu pross pngawan an pnanganan pasca angkap. Hal n rja aas skap nlayan, yang mngngnkan aanya prubahan ssm pllangan an pnambahan faslas bramba, brlabuh, TPI, krsaan ar, s an car masr unuk mnnukan kualas kan hasl angkapannya. Apabla rja prbakan alam ssm pllangan ngan pnnuan harga pokok llang aas asar kualas kan, maka nlayan akan mlakukan pnanganan an pngawan yang bak aas kapal. Dngan lakukannya pnanganan aas kapal, maka akan rja prubahan paa arbu harga an rja pnngkaan pnapaan paa mns konom (Tabl 37). Tabl 37 Prubahan knakan arbu an nkaor kbjakan oprasoanal paa sknaro jangka pnk No Dmns Arbu Prubahan skor Awal Akhr 1 Ekolog Pmahaman h Lngkungan 0 1 Inkaor Kbrhaslan Mngr akan lngkungan, ak mrubah ala angkap ar han ln k purs sn 2 Ekonom 1. Harga kan 3 4 Harga jual kan nak &g;USD $3000 Kg. 2. PDRB 0 2 Pnapaan ar Rsrbus nak (PAD Bsar) 3 Tknolog 1. Pnanganan pasca Mlakukan Gung, vcral 1 2 angkap 2. Pngawan 1 2 Aanya palka s curah (ry s) muu kan bak (sgar, knyal, nsang an maa mrah, bau ams., mngkla &g;70% unuk lon an sak 4 Sosal 1. Pnkan formal Nlayan 0 1 Kramplan mnangkap kan mnngka hasl angkapan bak kualas an kuanasnya mnngka 1 2 Mngr an mlaksanakan prauran 3. Krlbaan Nlayan lm mmbua kbjakan 4. Saus konflk 0 1 Tngka aau kjaan konplk rnah 5. Pngalaman nlayan 1 2 Skll mnngka (ak kclakaan mnurun) 5 Klmbagaan Kons PPP Ponokaap 0 2 Faslas TPI brsh, hygns, ngka pncmaran rnah, rsa ar, s an ssm pllangan far, aa car masr, kan una gra brasarkan sanar muu Pnrapan kbjakan oprasonal jangka pnk paa mns-mns yang mmlk arbu ngan nla snsfas ngg, apabla kbjakan oprasonal bsa brjalan ssua ngan sknaro jangka pnk, maka ngka saus kbrlanjuan ar masng-masng mns rsbu mngalam pnngkaan yang nyaa spr nampak paa Gambar 49.

216 189 Gambar 49 Dagram layang-layang nla kbrlanjuan sap mns paa pnrapan kbjakan oprasonal jangka pnk. Paa Gambar 49 mnunjukan bahwa nks saus kbrlanjuan mns yang mmlk nks saus alam kagor kurang brklanjuan mnngka mnja cukup kbrlajuan. Prubahan yang rja paa pnngkaan nk kbrlanjuan paa mns sosal an klmbagaan, brampak posp rhaap prubahan nla nks saus paa mns kolog, konom an knolog, yau yang smula mmlk kagor saus cukup brklanjuan, brubah mnja sanga brklanjuan Dngan mkan, rjanya pnngkaan kagor saus paa masngmasng mns rsbu, ku pnngkaan saus kbrlanjuan scara mulmns. Nla nks kbrlanjuan ar mulmns, slah frkas olh pakar paa analss parws comparrson prolh nla nks sbsar 69.39% ngan kagor cukup brklanjuan. Namun mkan, slah lakukan prbakan-prbakan paa arbu-arbu yang mmlk nla snsfas ngg an brpngaruh scara ngaf rhaap nla nks kbrlanjuan paa sknro k- 1, maka nla nks sasusnya mnja ngan kagor sanga brklanjuan (Tabl 38). Hal n brar, apabla lakukan prbakan ssua ngan arahan kbjakan oprasonal rsbu, kgaan prkanan Mahang yang lakukan olh nlayan skoc apa unggulkan sbaga kgaan prkanan una rasonal (arsanal) yang brklanjuan.

217 190 Tabl 38 Nla nks kbrlanjuan paa sknaro 1 Bobo Nla Aspk Aspk Jumlah Nla No. Gabungan Bobo Kbrlanjuan Kbrlanjuan Pnlaan Trmbang Mon Tanpa Sknro Sknaro 1 Pakar (n=3) Carlo sknro 1 1 Ekolog Ekonom Tknolog Sosal Klmbagaan Jumlah Brasarkan prmbangan rsbu, maka kbjakan pngmbangan prkanan Mahang yang harus jalankan aalah kbjakan yang brujuan unuk mngaas prmasalahan yang brsfa komprhnsf yau lmahnya prhaan alam pnglolaan yang mngakbakan kakbrlanjuan prkanan Mahang praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur sbagamana rungkap paa analss Rapfsh an parws comparson. Aapun kbjakan yang rumuskan paa program oprasonal jangka pnk klompokkan an proraskan sbaga brku: (1) Pnngkaan kualas an kapasas klmbagaan paa kgaan prkanan Mahang praran ZEEI olh nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru (mns klmbagaan). (2) Pnngkaan kapasas nlayan an pnylsaan konflk (mns sosal). (3) Pnngkaan kualas kan hasl angkapan (mns knolog). Kbjakan pnngkaan kapasas arahkan kpaa prbakan kualas faslas mpa pllangan kan, pnyaan ar, s an pngawas muu (car masr) an ssm pllangan sra prbakan manajmn KUD Mna Jaya sbaga pnylnggara llang an pnya kbuuhan mlau sra pnya moal bag nlayan. Kbjakan rsbu mmpunya ujuan unuk mmprbak kualas kan yang pasarkan, ssm llang yang far shngga prolh harga yang wajar an rcpanya pnapaan hasl pnjualan yang ngg, shngga shngga pnapaan nlayan mnngka. Kbjakan pnngkaan kapasas nlayan an pnylsaan konflk mmpunya ujuan yau mnngkakan kualas SDM nlayan shngga mmprkua skor pnangkapan sbagamana rsaj paa Tabl 39.

218 191 Tabl 39 Srag an program mplmnas kbjakan pngmbangan kapasas klmbagaan, sosal an knolog paa kgaan prkanan Mahang PPP Ponokaap paa program jangka pnk No Srag Program Plaksana 1 Pnngkaan kapasas an kualas PPP Ponokaap 1. Prbakan lana TPI ngan pmbran alas ar kayu 2. Pngaaan ar brsh an s 2 Pnngkaan kualas SDM Pnglola PPP Ponokaap (Pugas PPI an KUD Mna Jaya) 3 Sanarsas kan brasarkan kualas 4 Pnngkaan Kapasas an kualas SDM KUD Mna Jaya an LEPM3 5 Pnngkaan kapasas an kualas SDM nlayan skoc 6 Pnylsaan konflk (llgal fshng) rumpon nlayan skoc 7 Pnngkaan Muu Hasl pasca angkap 3. Plahan manajmn plabuhan prkanan 4. Plahan ssm pllangan 5. Pnyusunan poman an auran ssm pllangan 6. Efkvas monv PPP 7. Prbakan caaan aa hasl an harga kan PPP Ponokaap 8. Pnyaan nformas harga kan pasar 9. Pnmpaan car masr 10. Pmbuaan Pra nang ssm an plaksanaan llang 11. Plaksanaan llang rbuka 12. Pngakan auran ssm pllangan 13. Pnngkaan kualas SDM mlalu 14. Plahan nang amnras an kuangan, logsk, kopras an ssm llang 15. Pngmbangan an pnguaan Moal paa KUD Mna Jaya an LEPM3 16. Pnngkaan an pngalhan pnggunaan Moal LEPM3 kpaa KUB Nlayan 17. Pnngkaan kualas SDM mlalu plahan nang pnangkapan kan, kslamaan mlau 18. Plbaan nlayan alam pmbuaan Kbjakan 19. Rsolus konflk anara nlayan skoc ngan nlayan purs sn ar Pkalongan an Muara Angk sra nlayan long ln Bnoa. 20. Pmbnukan Pokwasmas brsama 21. Prlnungan an pngauran rumpon nlayan skoc 22. Plahan pnanganan pasca angkap kapal 23. Plahan pross pngawan kan 24. Plahan an pnguaan pmasaran DPK Pmprov Jam DKP Kab. Malang, DPK Pmprov Jam, Dnas Kopras Kabupan Malang DPK Kab Malang an KUD Mna Jaya an Klompok Nlayan Dnas Kopras an DKP Kabupan Malang DKP Kabupan Malang KKP, DPK Pmprov Jam, DKP Kab. Malang, Klompok Nlayan, TNI AL, POLAIRUD DPK Pmprov Jam, DKP Kab Malang an Kl. Nlayan Rukun Jaya

219 192 Mnngkanya krlbaan nlayan alam prmuan formal an pnyusunan pmbuaan kbjakan apa mnurunkan frkuns konflk nlayan an pmahaman yang ngg ar nlayan rhaap klsaran sumbraya Mahang. Sangkan kbjakan pngmbangan knolog pnangkapan arahkan kpaa pross pnanganan an pngawan kan hasl angkapan aas kapal, shngga prolh kan yang brmuu ngg an mmlk nla jual ngg. Dharapkan ngan prolhnya nla jual kan yang ngg, akan brampak rhaap slkvas ala angkap, rkonrolnya pnggunaan rumpon, shngga pnrapan knolog pnangkapan yang lakukan apa mnjaga klsaran sumbraya Mahang yang brklanjuan Unuk mncapa sasaran ssua ngan srag an kbjakan yang lah apkan, maka rumuskan program program jangka pnk alam pngmbangan prkanan Mahang PPP Ponokaap Snang Bru. Program-program n bua brasarkan arbu-arbu snsf yang lah urakan alam analss Rapfsh an rasakan sanga prlukan unuk sgra laksanakan alam rangka mmprbak pnglolaan sumbraya prkanan Mahang praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur. Program pngmbangan prkanan Mahang paa jangka pnknya spr rsaj paa Tabl 39 aas apabla apa laksanakan ngan bak, nscaya kgaan prkanan angkap yang lakukan nlayan skoc nlayan PPP Ponokaap Snang Bru Kabupan Malang akan brklanjuan. 5.2 Sknaro an Srag Jangka Mnngah Kbjakan Oprasonal Pngmbangan Prkanan Mahang Snang Bru Paa sknaro jangka mnngah, srag yang lakukan aalah mnyusun kbjakan yang apa oprasonalkan alam jangka mnngah, yau ngan mlakukan nrfns an prbakan alam upaya mnngkakan nla skala paa arbu-arbu yang mmlk nla snsfas ngg, ruama yang rapa alam mns klmbagaan, yau arbu prusahaan n an PPP Ponokaap. Kbjakan oprasonal jangka mnngah n susun aas asar prmbangan:1) ngka ksulan, 2) bsaran anggaran an 3) pmbangunan an pross mmbuuhkan waku an ruang. Bnuk nrfns ar masng-masng arbu paa sap mns prubahannya rsaj paa Tabl 40.

220 193 Tabl 40 Prubahan knakan arbu an nkaor kbjakan oprasoanal paa sknaro jangka mnngah No Dmns Arbu 1 Ekolog 1. Pmahaman h Lngkungan 2. Ikan blum maang gona Prubahan skor Inkaor Kbrhaslan Awl Akh 0 1 Mngr akan lngkungan, ak mrubah ala angkap ar han ln mnja purs sn 1 2 Yang blum maang gona (&l;10 kg) bawah 10%. Ikan bsar (&g;10 kg) aas (90%) 2 Ekonom 1. Harga kan 3 5 Harga kan ngg (&g; USD $ 3 000/on 2. PDRB 0 1 Rsrbus nak 3. Transfr kunungan 0 1 Braa Kabupan Malang (50%). 3 Tknolog 1. Pnanganan pasca angkap 2. Pngawan Mlakukan Gung, vscral, 4 Sosal 1. Pnkan formal 0 2 Kramplan mnngka 2. Krlbaan Nlayan lm mmbua kbjakan 3. Saus konflk 0 1 sk rja Konplk 4. Pngalaman nlayan 1 2 Skll mnngka 5 Klmbagaan 1. Kons PPP Ponokaap Pross pngawan rana ngn (Chll), muu kan bak (&g;70%) kualas lon 1 2 Mngr an mlaksanakan prauran an kspakaan 0 2 Faslas TPI brsh, rsa ar, s an ssm pllangan far, aa car masr, kan una gra brasarkan sanar muu, rsa laboraorum, prluasan rmaga, aanya rans sh, aanya convyor, rsa ock/slpway, 2. Prusahaan In 0 2 Kmraan In-plasma ngan nlayan Snang Bru 3. Kl.Nlyn Rukun Jaya Pmbnukan Kopras Prkanan Paa arbu PPP Ponokaap, kbjakan oprasonal yang lakukan aalah brkaan ngan fkvas fungs plabuhan prkanan sbagamana ruang alam prauran Mnr Klauan an Prkanan Nomor 16 ahun 2006 nang plabuhan prkanan. Pasal 4 alam prauran fungs ar plabuhan prkanan nyaakan bahwa fungs ar plabuhan prkanan, yau brfungs unuk mnukung kgaan yang brhubungan ngan pnglolaan an pmanfaaan sumbr aya kan an lngkungannya mula ar praprouks, prouks, pngolahan, sampa ngan pmasaran. Dukungan yang harus lakukan olh plabuhan prkanan rsbu, aalah: 1) playanan sanar an labuh kapal prkanan an kapal pngawas prkanan, 2) playanan bongkar mua, 3) plaksanaan pmbnaan muu an pngolahan hasl prkanan, 4) pmasaran an srbus kan, 5) pngumpulan aa angkapan an hasl prkanan, 6) plaksanaan pnyuluhan an pngmbangan masyaraka nlayan, 7) plaksanaan kgaan oprasonal kapal prkanan, 8) plaksanaan pngawasan an pngnalan sumbr aya kan, 9) plaksanaan ksyahbanaran, 10) plaksanaan fungs karanna kan, 11) publkas hasl rs klauan an prkanan, 12)

221 194 pmanauan wlayah pssr an wsaa bahar, an 13) pngnalan lngkungan (kbrshan, kamanan, an krban (K3). Slanjuanya paa pasal 22 aya 1 sbukan unuk mnukung ar fungs aas, maka plabuhan harus mmlk faslas pokok, fungsonal an pnunjang. Palng ak rsanya faslas yang wajb aa paa plabuhan prkanan unuk oprasonal rsbu (pasal 23), anaranya yau:1) pnyaan faslas pokok: rmaga, kolam praran, an alur praran, 2) pngaaan flas fungsonal: kanor, ar brsh, lsrk, an faslas pnanganan kan. Brasarkan fungs pokok rsbu maka alam mmprbak arbu PPP Ponokaap, kbjakan oprasonal yang masukkan alam sknaro jangka mnngah aalah prbakan faslas pokok, yau prluasan rmaa an pngaaan faslas pnunjang yang brkaan ngan pnngkaan muu hasl angkapan, spr pngaaan konvyor, rans sh, laboraorum muu. Hal n pnng lakukan, mngnga aya ampung ar rmaga yang aa suah mlampau kapasas ampung. Sangkan konvyor an rans sh rancang unuk mmprcpa pross bongkar mua kan ar kapal, ruama unuk Mahang, yang mmbuuhkan pnanganan khusus, agar rhnar ar bnuran fsk an konamnas mkroba paa saa pmbongkaran. Sangkan pngaaan faslas rans sh, maksukan agar Mahang rhnar ar konamnas, paa saa mnjlang lakukan llang an pngukuran kualas kan, spr ukuran kbalan lmak, warna agng, an kanungan ar bakr .col an salmonlla an TPC, ruama unuk una brukuran bsar yang ujukan unuk pmbuaan lon, sak bahkan shasm. Slanjunya pngaaan ock/slpway, maksukan agar fungs plabuhan apa fkf alam hal pngnalan lngkungan (kbrshan, kamanan, krban an pncmaran). Slama n fungs pngnalan rsbu blum brfungs, shngga nlayan mnggan ol an mmprbak kapal yang rusak lakukan p pana, shngga apabla barkan rus mnrus akan rja pncmaran wlayah pssr Snang Bru. Prusahaan n, alam arbu klmbagaan mnja arbu yang sanga snsf mmpngaruh nks kbrlanjuan ar ssm prkanan una yang lakukan olh nlayan skala kcl spr nlayan Snang Bru. Kharan

222 195 prusahaan bsar yang brgrak alam pngolahan una, paa saa n harapkan olh nlayan Snang Bru. Prusahaan yang mnampung una hasl angkapan nlayan Snang Bru, paa umumnya aalah prusahaan yang brgrak alam pngalngan, spr PT Anka Tuna Inonsa Pasuruan an PT Avla Banyuwang. Prusahaan pngalngan rsbu, ak ka alam mnnukan sanar muu, shngga kons una yang aa Snang Bru, khususnya Mahang sbagan bsar rsrap olh prusahaan rsbu. Prusahaan rsbu mngambl kunungan ar buruknya kons PPP Ponokaap paa saa n, yau prolhnya harga Mahang yang murah, namun mash masuk paa sanar muu bahan baku pngalngan. Shngga hampr smua pagang anara kan una yang aa Snang Bru mrupakan agn ar k ua prusahaan rsbu. Brasarkan fnomna rsbu, rapa prsps paa nlayan bahwa pross llang lakukan aas asar kspakaan anara para pagang anara, shngga harga kan paa saa pllangan mnja murah. Unuk mnganspas prmasalah rsbu, maka prlukan prusahaan yang brgrak alam pngolahan kan una alam bnuk lan, spr pngolah lon, sak an shashm yang mnunu sanar kualas ngg. Namun mkan, paa saa n blum banyak prusahaan yang rgrak unuk mngolah Mahang hasl angkapan Snang Bru mnja bahan lon, sak an shasm, karna sbagan bsar (&g;70%) prouks una hasl angkapan nlayan Snang Bru, masuk kagor rnah, yau hanya ssua unuk pross pngalngan. Slan alasan rsbu, ak banyak prusahaan yang mampu brsang alam pragangan una una, karna alam konks pragangan una, banyak hambaannya, spr aanya kbjakan arf an non-arf yang knakan olh ngara ujuan kspor Inonsa. Hambaan non arf yang rapkan kpaa prouks una Inonsa anaranya aalah pnrapan ba arf masuk unuk una lon an kalng k Un Erofa (UE) sbsar 24%. Inonsa knakan arf sbsar 12% mlalu kuoa kspor yang rvm sap 5 ahun skal. Jpang mnrapkan arf masuk sbsar 10-15% an USA sbsar 10-15%. Inonsa mnapa faslas arf sbsar 3.5% mlalu Gnralz sysm of prfrnc (GSM) k UE, smnara ngara-ngara ACP (Afrka,Carban an Pasfc) knakan 0%. Hambaan non arf lanya, aalah brlakukannya kuoa. Inonsa baas ngan kuoa,

223 196 kuoa kspor Inonsa unuk pasar UE sbsar 11% unuk una sgar an 12% unuk una olahan. Slan hambaan arf, una Inonsa mnghaap hambaan non arf, yau: 1) Tchncal Barrr o ra (TBT), yau hambaan yang brkaan ngan rgulas kns, prosur konformas (foo lablng, qualy rqurmns for frsh foo, packagng an procss foo, prouc qualy, lablng an co-lablng, aggng), 2) sanary an phyo sanary (SPS), yau hambaan yang rka ngan aplkas rgulas unuk kshaan manusa, hwan an anaman (conamnan on sa foo,rsus an posonous subsancs n sa foo, halh crfca, vruss fr zons, gncal mof of organsm, a hghr lvl of halh procon) an 3) ssu lannya yang mnyangku IUU fshng, complanc ssu, subs, su lngkungan an praganan lannya (Huagalung 2008). Brasarkan komplksas ar pragangan una, maka agar hasl angkapan una nlayan Snang Bru apa pasarkan, maka alam pngmbangan lbh lanju harus aa pola kmraan anara prusahaan ngan nlayan yang snrgs alam bnuk plasma-n. Prusahaan yang maksu aalah prusahaan mulnasonal yang suah rprcaya, ngka nasonal an nrnasonal, mmlk pasar luas an mmlk kpulan rhaap nlayan kcl. Dalam kbjakan oprasonal n usulkan aalah PT Klola Mna Lau, karna paa saa n prusahaan rsbu sang mlakukan pola kmraan ngan nlayan una Lombok (Najkh 2010). Agar rja pola yang snrgs, maka klompok nlayan Snang Bru prbak ngan cara pnngkaan saus aau pmbnukan kopras nlayan spr yang lakukan olh nlayan Nagasak Jpang. Brasarkan kpnngan an pranan rsbu, maka alam sknaro k 2, pola kmraan an klompok nlayan jakan arbu pngungk. Apabla rja pola kmraan, slan nlayan maka fungs plabuhan akan rorong unuk mnngkakan playanan baga mana syarakan alam prauran mnr Klauan an Prkanan No 16 ahun Aanya pola krja sama an prbakan PPP Ponokaap alam mns klmbagaan, maka ku olh mnngkanya nla arbu yang aa paa mns kolog, konom, knolog an sosal spr paa Tabl 40 aas.

224 197 Pnrapan kbjakan oprasonal jangka mnngah paa mns-mns yang mmlk arbu ngan nla snsfas ngg rsbu, apabla kbjakan oprasonal rsbu bsa brjalan ngan ssua sknaro, maka ngka saus kbrlanjuan ar masng-masng mns rsbu mngalam pnngkaan yang nyaa (Gambar 50). Paa Gambar 50 mnunjukan bahwa nks saus kbrlanjuan mns yang mmlk nks saus alam kagor kurang brklanjuan mnngka mnja sanga brkbrlajuan. Prubahan yang rja paa pnngkaan nk kbrlanjuan paa mns klmbagaan, brampak posp rhaap prubahan nla nks saus paa mns kolog, konom an knolog, yau yang smula mmlk kagor saus cukup brklanjuan, brubah mnja sanga brklanjuan. Gambar 50 Dagram layang-layang nla kbrlanjuan sap mns paa pnrapan kbjakan oprasonal jangka mnngah. Dngan mkan, rjanya pnngkaan kagor saus paa masngmasng mns rsbu, ku pnngkaan saus kbrlanjuan scara mulmns (Tabl 41). Nla nks kbrlanjuan ar mulmns, hasl yang lah frkas olh pakar paa analss parws comparson, sblum nrfns prolh nla nks sbsar 69.39% ngan kagor cukup brklanjuan. Sangkan slah nrfns paa sknaro-1 prolh nla nks saus kbrlanjuan sbsar Namun mkan, slah lakukan

225 198 nrfns paa arbu PPP Ponokaap an Prusahaan n, maka nla nks sausnya mnja ngan kagor sanga brklanjuan (Tabl 41). Hal n brar, apabla lakukan prbakan ssua ngan arahan kbjakan oprasonal rsbu, kgaan prkanan Mahang yang lakukan olh nlayan skoc apa unggulkan sbaga kgaan prkanan una rasonal (arsanal) yang brklanjuan. Nla nks kbrlanjuan slah mngalam nrfns paa masng-masng arbu rsbu rsaj paa Tabl 41. Tabl 41 Nla nks kbrlanjuan paa sknaro Jangka Mnngah No. Aspk Kbrlanjuan Bobo Gab Pnlaan Pakar (n=3) Bobo Trmbang Nla Aspk Kbrlanjuan TS SKN2 Mon Carlo Jumlah Nla TSKN SKN1 SKN2 1 Ekolog Ekonom Tknolog Sosal Klmbagaan Jumlah Krangan: TSKN=anpa sknaro, SKN1=sknaro 1, SKN2=sknaro 2. Dar Tabl 41 apa lha bahwa prbanngan nla nks kbrlanjuan mulmns unuk masng-masng arbu alam mns, apabla lakukan nrfns, mnunjukkan prubahan yang nyaa rhaap nla nks saus kbrlanjuan. Prbakan mlalu kbjakan oprasonal ngan mlakukan plahan (sknaro1) apa mmbrkan pngaruh yang nyaa rhaap prubahan ar saus kbrlanjuan. Sangkan ngan lakukannya pmbangunan faslas yang mnukung sra aanya pnghla (prusahaan n), maka krlbaan nlayan, pran prnah an lmbaga formal lannya smakn mnngka. Dar hasl valuas rhaap pmanfaaan sumbraya kan una yang lakukan olh nlayan skoc Snang Bru, mngnkaskan mash cukup brklanjuan. Namun apabla lakukan nrfns rhaap fakor-fakor yang mmlk nla snsfas ngg an brpngaruh rhaap nla nk kbrlanjuan, maka sausnya mnja smakn mnngka mnja sanga brklanjuan. Dar arbu-arbu, yang valuas paa masng-masng mns arbu PPP Ponokaap, Pola kmraan an KUD Mna Jaya mrupakan fakor pnnu alam pmbangunan skor prkanan Snang Bru, khususnya

226 199 pngmbangan Mahang sbaga komoas unggulan Kabupan Malang. Namun mkan, agar alam pngmbangan skor prkanan una apa rus brklanjuan, maka alam prncanaannya prlu mlbakan smua sakholrs yau pmrnah, pngusaha, masyaraka, prguruan ngg an LSM. Shngga fakor-fakor yang snsf mmpngaruh nla kbrlanjuan bsa kan sn mungkn. Sangkan yang mmbrkan snsfas bak, bsa prahankan. Nscaya apabla kbrsaman rsbu bsa laksanakan, pons sumbraya kan una yang aa praran ZEEI (WPP 573), ak rabakan an apa opmalkan unuk pnngkaan kmakmuran brsama. Brasarkan prmbangan rsbu, maka kbjakan pngmbangan prkanan Mahang paa jangka mnngah yang harus jalankan aalah kbjakan yang brujuan unuk mngaas prmasalahan yang brsfa komprhnsf yau lmahnya prhaan alam pnglolaan yang mngakbakan kakbrlanjuan prkanan Mahang praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur yang blum laksanakan paa kbjakan oprasonal paa jangka pnk. Dar hasl analss Rapfsh an parws comparson apa prolh gambaran bahwa kbjakan yang prlu rumuskan paa program oprasonal jangka mnngah fokuskan paa mns klmbagaan an konom, namun plaksanaan ar nrfns apa laksanakan paa jangka mnngah. Hasl pnglompokan an uruan proras ar arbu yang snsf, maka rumuskan kbjakan yang prlu laksanakan aalah: 1. Pngmbangan kapasas klmbagaan yang mnukung kgaan prkanan angkap yang lakukan olh nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru yang blum laksanakan paa program jangka pnk (mns klmbagaan). 2. Pnngkaan kapasas konom ruama pmbangunan sarana an prasarana nusr pngolahan kan hasl angkapan (mns konom). Srag yang lakukan paa jangka mnngah brkaan ngan prumusan kbjakan alam pngmbangan kapasas klmbagaan yang arahkan kpaa pngmbangan an pmbangunan sra pnngkaan playanan PPP Ponokaap, yang mlpu: (1) prluasan rmaga an pngaaan konvyor sbaga mplmnas fungs pokok an pnunjang plabuhan prkanan pana alam playanan sanar an labuh kapal prkanan an kapal pngawas prkanan, sra

227 200 playanan bongkar mua, (2) pngaaan laboraorum muu an kanor plabuhan sbaga plaksanaan pmbnaan muu an pngolahan hasl prkanan, fungs karanna, pmasaran, pngumpulan aa angkapan an hasl prkanan, plaksanaan pnyuluhan an pngmbangan masyaraka nlayan, publkas hasl rs (3) pnmpaan syahbanar, sbaga plaksanaan fungs playanan paa kgaan oprasonal kapal prkanan, plaksanaan pngawasan an pngnalan sumbr aya kan an (4) Pmbangunan ock/slpway, sbaga plaksaan fungs playanan unuk prbakan an prawaan kapal, sbaga upaya pngnalan lngkungan (kbrshan, kamanan, an krban (K3). Paa pngmbangan kapasas klmbagaan, slan prbakan an pmbangunan sarana an prasarana PPP Ponokaap, juga lakukan srag pngmbangan pmasaran hasl, pngnalan muu an pnngkaan alam pngnalan sumbraya Mahang mlalu kbjakan pmbrayaan pola kmraan anara nlayan skoc (plasma) ngan prusahaan (n) yang brgrak alam pngolahan una, spr yang lakukan olh PT. Klola Mna Lau Grsk ngan Kopras nlayan una Maaram (Najkh, 2010). Dngan mkan, unuk mnukung program rsbu, maka srag lbh lanju aalah lakukannya pnngkaan kapasas klompok nlayan Rukun Jaya mnja kopras nlayan yang manr. Pola n pnng lakukan mngnga kan Mahang mrupakan komoas kspor yang rnan rhaap prauran alam pragangan una yang pnuh rnangan an hambaan, spr aanya hambaan arf an non arf. Dalam plaksanaan oprasonal krjasama, phak plasma aalah nlayan yang rgabung alam klompok nlayan yang hmpun alam waah kopras, sangkan n aalah prusahaan swasa nasonal yang brgrak bang Klauan an Prkanan. Dalam krjasama n, phak n nunya prusahaan swasa nasonal yang krbl an bankabl, karna prouk yang haslkan aalah Mahang unuk ujuan kspor, maka harapkan prusahaan swasa nasonal yang akan mnja n harus mmpunya jarngan pmasaran kspor yang kua an pmasaran alam ngr yang luas. Plaksanaan pola plasma-n rsbu akan bsa rwuju apabla aanya kbjakan aas asar pngan an krjasama yang rngras anara phak yang

228 201 brkaan ngan pmbangunan prkanan angkap Mahang yang brklanjuan. Aapun nsus yang prlu brpran an mmlk krkaan, yau: 1. Kmnran Klauan an Prkanan 2. Dnas Prkanan an Klauan Provns Jawa Tmur 3. Dnas Klauan an Prkanan Kabupan Malang 4. Baan Prncanaan Pmbangunan Kabupan (BAPPEKAB) Malang 5. Dnas Kopras Kabupan Malang 6. PT. Prhuan 7. Prusahaan Swasa Nasonal sbaga Prusahaan In 8. Kopras nlayan sbaga waah yang anggoanya rr ar para plasma. Kbjakan yang susun slanjunya mmua nang pmbran ugas, wwnang an hak sra kwajban ar para nsus yang rka alam plaksanaan pmbrayaan nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru Kabupan Malang. Aapun ugas an wwnang ar masng-masng nans rsbu aalah sbaga brku : 1. Kmnran Klauan an Prkanan c.q. Drkora Jnral Prkanan Tangkap, mmpunya ugas an wwnang alam hal mlaksanakan : a. Pnrban Sura Ijn Usaha Prkanan. b. Pngauran an prlnungan rhaap rumpon nlayan skoc an rsolus konflk ngan nlayan lannya. c. Pmbnaan kns prkanan an kplabuhan prkanan . Mmbangun sarana an prasaran PPP Ponokaap: prluasan rmaga an pngaaan konvyor, pngaaan laboraorum muu an kanor plabuhan, pngangkaan an pnmpaan syahbanar, pmbangunan ock/slpway. 2. Dnas Klauan an Prkanan, brsama-sama ngan BAPPEKAB an PT. Prhuan Kabupan Malang, sra Dnas Kopras Kabupan Malang mmpunya ugas an wwnang sbaga brku : a. Pngaaan lahan unuk prluasan plabuhan, pmbangunan pabrk s, col sorag an pmukman nlayan plasma.

229 202 b. Pnambahan aya lsrk, ar an pmlharaan faslas umum sra prasarana jalan an usaha kawasan pmukman nlayan (plasma). c. Pnyapan sura prjanjan krjasama anara prusahaan n ngan nlayan plasma. . Pnyapan an pmbnukan kopras nlayan . Mlakukan bmbngan kns nang prmoalan an kopras f. Mlakukan bmbngan kns pnglolaan lngkungan pmukman. g. Pnylsaan pngurusan srfka hak aas anah unuk lahan pkarangan an pmukman. h. Pmbran banuan pngaaan ar brsh, an sarana pnrangan pmukman plasma. 3. Prusahaan In, mmpunya ugas an wwnang sbaga brku : a. Pnylsaan saus aral bag lahan unuk faslas usaha. b. Mmbangun faslas usaha anara lan col sorag, un pngolahan, an pabrk s. c. Mmbrkan bmbngan kns an pnapan krra kan yang angkap bak ukuran maupun muu sra pnanganan pasca angkap. . Mmbanu an mnyakan prmoalan unuk baya mlau an pnyaan s. . Mnampung an mmasarkan hasl angkapan plasma ngan knuan harga yang layak brasarkan hasl musyawarah anara prusahaan n, pmrnah an plasma. f. Pmbran asurans kpaa nlayan plasma. g. Mmbrkan banuan plaksanaan pnyuluhan, pnafaran an slks calon plasma. h. Mmbanu plaksanaan pngajuan kr aau brnak sbaga avals bag nlayan plasma yang mngajukan prmoalan kpaa phak bank. . Mngku srakan an mmbr ksmpaan krja kpaa kluarga plasma an pnuuk skar alam pross prouks. 4. Nlayan Plasma, mmpunya ugas an kwajban sbaga brku: a. Mlakukan kgaan pnangkapan kan ssua ngan kspakaan krjasama anara n an plasma.

230 203 b. Mngku plahan an pnyuluhan yang lakukan olh Pmrnah an Prusahaan In. c. Mmlhara khupan brmasyaraka anar ssama warga bak pnuuk asl maupun pnaang an masyaraka smpa skarnya. . Mmlhara kapal an pralaannya ssua ngan punjuk kns ar pmrnahan maupun prusahaan n. . Mnjaga rumah, kbrshan an kshaan lngkungan sra faslas umum yang rsa. f. Mnjual smua hasl angkapan kpaa prusahaan n. g. Mnanaangan Prjanjan Krja Brsama anara Plasma, Prusahaan In an Kopras Marm. h. Mngmbalkan kr kapal, moal usaha an prumahan ssua prauran. Kbjakan pnngkaan kapasas klmbagaan rsbu apabla apa laksanakan ssua ngan sknaro, maka akan brampak posp rhaap prumbuhan konom rgonal, khususnya wlayah pssr Snang Bru Kabupan Malang. Pnapaan ar hasl kgaan prkanan akan braa Kabupan Malang, apabla rsa pabrk s an un pngolahan lannya, shngga kunungan yang prolh ar kgaan rsbu ak akan ransfr (capal ou flow) k arah lan, spr yang rja paa saa n. Dngan mkan, kbjakan pnngkaan kapasas klmbagaan sbagamana rsbu aas ssungguhnya ak akan rlpas ar mplmnas kbjakan pmbangunan kapasas konom. Unuk mncapa sasaran ssua ngan srag an kbjakan yang lah apkan, maka rumuskan program program jangka mnngah, yang apa mnukung mplmnas nrfns paa mns klmbagaan yang slanjunya akan brampak rhaap pnngkaan nks kbrlanjuan paa mns kolog, konom, knolog an sosal. Program-program paa jangka mnngah n, bua brasarkan arbu-arbu snsf yang lah urakan alam analss Rapfsh an parws comparson yang rasakan sanga prlukan unuk sgra laksanakan alam rangka mmprbak pnglolaan sumbraya prkanan Mahang praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur. Aapun

231 204 program-program pngmbangan prkanan Mahang paa jangka mnngah sajkan paa Tabl 42. Tabl 42 Srag an program mplmnas kbjakan pngmbangan kapasas klmbagaan paa kgaan prkanan Mahang PPP Ponokaap paa program jangka mnngah No Srag Program Plaksana 1 Pmbangunan kapasas an kualas PPP Ponokaap 2 Pnngkaan Kapasas Kl. Nlayan Rukun Jaya 3 Pmbrayaan nlayan ngan pola plasma-n 4 Pngaaan faslas pnunjang 5 Pngawasan an prlnungan rumpon nlayan ZEEI 6 Pnylsaan konflk (llgal fshng) rumpon nlayan skoc 1. Prluasan rmaga, pngaaan konvyor, pngaaan laboraorum muu an kanor plabuhan, pmbangunan ock/slpway. 2. Pngaaan ar brsh, pnngkaan aya lsrk 3. Pnyan lahan unuk prluasan plabuhan, faslas usaha an pmukman 4. Pmbnukan kopras nlayan 5. Plahan ssm prkoprasan, prmoalan an prkran 6. Pnnuan prusahaan swasa nasonal sbaga n 7. Pnnuan nlayan sbaga plasma 8. Pmbuaan pra nang pola krjasama plasma-n 9. Bmbngan kns mngna krra kan yang angkap an muu 10. Pnanaangan noa kspahaman anara prusahaan n an nlayan 11. Plaksanaan pola plasma-n 12. Pngawasan plaksanaan program plasma-n 13.Pmbangunan pabrk s an col sorag 14. Pmbangunan un pngolahan 15. Pnyusunan aau rvs ambahan mngna prauran an prlnungan rhaap rumpon nlayan kcl praran ZEEI 16. Pnylsaan aau rsolus konflk anara nlayan skoc an nlayan purs sn an longln 17. Rsolus konflk anara nlayan skoc ngan nlayan purs sn ar Pkalongan an Muara Angk sra nlayan long ln Bnoa. 18. Efkvas Pokwasmas brsama anara nlayan skoc ngan nlayan Pkalongan, Muara Ank an Bnoa KKP, DPK Pmprov Jam, DKP Kabupan Malang, Bapkap an PT. Prhuan Malang DKP Kabupan Malang, Dnas Kopras Kab. Malang DPK Kabupan Malang an Prusahaan n an Kopras nlayan an prusahaan n Prusahaan n KKP, TNI AL, POLAIRUD, DPK Pmprov Jam, DKP Kabupan Malang, Klompok nlayan KKP, DPK Pmprov Jam, DKP Kab. Malang, Klompok Nlayan, TNI AL, POLAIRUD

232 6. KESIMPULAN DAN SARAN 6.1 Ksmpulan 1. Kons hro-ocanograf praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur, khususnya fshng groun (rumpon) sanga mnnukan kbraaan ar Mahang, ruama suhu prmukaan (SST) an mngak, konsnras klorofl-a, DO an angn muson. Paa musm mur hasl angkapan Mahang lbh ngg jka banngkan ngan musm bara, mngku pola angn muson ngan puncak hasl angkapan rja paa bulan M hngga Spmbr. Trapa krkaan anara konsnras klorofl-a an SST ngan hasl angkapan Mahang rja smulan bak paa musm mur maupun paa musm bara. Flukuas CPUE rja paa har k-69 slah rjanya flukuas SST aau paa har k-27 mnjlang rjanya flukuas konsnras klorofl-a. Suhu an DO sabl hngga kalaman 50 m, slanjunya mnurun scara graual sampa kalaman 200 m. Kons suhu, konsnras klorofl-a, an DO fshng groun ssua unuk Mahang paa fas juvnl an wasa, sra slalu aa spanjang ahun fshng groun. Dngan mkan, kons lngkungan ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur, khususnya fshng groun ssua sbaga spawnng an nursry groun unuk Mahang. 2. Kapal skoc brasarkan karakrsknya mrupakan armaa angkap kcl (10 GT) an omnan gunakan nlayan Snang Bru Kabupan Malang unuk mnangkap Mahang praran ZEEI Samura Hna karna rapa rumpon sbaga ala banu ngan knrja brlangsung spanjang ahun. Brasarkan polog nlayan an usaha, kgaan prkanan Mahang PPP Ponokaap rmasuk kaagor komrsal skala mnngah. Nlayan skoc mayoras brasal ar suku Bugs Kabupan Snja Sulaws Slaan, yang rknal akan kbranannya. Ala angkap yang gunakan brsfa ramah lngkungan an mo pnangkapan yang palng fkf aalah mo coppng. Brasarkan nla-nla krra klayakan usaha yang gunakan, usaha kapal skoc unuk pnangkapan Mahang mrupakan nvsas yang fasbl an mampu mmbr

233 202 kunungan kpaa plaku usaha, shngga bak gunakan unuk pngmbangan nusr prkanan angkap una rakya. 3. Hasl valuas saus kbrlanjuan sap mns mnunjukkan bahwa unuk mns kolog sanga brklanjuan, mns konom an knolog braa alam saus cukup brklanjuan. Hal n mnunjukkan bahwa klmpahan ar Mahang ZEEI Samura Hna Slaan Jawa mash ngg, shngga smas pnugaan sock Mahang yang lakukan olh IOTC (2009) an pmrnah Inonsa ak bnar kalau suah mngalam ovrxplo an aau fully-xplo. Namun mkan, unuk mns sosal an klmbagaan mnunjukkan saus yang kurang brklanjuan. Kons n mnja punjuk bahwa kgaan pmanfaaan sumbraya Mahang praran ZEEI olh nlayan skoc paa masa akan aang kbrlanjuannya mnghawarkan, shngga prbakan aau pnaaan rhaap arbu-arbu snsf paa mns sosal an klmbagaan mnja sanga urgn an pnng lakukan olh pmrnah. 4. Kbjakan pmrnah unuk pnglolaan sumbraya prkanan Mahang praran ZEEI Samura Hna Slaan Jawa Tmur yang lakukan olh nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru Kabupan Malang mash kurang an ak brphak, shngga unuk prbakanrumuskan kbjakan yang bag alam ua sknaro, yau sknaro jangka pnk (5 ahun) an jangka mnngah (10 ahun). Kbjakan paa jangka pnk mlpu: (1) pnngkaan kualas an kapasas klmbagaan, (2) pnngkaan kapasas nlayan an pnylsaan konflk, an (3) pnngkaan kualas kan hasl angkapa. Paa sknaro jangka mnngah, rapa ua kbjakan yang fokuskan rhaap pngmbangan kapasas klmbagaan yang mnukung kgaan prkanan angkap yang lakukan olh nlayan skoc PPP Ponokaap Snang Bru, yang mlpu: prluasan rmaga, pngaaan konvyor, pmbangunan laboraorum muu, pnyaan lahan unuk faslas pngmbangan plabuhan, kgaan usaha an pmukman sra pnngkaan kapasas nlayan an plaksanaan pola kmraan anara prusahan swasa nasonal sbaga n ngan nlayan skoc sbaga plasma.

234 Saran 1. Krkaan anara kons hro-ocanograf ngan kons hasl angkapan Mahang rumpon scara mporal apa gunakan sbaga acuan alam mmbua kpuusan pnngkaan, pngurangan upaya, pnnuan masa angkap an ala angkap sra mo pnangkapan yang fkf unuk mnangkap Mahang. Krkaan anara kons kons hro-ocanograf ngan kons hasl angkapan Mahang rumpon baru l paa aaran ngka CPUE. Prss kbraaan Mahang rumpon paa pnlan n blum kahu ngan pas, shngga prlu lakukan pnlan lbh lanju mngna prlaku Mahang rumpon yang braa Samura Hna slaan Jawa Tmur shngga kbraaan Mahang paa sang an malam har apa kahu ngan pas. 2. Kapal skoc ngan ala banu rumpon, prlu prahankan an bsa kmbangkan unuk pmanfaaan sumbraya Mahang praran ZEEI lannya. Namun agar prolh hasl angkapan yang mmlk kualas yang ngg, prlu lngkapa ngan pralaan pngawan yang mmaa kapal, sra nlayannya bkal ngan pngahuan nang pnanganan pasca angkap kapal. 3. Dprlukan kommn yang kua ar pmrnah Inonsa an nsus aau phak yang rka alam pmbangunan prkanan angkap PPP Ponokaap Snang Bru, khususnya pmrnah kabupan Malang, Dnas Prkanan Pmrnah Provns Jawa Tmur, Kmnran Klauan an Prkanan Rpublk Inonsa alam mngmplmnaskan kbjakan. Pmrnah Inonsa harus sgra mrvs kbjakan nang smas sumbraya Mahang Samura Hna yang ruang alam Kpuusan Mnr Klauan an Prkanan Inonsa Nomor 45 ahun 2011, karna kalau ak sgra cabu aau rvs akan mrugkan nlayan Rpublk Inonsa an hanya mngunungakan nlayan asng. 4. Dprlukan rornas kbjakan pmbangunan prkanan angkap Kabupan Malang yang k brakan rhaap pngmbangan kapasas klmbagaan an pnngkaan kapasas sumbraya manusa sbaga nlayan, spr pnngkaan an pmbangunan PPP Ponokaap yang ssua ngan fungs pokok an pnunjang ar krra rsbu, prbakan ssm llang,

235 204 sampng prbakan paa mns konom, kolog an knolog. Pnngkaan pngawasan, prlnungan an pngauran rumpon mlk nlayan skoc, mrupakan pnnu alam kbrhaslan ar pnngkaan saus kbrlanjuan kgaan prkanan angkap Mahang PPP Ponokaap Snang Bru. Aanya pola kmraan plasma-n mrupakan alrnaf mol pngmbangan yang bak unuk lakukan PPP Ponokaap Snang Bru Kabupan Malang alam mlaksanakan pnglolan prkanan Mahang yang branggung jawab an brklanjuan.

236 223 Lampran 1 Arbu mns kolog, konom, knolog, sosal an klmbagaan Inkaor Ekolog Skorng Buruk Bak Krangan 1. Saus ksploas 0;1;2;3 0 3 Mngacu paa FAO: 0vr (0), fully (1);(2)havy (2).;(3) unr 2. Jarak Mgras 0;1;2 0 2 Mngacu paa skala Rapfsh: (0)yurks nrnaonal, (1) yurks nasonal, (2) rgnonal, 3. Trn Bomass (CPUE) 0;1;2 0 2 Mngacu paa Charls:(0) pnururunan ajam, (1) Mnurun Graual (2) ak rja pnurunan 4. Ukuran kan yang rangkap alam 5 0;1;2 0 2 Mngacu Skala Rafsh: (0) Mnurun ajam(1) mnurun sk 10-25%, (2)ak brubah ahun rakhr 5. Ikan yg rangkap sblm maang 0;1;2 0 2 Mngacu paa skala Rapfsh: (0) &g;60%; (1) bbrapa &g;30%); (2) ak aa gona 6. Dscar by-cach 0;1;2 0 2 Mngacu paa skala Rapfsh: (0)ngg (&g;40) ;(1) Sang (10-30%); (2) rnah (&l;10%) 7. Spcs yang ku rangkap 0;1;2 0 2 Mngacu paa skala Rapfsh: (3) rnah (0-10%) (1) sang (10-100%); (0) ngg (&g;100%), 8. Pmahaman lngkungan 9. Prouks prmr 0;1 0;1,2, Mngacu paa Charls: (0) ak; (1) ya Mofkas ar Rafsh (3)Tngg &g;3 μg L-1 (1) sang μg L -1 ;(0) rnah μg L -1 Inkaor Ekonom 1. Harga kan 0;1;2;3;4;5 0 5 Mngacu paa skala Rapfsh: $/on TPI:(0) &l;250$; (1) 200-$900;(2) 900-$1500;(3) 100- $3000;(4) $5000; (5) (&g;$5000) 2. Konrbus rhaap PDRB 0;1;2 0 2 Mngacu paa skala Rapfsh: (0)Rnah; (1)Sang,(2) ngg 3. Lm nry 0;1;2 0 2 Mngacu paa skala Rapfsh: quoa/shar?:(0)ak aa, (1) bbrapa; (2)banyak 4. Kunungan usaha pnangkapan kan 0;1;2 0 2 Mngacu paa skala Rapfsh:(0) B/C&l;1,(1) B/C=1 ;(2) B/C&g;1 5. Transfr kunungan 0;1;2 0 2 Mngacu paa skala Rapfsh: (0)Kunungan lbh banyak paa orang luar,(1)smbang anara orang lokal an orang luar, (2)Truama braa orang lokal 7. Usaha pnangkapan 0;1;2 0 2 Mngacu paa skala Rapfsh:(0)paruh,(1)Musman (2) pnuh 8. Pasar 0;1;2 0 2 Mofkas ar Rapfsh:(0)lokal; (1)Rgonal, (2)kspor 9.Raaan pnghaslan rlaf rhp UMR 0;1;2 0 2 Mngacu paa skala Rapfsh: (0) bawah, (1)sama, (2) aas 10. Pnyrapan naga krja 0;1;2 0 2 Mngacu paa skala Rapfsh: (0)rnah, (1)sang,(2)ngg 11. Subs 0;1;2 0 2 Mngacu paa skala Rapfsh(0)ngg (&l;40%), (1) sang (20-40%); (2) rnah (&l;10%) 215

237 234 Lampran 1 (lanjuan) 216 Inkaor Sosal Skor Buruk Bak Krangan 1. Tngka konflk 0;1;2 0 2 Mngacu paa skala Rapfsh: (0)banyak )ak aa, (1)sk (2) ak aa 2. Prumbuhan populas nlayan (fshng communy) 0;1;2 0 2 Mngacu paa skala Rapfsh: prumbuhan alam 10 ahun rakhr: (0) &g;20%,(1)10-20%,(2)&l;20% 3. Tngka pnkan 0;1;2 0 2 Mayoras pnkan Nlayan:(0) ak ama SD an Tama SD; (1) Tama SLTP,;(2) ama SMU; (3) ama Akamk/PT 4. krlbaan Nlayan alam kbjakan 0;1;2 0 2 Mngacu paa skala Rapfsh:(0)ak aa, (1) rnah ;(2) bsar 5. Pngalaman nlayan 0;1;2;3 0 3 Pngalaman mlau: (0) ak brpngalaman &l;2 Thn;(1) cukup brpngalaman 2-3 haun; (2) brpngalaman 4-5 ahun; (3) sanga brpngalaman &g;5 ahun. 6. Tpolog nlayan 0;1;2 0 2 Mngacu paa Charls: (0) Subssn, (1) arsanal; (2) small-scal nusr; (3) nusr bsar Inkaor Tknolog Skorng Buruk Bak Krangan 1. Lama rp 0;1;2 0 2 Mngacu paa skala Rapfsh: (0) 1 har ;(1) 7-30 har; (2) 1 bulan 2. Tmpa mnara 0;1;2 0 2 Mofkas ar skala Rapfsh: (0)rsbar, (1) kaang rpusa; (2)rpusa 3. Pr-sal procssng (x:gung, fllng) 0;1;2 0 2 Mngacu paa skala Rapfsh: (0) ak lakukan; (1) bbrapa; (2) lakukan 4. Pross pngawan 0;1;2,3 0 3 Mngacu paa skala Rafsh: (0) ak, (1) pnggunaan s;);(2)mmuaskan (flash frzng, champgn c; (3) lv anks 5. Ala angkap 0;1 0 1 Mngacu paa skala Rapfsh:(0)akf (purs sn)pasf ;(1) pasf (long ln/han ln) 6. Ala angkap slkf 0;1;2 0 2 Mngacu paa skala Rapfsh: (0)Tak Slkf, (1) campuran; (2) slkf 7. Rumpon 0;0.5;1 0 1 Mngacu paa skala Rapfsh: (0)ak mnggunakan; (1) mnggunakan umpan; (2) mnggunakan 8. Sonar 0;0.5;1 0 1 Mngacu paa skala Rapfsh: (0) ya, (0.5)paka sounr;(1)ak 9. Ukuran Kapal 0;1;2 0 2 Mngacu paa skala Rapfsh: (0) &l;12 m;(1) m, (3) m 10. Kmampuan angkap (Cachng Powr) 0;1;2 0 2 Mngacu paa skala Rapfsh: apakah nlayan lah mrubah ukuran an ala angkap yang gunakan unuk mnngkakan kmampuan angkap?(0)ya, (1), bbrapa. 2(ak) 11. Gar s fffc 0;1;2 0 2 Mngacu paa skala Rapfsh: (0)bsar, (1)bbrapa(2)ak

238 223 Lampran 1 (lanjuan) Inkaor Kllmbagaan Skor Buruk Bak Krangan 1. Pngambk 0;1;2 0 2 Pran pnya moal : (0) kcl; (1) sang; (2) bsar 2. Pmrnah 0;1;2 0 2 Pranan pmrnah: (0) rnah;(1) sang; (2) ngg 3. Pranan KUD/LEPM3 0;1;2 0 2 Pranan KUD/LEPM3 mnuru pnapa nlayan 0) rnah;(1) sang;(2) ngg 4. Polaru/TNI-AL 0;1;2 0 2 Pranan alam pngawasan: aa; (0) rnah ;(l ) sang (2) ngg 5. Prusahan In 0;1;2 0 2 Kmraan ngan prusahaan: (0) ak aa;(1) aa bbrapa;(2) banyak 6. Kapasas PPP Ponokaap 0;1;2 0 2 (0)Tak mmaa, rusak an koor;(1) mmaa koor an rusak;(2) mmaa an bak 7. Pranan Klompok Nlayan 0;1;2 0 2 Pranan pmrnah: (0) rnah;(1) sang; (2) ngg 8. Illgal fshng 0;1;2 0 2 Mngacu paa Charls (2001), ransshpmn/pmbomabn kan:(0)banyak, (1) bbrapa kal, (2) srng 217

239 231 Lampran 2 Trp, ukuran, an jns kan yang rangkap paa kapal sampl Kapal TRIP UKURAN BERAT (Kg) YELLOWFIN CAKALANG BIG EYE &g; &g;20 MAR LIN TOM PEK

240 223 Lampran 2 (lanjuan)

241 234 Lampran 2 (lanjuan)

242 223 Lampran 3 Ukuran panjang, bra an lngkar aa Mahang sampl No Bra Panjang LD Bra Panjang LD No (Kg) (Cm) (Cm) (Kg) (Cm) (Cm)

243 234 Lampran 3 (lanjuan) No Bra Panjang LD Bra Panjang No (Kg) (Cm) (Cm) (Kg) (Cm) LD (Cm)

244 Lampran 4 Ukuran panjang, lbar, ngg (m), bobo (GT), aya an jns msn paa kapal sampl NO UKURAN / JENIS MESIN NAMA PERAHU P L D GT PK MERK MESIN Janong 300 Sumbr Alam 2 24 Janong Janong 300 Sumbr Rjk 1 24 Janong PS 120 Sumbr Rjk 2 23 Janong PS 120 Sumbr Alam 1 23 Janong Janong 300 Sumbr Alam 3 24 Msubsh Janong 300 Sumbr Alam 5 30 Janong Janong 300 Sumbr Lau 4 30 Janong Janong 300 Sumbr Rjk 3 30 Janong Janong 300 USMAN 30 Janong Janong 300 Bmanara 2 30 Janong Janong 300 Bmanara 3 30 Janong Janong 300 Sumbr Rjk 5 30 Janong Yanmar TF 300 Sumbr Bahaga 2 30 Janong Yanmar TF 300 TELUK BONE 3 24 Janong Kuboa 5 Bmanara 1 23 Yanmar Janong 300 Bmanara 4 30 Janong Janong 300 CAHAYA RIZKY 1 30 Janong Janong 300 CAHAYA RIZKY 2 30 Janong Janong 300 Mrka Raya 2 30 Janong Janong 300 MADING 30 Janong Janong 300 Sumbr Bahaga 4 30 Janong Janong 300 Sumbr Rjk 6 30 Janong Janong 300 Sulaws Raya 3 30 Janong Janong 300 Sulaws Raya 30 Janong Janong 300 AN07 30 Janong Janong 300 Bmanara 7 30 Janong Janong 300 Mrka Raya3 223

245 234 Lampran 5 Ukuran panjang, bra, kualas an prunukan Mahang hasl angkapan nlayan skoc Snang Bru sanar PT KLM No Bra (Kg) Panjang (Cm) Kualas/Gra Prunukan C LOIN DAN STEAK C LOIN DAN STEAK B LOIN DAN STEAK B LOIN DAN STEAK D LOKAL C LOIN DAN STEAK C LOIN DAN STEAK D LOKAL REJECT LIMBAH D LOKAL C LOIN DAN STEAK C LOIN DAN STEAK C LOIN DAN STEAK s/ C LOIN DAN STEAK B LOIN DAN STEAK Kuanas (KG) Ikan Tuna Hasl Tangkapan Nlayan Snang Bru No Tanggal Kualas Kualas A Kualas B Pngrman C Kualas D Rjk 1 18 Mar Mar Mar Aprl Sanar kualas brasarkan pnlaan fsk olh pabrk (PT KLM) No Im Kualas A Kualas B Kualas C Kualas D Rjk 1 Warna Dagng Mrah Crah Mrah Mrah Puca Puca Mua Bau / 2 Aroma Dagng Sgar Sgar Sgar ak braroma Bas 3 Tksur Dagng Knyal Knyal Knyal lmbk hancur Bau / 4 Rasa Dagng Sgar, Mans Sgar Sgar Tak Brasa Bas Sanar kualas bolog an kma brasarkan pnlaan pabrk (PT KLM) No Im Kualas A Kualas B Kualas C Kualas D 1 Salmonlla E. Coll Colform TPC &l; /gram &l; /gram &l; /gram &l; /gram 5 Hsamn &l; 50 ppm &l; 50 ppm &l; 50 ppm &l; 50 ppm

246 223 Lampran 6 Sarana an prasarana PPP Ponokaap A. Faslas Pokok 1. Tanah : 5 Ha 2. Turap\ Plngsngan : m 2 3. Jalan Komplk : 300 m 2 4. Drmaga Ponon : 2 un 5. Lahan pngmbangan ( Urukan ) : 2,6 Ha B. Faslas fungsonal 1. Gung TPI : 720 m 2 2. Ara Parkr : m 2 3. Gung garam : 60 m 2 4. Rsrvor Ar : 16 m 2 5. Tangk solar an spnsr : 1 un 6. Gung Gns : 60 m 2 7. Gns ( 65 KVA) : 2 un 8. Gung BAP : 38 m 2 9. Gung Bngkl : 60 m Bala prmuan nlayan : 130 m Gung Koak Ikan : 182 m Gung Ic Sorag : 200 m Gung MCK : 60 m Pagr Kllng BRC : 600 m Rao SSB : 1 un 16. Gung Pmnangan : 450 m 2 ( 3 Un ) 17. Los kan sgar : 84 m 2 ( 7 Un ) C. Faslas pnunjang 1. Rumah Tamu yp 150 : 1 un 2. Rumah Tnggal yp 120 : 1 un 3. Rumah Tnggal yp 70 : 1 un 4. Pos Kamanan : 2 un 5. Mss nlayan : 8 un

247

248 231 Lampran 7 Prouks alam rbuan (000) kg, pnapaan, baya an poongan alam rbuan rupah (Rp,000) unuk masng-masng kapal conoh 226 Pnapaan Poongan Rsm Pnapaan Brsh Koor Prouks Hasl Baya Opras TOTAL Tahun Pmlk kan Pnjualan BIAYA Rsrbus (A) Nakhoa ABK (4 org) Pngambk Kapal BBM s smbako Dnas Dsa (6/12)*A (2/12)*A a(1/12)*a Sumbr Alam ,726 38,012 5,480 8,965 52,457 2, , ,279 57,639 19,213 38, ,789 34,617 6,240 9,614 50,470 2, ,724 90,578 45,289 15,096 30, ,761 43,574 7,335 7,682 58,591 3,461 1,154 4, ,995 81,498 27,166 54, ,192 22,211 3,090 2,431 27,732 1, ,560 62,956 31,478 10,493 20, ,128 55,883 6,777 5,275 67,935 3,002 1,001 7, ,264 60,132 20,044 40, ,029 45,616 5,480 3,824 54,920 1, ,436 14,192 7,096 2,365 4, ,728 58,971 7,475 5,706 72,152 3,161 1,054 3, ,925 65,463 21,821 43, ,476 49,121 7,433 3,240 59,793 2, ,436 78,357 39,178 13,059 26,119 Sumbr Rjk ,993 25,245 4,325 7,672 37,242 2, ,800 51,990 25,995 8,665 17, ,505 39,204 10,250 8,040 57,494 3,278 1,093 10,925 88,221 44,111 14,704 29, ,930 40,562 7,345 7,375 55,283 3,029 1,010 10,096 77,230 38,615 12,872 25, ,851 47,352 6,084 5,026 58,462 2, ,393 39,178 19,589 6,530 13, ,338 32,217 4,535 4,487 41,238 1, ,517 1, ,037 52,923 5,876 4,447 63,246 2, ,852 19,552 9,776 3,259 6, ,765 90,457 12,292 12, ,487 4,661 1,554 15,538 58,038 29,019 9,673 19, ,330 84,509 11,362 9, ,771 3,215 1,072 10,716 (12,215) (6,107) (2,036) (4,072) Sumbr rjk ,211 21,118 3,735 5,733 30,585 1, ,711 45,045 22,523 7,508 15, ,174 24,021 3,553 5,560 33,134 1, ,209 49,215 24,607 8,202 16, ,342 28,907 3,893 4,758 37,557 2, ,717 49,824 24,912 8,304 16, ,363 51,920 9,870 6,115 67,905 1, ,018 (23,873) (11,936) (3,979) (7,958) ,281 54,211 7,182 5,792 67,185 1, ,914 (42,970) (21,485) (7,162) (14,323) ,926 98,710 11,173 10, ,206 3,089 1,030 10,296 (48,900) (24,450) (8,150) (16,300) ,263 53,562 6,435 18,852 78,849 2, ,063 (26,323) (13,162) (4,387) (8,774) ,258 48,338 6,591 5,821 60,750 1, ,763 (14,309) (7,155) (2,385) (4,770) Sumbr alam ,930 15,479 3,070 2,705 21,254 1, ,396 41,920 20,960 6,987 13, ,083 29,673 5,350 4,708 39,731 2, , ,837 69,918 23,306 46, ,320 49,268 7,932 5,351 62,551 2, , ,096 59,548 19,849 39, ,181 48,487 6,831 5,209 60,527 3,078 1,026 10, ,291 65,146 21,715 43, ,637 81,840 8,698 7,158 97,696 2, ,282 74,947 37,473 12,491 24, ,060 64,818 8,119 5,148 78,085 3,136 1,045 10, ,341 58,170 19,390 38, ,424 42,669 7,326 4,536 54,530 1, ,971 56,534 28,267 9, ,845

249 234 Lampran 7 (lanjuan) Sumbr Alam Sumbr Lau Sumbr Rjk Usman

250 235 Lampran 7 (lanjuan) 228 M BM SR SB Tluk Bon BM

251 234 Lampran 7 (lanjuan) BM Cahaya Rzky Cahaya Rzky MR Mang SB

252 235 Lampran 7 (lanjuan) 230 SR SR SR AN BM MR SB TB

253

254 Lampran 8 Nama-nama pngambk, jumlah kapal yang ambk, kwajban an hak Snang Bru ahun 2010 No Nama Jumlah Jns Kapal Klamn Kwajban 1 H Jubr 15 L 1. Mnyakan baya 2 Musfrah 15 P smbako 3 Sarfun 40 L 2. Mnjualkan hasl 4 H.Mansyur 40 L angkapan kan 5 H. Dkan 32 L H. Akh Buhar 10 L 6 7 H ar Sanyoo 15 L 8 H Umar 15 L 9 Ia 15 P 10 Tn 10 P 11 Lha 5 P 12 H Yusuf 10 L 13 Darsono 5 L 14 Bu 60 L 15 Hr 10 L 16 H. Ung 15 L 3. Mnyakan baya prjalan ABK klu muk 4. Mnyakan uang paa musm packlk 5. Mnyakan baya prbakan kapal an rumpon 6. Branggung jawab aas hasl pnjualan kan yang llang 7. Mrawa ABK an kluarga bla sak 8. Mnyakan baya BBM an Es Hak 231 Mnapa kan hasl angkapan kan 5 % ar pnapaan koor slah poong rsrbus 17 Hj. Marwa 35 P 9. Mnjaga kamanan ABK an kapal

255 234 Lampran 9 Pmboboan unuk analss parws comparson paa mns kbrlanjuan ar pakar 1. Prof. Dr. Ir. Rokhmn Dahur, MS. PENGISIAN MATRIKS BERDASARKAN KUESIONER Dmns Kbrlanjuan Ekolog Ekonom Tknolog Sosal Klmbagaan Ekolog Ekonom Tknolog Sosal Klmbagaan JUMLAH PENORMALAN MATRIKS Dmns Kbrlanjuan Ekolog Ekonom Tknolog Sosal Klmbagaan Ekolog Ekonom Tknolog Sosal Klmbagaan PENENTUAN NILAI KONSISTENSI Dmns Kbrlanjuan Ekolog Ekonom Tknolog Sosal Klmbagaan Ekolog Ekonom Tknolog Sosal Klmbagaan Jumlah Λmaks CI CR KEPUTUSAN KONSISTEN Apabla nla CR &g; 0,1, maka pngsan marks/kusonr ak konssn, harus ulang lag Apabla nla CR 0,1, maka pngsan marks/kusonr konssn, nla bobo apa gunakan

256 Lampran 9 (lanjuan) 2. Prof.Dr.Ir. Danl Monnja, MSc. PENGISIAN MATRIKS BERDASARKAN KUESIONER Dmns Kbrlanjuan Ekolog Ekonom Tknolog Sosal Klmbagaan Ekolog Ekonom Tknolog Sosal Klmbagaan JUMLAH PENORMALAN MATRIKS Dmns Kbrlanjuan Ekolog Ekonom Tknolog Sosal Klmbagaan BOBOT Ekolog Ekonom Tknolog Sosal Klmbagaan PENENTUAN NILAI KONSISTENSI Dmns Ekolog Ekonom Tknolog Sosal Klmbagaan Kbrlanjuan Jumlah Bars Ekolog Ekonom Tknolog Sosal Klmbagaan Jumlah λmaks CI CR KEPUTUSAN KONSISTEN Apabla nla CR &g; 0,1, maka pngsan marks/kusonr ak konssn, harus ulang lag Apabla nla CR 0,1, maka pngsan marks/kusonr konssn, nla bobo apa gunakan

257 234 Lampran 9 (lanjuan) 3. Ir. Kagus Azs, MSc. PENGISIAN MATRIKS BERDASARKAN KUESIONER Dmns Kbrlanjuan Ekolog Ekonom Tknolog Sosal Klmbagaan Ekolog Ekonom Tknolog Sosal Klmbagaan JUMLAH PENORMALAN MATRIKS Dmns BOBO Ekolog Ekonom Tknolog Sosal Klmbagaan Kbrlanjuan T Ekolog Ekonom Tknolog Sosal Klmbagaan PENENTUAN NILAI KONSISTENSI Dmns Kbrlanjuan Ekolog Ekonom Tknolog Sosal Klmbagaan Jumlah Bars Ekolog Ekonom Tknolog Sosal Klmbagaan Jumlah λmaks CI CR KEPUTUSAN KONSISTEN Apabla nla CR &g; 0,1, maka pngsan marks/kusonr ak konssn, harus ulang lag Apabla nla CR 0,1, maka pngsan marks/kusonr konssn, nla bobo apa gunakan

258 235 Lampran 10 Raaan Konsnras Klorofl-a an Suhu prmukaan lau Slaan Jawa Konsnras Klorofl-a Bulan (mg.l -1 Suhu Prmukaan Lau ( C) ) mn maks raaan SD mn maks raaan SD Januar Fbruar Mar Aprl M Jun Jul Agusus Spmbr Okobr Novmbr Dsmbr

259 234 Lampran 11 Foo-foo kgaan pnlan 236 PPP Ponokaap Kons Drmaga Kons Bongkar Mua Anran Bongkar Mua Bongkar Mua kan Pngsan prbkalan Bongkar Ikan aas Kapal Pngangkuan kan k TPI Pngangkuan kan k TPI Pngangkuan kan Pmkulan kan bsar k TPI ar Kapal Pnmbangan kan Plakan kan sblum llang TPI

260 235 Bupa Malang mnnjau kons TPI an pllangan kan TPI Pross sblum pllangan TPI Pllangan una Mahang TPI Kualas kan Pross pllangan Pngambk TPI Pngukuran kan TPI Wawancara g pugas TPI Wawancara ngan nlayan skoc an prahu lannya Pnmbangan kan 237

261 Skoc sap mlau Prsapan rumpon Prsapan rumpon Prbkalan s Truk s Prbkalan an ala angkap Umpan sns FGD: PT ATI an Iochu Drkur P2HP Bupa an Drkur P2HP Pngmbangan rmaga

262 235 Kunjungan Drjn an Pngusaha PT. Dho k Snang Bru Tmu wcara ngan nlayan Tuna Tsukj Mark pnlan prbanngan Pnnuan kualas Tsukj Ssm Bongkar mua Plabuhan Nagasak Jpang Pngangkuan kan ar kapal ngan konvyor Pnmbangan kan Ikan ar kapal suah packagng 239